Του Θανάση Κουκόπουλου,
Μία ιδιάζουσα και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περίπτωση στην ιστορία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας αποτελεί η προσωπικότητα και αρχιερατεία στον θρόνο του Αγίου Πέτρου του πάπα Κελεστίνου Ε΄. Ο Πέτρος του Morrone, όπως ήταν γνωστός πριν από την εκλογή του στο ανώτατο εκκλησιαστικό αξίωμα της Δύσης, γεννήθηκε περί το 1209 στο χωριό S. Angelo Limosano στην περιοχή του Molise. Ήταν το δεύτερο νεότερο σε ηλικία τέκνο ενός ταπεινού ζευγαριού αγροτών, του Αγγελέριου (Angelerius) και της Μαρίας.
Προτού περάσουμε στην ενηλικίωση και εκκλησιαστική δράση του Πέτρου, είναι αναγκαίο να γίνει μια αναφορά στο ιστορικό και συγκεκριμένα, στο θεολογικό-φιλοσοφικό πλαίσιο της εποχής. Στο β΄ μισό του 11ου αι. ξεκίνησε η λεγόμενη «Γρηγοριανή Μεταρρύθμιση», η οποία είχε ως στόχο να αποκαθάρει τη Δυτική Εκκλησία από τα κακώς κείμενα. Στα πλαίσια αυτού του κινήματος αναπτύχθηκε μία ενδιαφέρουσα διαλεκτική με αποκαλυπτικές-εσχατολογικές προεκτάσεις και διάφορες παραλλαγές. Σύμφωνα με μία από αυτές, η Εκκλησία υποτίθεται ότι θα έβρισκε τη λύτρωσή της στο πρόσωπο ενός «αγγελικού πάπα», ο οποίος θα την εξάγνιζε και θα την καθοδηγούσε στα έσχατα χρόνια του Αντιχρίστου πριν από τη Δευτέρα Παρουσία του Χριστού, την Τελική Κρίση και τη συντέλεια του κόσμου. Εκφραστής αυτής της θεωρίας ήταν ο Ιωακείμ, ηγούμενος του Fiore (β΄ μισό 12ου αι.). Μάλιστα, πίστευε ότι ο εκκλησιαστικός ηγέτης που θα αναλάμβανε αυτό τον εξαιρετικά δύσκολο ρόλο θα ήταν ταυτόχρονα πάπας και μοναχός.
Μία τέτοια περίπτωση ήταν και ο Κελεστίνος. Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή. Ο Πέτρος έδωσε τους μοναστικούς του όρκους στη Santa Maria di Faifula το 1230. Το όρος Morrone έγινε το καταφύγιό του. Λίγο αργότερα, ίδρυσε ένα ερημητήριο σε ένα γειτονικό βουνό στο S. Spirito a Maiella. To 1268, ο πάπας Κλήμης Δ΄ δημοσίευσε ένα έγγραφο με το οποίο προέτρεπε τους πιστούς των επισκοπών Valva-Sulmona και Chieti να υποστηρίξουν την οικοδόμηση ενός ναού στο Morrone. Μάλιστα, χορηγούσε στους δωρητές άφεση αμαρτιών εκατό ημερών για διάστημα τριών χρόνων.
Ο Πέτρος επηρεάστηκε από μία ριζοσπαστική τάση στους κόλπους του τάγματος των Φραγκισκανών, τους λεγόμενους «Πνευματικούς», οι οποίοι έδιναν έμφαση στην αξία της πενίας και επιθυμούσαν μία γενικότερη εξάλειψη του πνεύματος της εκκοσμίκευσης στους κόλπους της Εκκλησίας. Στην ουσία, ίδρυσε μία δική του αδελφότητα, τους Κελεστινιανούς, οι οποίοι βέβαια δεν υπερέβαιναν τα όρια. Ωστόσο, εκφράστηκαν αμφιβολίες ως προς τη νομιμότητα αυτής της κίνησης και έτσι αναγκάστηκε να ταξιδέψει το 1274 στη Λυών, όπου διεξαγόταν σύνοδος, προκειμένου να λάβει την εκ νέου επικύρωση του πάπα. Επιπλέον, απολάμβανε την υποστήριξη ισχυρών πατρώνων, όπως του Καρόλου Α΄ του Ανδεγαυού.
