Της Κατερίνας Γκόσντεν,
Στη διάρκεια του 18ου αιώνα εμφανίστηκαν σπουδαίες προσωπικότητες, οι οποίες παρήγαγαν λόγους και έργα που άφησαν το στίγμα τους στην ευρωπαϊκή Ιστορία. Οι περισσότεροι ήταν επηρεασμένοι από το κυρίαρχο θεωρητικό και πνευματικό ρεύμα της εποχής, τον Διαφωτισμό, ενώ άλλοι, στα τέλη του αιώνα, εμπνεύστηκαν από τα ιδεώδη της Γαλλικής Επανάστασης. Τα πιο γνωστά ονόματα που έμεναν στην ιστορία είναι κυρίως ανδρών (Βολταίρος, Montesquieu, Diderot), ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπήρξαν γυναίκες που δεν παρήγαγαν και οι ίδιες σημαντικά και διαχρονικά έργα την εποχή εκείνη. Στα τέλη του αιώνα, η Germaine De Staёl θα ασκήσει τεράστια επιρροή, τόσο στους συγχρόνους της όσο και σε μεταγενέστερους μελετητές. Η συγγραφική της καριέρα θα ξεκινήσει το 1786 και μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα θα αποτελέσει πρωτοπόρα του αναδυόμενου ρεύματος του Ρομαντισμού, αλλά και γνωστή ως η «προσωπική εχθρός» του Ναπολέοντα Βοναπάρτη.
Η Germaine De Staёl γεννήθηκε στις 22 Απριλίου 1766 στο Παρίσι. Ήταν μέλος της οικογένειας Necker, η οποία ήταν κάποτε μία από τις δημοφιλέστερες και πλουσιότερες οικογένειες στην Ευρώπη. Ο πατέρας της, Jacques Necker, ήταν γνωστός τραπεζίτης στο Παρίσι, ο οποίος εμπλέκεται και με τα πολιτικά δρώμενα, καθώς ήταν παρών στα αρχικά στάδια της Γαλλικής Επανάστασης και ορίστηκε Υπουργός Οικονομικών του Βασιλιά Λουδοβίκου XVI. Η μητέρα της, Suzanne Curchod, ήταν μια σημαντικά μορφωμένη γυναίκα, η οποία διατηρούσε «σαλόνι» στο Παρίσι που φιλοξενούσε διανοούμενους, όπως τον Βολταίρο, τον Baron d’ Holbach και τον Diderot. Παρακολουθούσε στενά την εκπαίδευση της κόρης της και της δίδαξε μαθήματα μαθηματικών, ξένων γλωσσών, γεωγραφίας, θεολογίας και χορού. Η De Staёl ήταν παρούσα στα «σαλόνια» της μητέρας της, γνώρισε τους σπουδαίους λόγιος και αριστοκράτες της εποχής και λάμβανε μέρος στις θεωρητικές και πνευματικές συζητήσεις, ήδη από μικρή ηλικία. Το οικογενειακό της περιβάλλον θα ασκήσει μεγάλη επιρροή στις ιδέες της μεταγενέστερα και η συμβολή της μητέρας της στην εκπαίδευσή της δημιούργησε το έδαφος για να παράγει από μικρή ηλικία δικούς της λόγους.
Μεγαλώνοντας, η De Staёl, θα γίνει σπουδαία συγγραφέας, πολιτικός στοχαστής και κοινωνιολόγος της λογοτεχνίας. Θεωρείται από τις σπουδαιότερες φεμινίστριες γυναίκες συγγραφείς, η οποία είχε καταλάβει πως πολλοί δεν θα έπαιρναν τα λόγια της στα σοβαρά λόγω του φύλου της, ενώ συχνά ασκούσε κριτική στον «παραγκωνισμό» των γυναικών από τις πολιτικές και «δημόσιου» χαρακτήρα συζητήσεις. Όταν η Γαλλία ήταν στα πρόθυρα της Επανάστασης, η De Staёl έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον στο ενδεχόμενο ενός ξεσηκωμού του γαλλικού λαού, ενώ ήταν παρούσα στη Γενική Συνέλευση των Τριών Τάξεων (5 Μαΐου 1789) και στη Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (1789). H De Staёl πρέσβευε τα ιδεώδη της ελευθερίας και της ισότητας και η Επανάσταση της έδωσε το έναυσμα να ανοίξει ένα δικό της «σαλόνι» στο Παρίσι, ακολουθώντας τα βήματα της μητέρας της, που έγινε η κοιτίδα μετριοπαθών επαναστατικών ιδεών.