Οι πολιτικές διαμάχες Ανδεγαυών και Αραγωνέζων στη νότια Ιταλία και η ανάμειξη εκκλησιαστικών προσώπων σε αυτές δυσχέραιναν τις διαδικασίες εκλογής νέων παπών. Το κονκλάβιο που διήρκεσε από τον Απρίλιο του 1292 (μετά τον θάνατο του πάπα Νικολάου Δ΄) μέχρι τον Ιούλιο του 1294 ήταν από αυτά που είχαν τη μεγαλύτερη διάρκεια και ενδεικτικό της όλης κατάστασης. Στις 5 του μηνός εκλέχτηκε ομόφωνα ο αγράμματος και υπερήλικας Πέτρος. Η στέψη του πραγματοποιήθηκε στη L’Aquila. Έλαβε το όνομα Κελεστίνος Ε΄.
Ο Κελεστίνος αποκατέστησε τους εκδιωχθέντες Πνευματικούς Φραγκισκανούς και τους έθεσε υπό την προστασία του, αποκαλώντας τους «Φτωχούς Ερημίτες και Αδελφούς του Πάπα Κελεστίνου». Αδυνατούσε, ωστόσο, να ανταποκριθεί στα καθήκοντά του. Θα λέγαμε ότι δεν του ταίριαζε αυτός ο ρόλος. Ήταν γεννημένος ερημίτης. Το όραμα και η προφητεία του Ιωακείμ κατέρρευσε σαν χάρτινος πύργος. Ο ίδιος ο Κελεστίνος συναισθάνθηκε την αδυναμία του. Αφού συμβουλεύθηκε μια σειρά από καρδιναλίους, αποφάσισε να αποσυρθεί. Στις 13 Δεκεμβρίου υπέβαλε επισήμως την παραίτησή του. Συνολική διάρκεια θητείας: 5 μήνες και 9 ημέρες.
Διάδοχός του ήταν ο μοχθηρός Ρωμαίος ευγενής Βενέδικτος Gaetani, ο οποίος έλαβε το όνομα Βονιφάτιος Η΄. Ήταν καχύποπτος απέναντι στον Κελεστίνο. Όταν ο τελευταίος αποπειράθηκε να φύγει από την ιταλική χερσόνησο με προορισμό την Ελλάδα, ο Βονιφάτιος τον συνέλαβε, τον έθεσε σε κατ’ οίκον περιορισμό και κατόπιν τον έκλεισε στη φυλακή. Εκεί πέθανε το 1296. Δεν αποκλείεται ο Βονιφάτιος να έδωσε εντολή να τον δηλητηριάσουν. Ο τάφος του βρίσκεται στη βασιλική της Santa Maria di Collemaggio, στην πόλη που στέφθηκε διάδοχος του Αποστόλου Πέτρου.
Ο πάπας Κελεστίνος αποτέλεσε τον πρώτο πάπα (και μοναδικό μέχρι το 2013) στην ιστορία που παραιτήθηκε οικειοθελώς. Ο τωρινός πάπας Φραγκίσκος σε πρόσφατη επίσκεψή του στη L’Aquila έπλεξε το εγκώμιό του: «Ο Κελεστίνος ο 5ος ήταν ένας θαρραλέος μάρτυρας του Ευαγγελίου. Δε θα άφηνε τον εαυτό του να αιχμαλωτιστεί και να κυβερνηθεί από τη λογική της εξουσίας. Θαυμάζουμε σε αυτόν μια Εκκλησία που είναι απαλλαγμένη από την εγκόσμια λογική και είναι έτοιμη να δώσει πλήρη μαρτυρία για το έλεος του Θεού». Ο Κελεστίνος αγιοποιήθηκε το 1313. άφηνε τον εαυτό του να αιχμαλωτιστεί και να κυβερνηθεί από τη λογική της εξουσίας. Θαυμάζουμε σε αυτόν μια Εκκλησία που είναι απαλλαγμένη από την εγκόσμια λογική και είναι έτοιμη να δώσει πλήρη μαρτυρία για το έλεος του Θεού». Ο Κελεστίνος αγιοποιήθηκε το 1313.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Eastman, John, “Giles of Rome and Celestine V: The Franciscan Revolution and the Theology of Abdication”, The Catholic Historical Review 76:2 (1990), 195-211
- Eastman, John, “Review: Holy Man of the Abruzzi and the Limitations of Papal Power”, The Catholic Historical Review 91:4 (2005), σελ. 761-768
- McGinn, Bernard, “Angel Pope and Papal Antichrist”, Church History 47:2 (1978), σελ. 155-173
- Nicholas, David (2019), Η Εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου: Κοινωνία, Διακυβέρνηση και Σκέψη στην Ευρώπη, 312-1500, μτφρ. Μ. Τζιαντζή, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ)
- Ανδρεάδης Συγγελλάκης, Θεόδωρος (2022), Απίθανο το σενάριο παραίτησης του Πάπα Φραγκίσκου, Deutsche Welle. Διαθέσιμο εδώ