Όταν η Επανάσταση πέρασε στη δεύτερη φάση της, στην Περίοδο της Τρομοκρατίας (1791–1793), αν και προστατευμένη στo πλαίσιo του γάμου της με έναν Ελβετό πρεσβευτή, η ίδια φοβόταν για τη ζωή της, καθώς, εξ’ αιτίας των ιδεών της, θεωρούνταν επικίνδυνη και το 1792 αποφάσισε να εγκαταλείψει το Παρίσι και να εγκατασταθεί στο εξοχικό του πατέρα της, στο Coppet της Ελβετίας. Η άνοδος στην εξουσία του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, μερικά χρόνια αργότερα, και η στέψη του ως Αυτοκράτορας, το 1804, προβλημάτισαν αρκετά την De Staёl ως μαχήτρια της ελευθερίας, αφού ο Ναπολέοντας επανέφερε ένα τυραννικό καθεστώς στη Γαλλία, έπειτα από τον μεγάλο Αγώνα της Επανάστασης, δημιουργώντας ένα κύμα φόβου στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Η De Staёl ήταν από τους λίγους που τόλμησαν να του αντισταθούν και η κριτική της απέναντι όχι μόνον στον ίδιο, αλλά και στον τρόπο διακυβέρνησής του, ήταν τόσο σφοδρή που το 1803 εξορίζεται από τον ίδιο τον Βοναπάρτη, με αποτέλεσμα την απομάκρυνσή της από το Παρίσι.
Στο βιβλίο της “Dix années d‘exil”, όπου μιλά για τα δέκα χρόνια εξορίας που πέρασε, καταδικάζει την ιμπεριαλιστική κυβέρνηση του Ναπολέοντα και την ανικανότητά του να δεχθεί κριτική, αφού, σύμφωνα με την De Staёl, εξόριζε όλους τους κριτές του. Τέλος, το γεγονός πως ήταν γυναίκα που εξέφραζε πολιτικούς λόγους έγινε η αφετηρία για σεξιστικά και μισογυνιστικά σχόλια από πολλούς, συμπεριλαμβανομένου και του Αυτοκράτορα. Η De Staёl αντιλαμβανόταν πως δεν μπορούσε να αποδεχθεί το ενδεχόμενο της γυναικείας ανωτερότητας και είχε την άποψη πως ο ίδιος θα εξαφάνιζε το γυναικείο φύλο αν δεν ήταν απαραίτητο για την αναπαραγωγή και το γέννημα αξιωματικών για τον στρατό του. Καταλαβαίνουμε πως αυτές οι κριτικές ήταν σκληρές, ιδιαίτερα απέναντι σε έναν ηγέτη όπως o Ναπολέων αφού, αν και είχε τους εχθρούς του, υπήρχαν και πολλοί που ήταν υπέρ της εκστρατείας του. Η «επικινδυνότητα» της De Staёl αποτυπώνεται σε μία δήλωση ενός συγχρόνου της το 1815, λίγο μετά την ήττα του Ναπολέοντα, πως «υπήρχαν τρεις μεγάλες δυνάμεις στην Ευρώπη: η Αγγλία, η Ρωσία και η Madame De Staёl». Η επικινδυνότητα αυτή, προφανώς, δεν είχε να κάνει τόσο με τα ίδια τα λόγια και τις απόψεις της, αλλά το γεγονός πως ήταν μία γυναίκα που τα εξέφραζε αυτά.
Πέρα από την εμπλοκή της στην πολιτική, δημιούργησε πολλά έργα πρωτοπόρα του Ρομαντισμού. Μια ενδιαφέρουσα πτυχή των θεωριών της ήταν η ανάλυση της πολιτισμικής διαφοράς στην Ευρώπη και το πώς το κλίμα και το περιβάλλον, μέσα στο οποίο ζει κανείς, επηρεάζει τον χαρακτήρα και τις συμπεριφορές του. Ένα σημαντικό έργο που διαπραγματεύεται αυτό το ζήτημα είναι το «Considérations sur la Révolution Française» (1812). Το έργο το εμπνεύστηκε από την επίσκεψή της στην Αγγλία το 1793. Όταν πρωτοέφτασε, η υποδοχή της από τη συντηρητική αγγλική κοινωνία δεν ήταν θερμή. Η εμπλοκή της στη γαλλική και ευρωπαϊκή πολιτική την καθιστούσαν ασυνήθιστη στα αγγλικά πρότυπα. Εμπνευσμένη από την εμπειρία και τις παρατηρήσεις της, προέβη σε μία ανάλυση της αγγλικής κοινωνίας και των γυναικών της. Επαινεί την Αγγλία για τον φιλελευθερισμό και τη δημοκρατία της, όμως καταδίκαζε την «απόκρυψη» των γυναικών από τη δημόσια ζωή, οι οποίες δεν συμμετείχαν σε πολιτικές και κοινωνικές συζητήσεις κι έπρεπε να μένουν σιωπηλές όταν βρίσκονταν μεταξύ των ανδρών. Το έργο αυτό θα αποτελέσει το θεμέλιο για την ανάπτυξη των θεωριών της περί βόρειων και νότιων πολιτισμών.
Βασίζοντας τις ιδέες της στη θεωρία του Montesquieu περί του κλίματος, πίστευε πως οι ποιητές της Βόρειας Ευρώπης επικέντρωναν τη προσοχή τους κυρίως στον πόνο και την ευχαρίστηση, με αποτέλεσμα να έχουν μία πιο ενεργητική φαντασία, αλλά και να είναι πιο μελαγχολικοί. Από την άλλη, οι νοτιοευρωπαίοι επικεντρώνονταν στα συναισθήματα της ζωής και άρα είναι πιο συναισθηματικοί. Οι θεωρίες της αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για πολλούς ρομαντικούς, συμπεριλαμβανομένου και του Λόρδου Βύρωνα. Έγραψε από ένα έργο για τη Γερμανία («L’Allemagne», 1813) και την Ιταλία («Corinne, ou l’Italy», 1807). Το τελευταίο είναι από τα πιο γνωστά της, όπου ερμήνευσε τον χαρακτήρα των Ιταλών και την ιταλική πολιτική και κοινωνία. Το έργο αυτό διαμόρφωσε την εικόνα για την Ιταλία και τους Ιταλούς στη Βόρεια Ευρώπη και την Αμερική, ταυτόχρονα παράγοντας και πολλά στερεότυπα για την Ιταλία. Τα έργα της άσκησαν τεράστια επιρροή σε ζητήματα εθνικής ταυτότητας και πολιτισμικής διαφοράς εντός της Ευρώπης.
Παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπισε στη ζωή της, η Germaine De Staёl επιδίωξε να διαφοροποιηθεί από τις νόρμες και να εκφράσει ελεύθερα τη γνώμη της ως γυναίκα και αγωνίστρια της ελευθερίας, της δημοκρατίας και της ισότητας. Με την επιμονή της έγινε μία από τις σημαντικότερες διανοούμενους της εποχής της και συνώνυμη της «επαναστάτριας».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Bordoni, Sylvia (2005), Lord Byron and Germaine de Staël, Nottingham: University of Nottingham. Διαθέσιμο εδώ
- Goodden, Angelica (2008), Madame De Staёl: The Dangerous Exile, Oxford University Press. Διαθέσιμο εδώ
- Baroness De Staёl– Holstein (1821), Ten Years’ Exile; Or, Memoires of that Interesting Period of the Life of the Baroness De Staёl– Holstein,
- Casillo, Robert (2006), The Empire of Stereotypes: Germaine De Staёl and the Idea of Italy, New York: Palgrave Macmillan
- oll.libertyfund.org, Stael and the French Revolution. Διαθέσιμο εδώ
- Escarpit, Robert Germaine De Staёl, Britannica. Διαθέσιμο εδώ
