Της Μαρίας Κορδαλή,
Το Stockholm Syndrome ή αλλιώς Σύνδρομο της Στοκχόλμης είναι ένα ψυχολογικό φαινόμενο που πρωτοεμφανίστηκε μετά από ληστεία σε υποκατάστημα της τράπεζας Kreditbanken στο Νόρμαλμστρονγκ, στην κεντρική Στοκχόλμη της Σουηδίας τον Αύγουστο του 1973. Πιο σωστά αποτελεί μία ψυχολογική διαταραχή. Και χαρακτηρίζεται ως διαταραχή με την έννοια ότι αφορά μια φυσιολογική αντίδραση σε μία εντελώς αφύσικη και τοξική κατάσταση.
Θέμα πολυσυζητημένο και ιδιαίτερα ερευνημένο, λόγω της ιδιαίτερης, παράλογης σχεδόν φύσης του και των συνεπειών που επιφέρει είτε στο θύμα είτε και στον ίδιο το θύτη. Τα θύματά του φέρονται να εκφράζουν εμφανώς συμπάθεια, κατανόηση ακόμη και συμπόνοια και έχουν θετικά συναισθήματα προς τους απαγωγείς τους. Υπό το πρίσμα του κινδύνου ή του ρίσκου στο οποίο υποπίπτουν τα θύματα που συμπεριφέρονται με κατανόηση προς τους υπαίτιους της κατάστασής τους, η στάση αυτή κρίνεται άκρως παράλογη και αλλόκοτη. Τα θύματα μπερδεύουν την έλλειψη κακοποίησης και χειροδικίας από τους απαγωγείς τους προς αυτούς, ως πράξεις καλοσύνης και αβρότητας γεγονός που τους οδηγεί στην προαναφερθείσα συμπεριφορά.
Ιστορικά, ο όρος προήλθε μετά την παραπάνω ληστεία σε τράπεζα της σουηδικής πρωτεύουσας. Σύμφωνα με μαρτυρίες, δύο άνδρες ονόματι Γιαν-Έρικ Όλσον και Κλαρκ Όλοφσον εισήλθαν στο χώρο της τράπεζας, ένοπλοι και κατάφεραν να αιχμαλωτίσουν, να απαγάγουν τέσσερις υπαλλήλους: τους Ελίζαμπετ Όλντγκρεν, Κρίστιν Ένμαρκ, Μπριγκίτα Λούντμπλαντ και τον Σβεν Σάφστρομ. Τους κράτησαν για χρονικό διάστημα 6 ημερών σε θησαυροφυλάκιο της τράπεζας Sveriges Kreditbank. Φαινομενικά το περιστατικό ακούγεται σαν οποιαδήποτε ληστεία που έχει λάβει χώρα -με κάποιους συν τοις άλλοις- «αιχμαλώτους» των οποίων η ομηρία είχε αίσιο τέλος.
Το αλλόκοτο στο παραπάνω περιστατικό, όμως, εντοπίζεται στο γεγονός ότι μετά τη σύλληψη και την προσαγωγή των δραστών, οι όμηροι κατέβαλαν τιτάνιες προσπάθειες να συλλέξουν χρήματα, θέτοντας ως στόχο και κύριο μέλημά τους την οικονομική ενίσχυση του δικαστικού αγώνα των απαγωγέων τους. Επιπρόσθετα, αξίζει να σημειωθεί ότι αρνήθηκαν κατηγορηματικά και επανειλημμένα να καταθέσουν εναντίον τους στο δικαστήριο.
Μετά από πολυετείς έρευνες ειδικών ψυχολόγων και ψυχαναλυτών ήρθαν στο «φως» κάποια ιδιαίτερα και άκρως πρωτότυπα συμπεράσματα σχετικά με το από πού απορρέει το σύνδρομο καθώς και τις διαστάσεις που λαμβάνει μέσα στο μυαλό του θύματος. Το σύνδρομο μπορεί να θεωρηθεί ως μια μορφή «τραυματικής συγκόλλησης» που δεν προϋποθέτει απαραιτήτως ένα σενάριο ομηρίας ή αρπαγής αυτά καθεαυτά, αλλά δημιουργεί άκρως ισχυρούς συναισθηματικούς δεσμούς μεταξύ δύο ή περισσότερων ατόμων. Το ένα άτομο το οποίο επιδεικνύει ασφαλώς ισχυρότερη προσωπικότητα και δυναμισμό λαμβάνει το ρόλο του θύτη, του ηθικού αυτουργού, του εγκεφάλου εν αντιθέσει με την αδύναμη βούληση και τα στοιχεία ηττοπάθειας ή την έλλειψη αυτοεκτίμησης που επιδεικνύουν τα θύματα. Ο δεσμός αυτός σχηματίζεται μεταξύ προσώπων όπου το ένα παρενοχλεί περιοδικά, χτυπάει, απειλεί ή εκφοβίζει το άλλο συνεχώς.
Ενώ, λοιπόν, μας προκαλεί σαφώς εντύπωση το πώς ένα άτομο που κακοποιείται, απειλείται ή εκβιάζεται από κάποιο άλλο είναι σε θέση να το κατανοήσει ακόμη και να αιτιολογήσει τις πράξεις του, η φροϋδική θεωρία δίνει λύση στο ερώτημα αυτό, ανοίγοντας μια επιπλέον παράμετρο στο ιδιόμορφο αυτό ζήτημα.
Διεισδύοντας εμβληματικά στο μυαλό των θυμάτων, οι ειδικοί επεξηγούν ότι η σύνδεση ή και σε ακραίες περιπτώσεις η ταύτιση του θύματος με το δράστη, αποτελεί σθεναρή αντίσταση του ατόμου στο τραύμα του, στην ιδέα και μόνο της κακομεταχείρισής του από κάποιο άλλο άτομο. Με βάση τη θεωρία του Sigmund Freud, το άτομο προτάσσει το «εγώ» του (ego) έτσι ώστε το ίδιο το εγώ να υπερασπιστεί την υπόστασή του. Προσποιούμενος ότι κατανοεί σε απόλυτο βαθμό τα κίνητρα που οδήγησαν το θύτη στη συμπεριφορά αυτή, το θύμα ταυτίζεται μαζί του και ενστερνίζεται τη νοοτροπία του, έτσι ώστε να μην έρθει στη δυσμενή θέση της παραδοχής ότι ο ίδιος αποτέλεσε θύμα κακοποίησης. Η στάση αυτή είναι ένας αυτόματος μηχανισμός άμυνας. Όταν ένα θύμα υιοθετεί τις ίδιες αξίες με τον επιτιθέμενο σε αυτόν, τότε εκείνος αυτομάτως παύει να αποτελεί απειλή για το θύμα.
Το Σύνδρομο της Στοκχόλμης παρουσιάζει αρκετά συμπτώματα εμφάνισης. Μερικά από τα πιο γνωστά αλλά και τα προφανέστερα είναι η εκδήλωση θετικών συναισθημάτων προς το θύτη (σπανίως και το αντίστροφο), αρνητική στάση του θύματος προς την οικογένεια και τους φίλους του αλλά και εμφανή ανικανότητα του θύματος να αποδυναμώσει και τελικώς να καταστρέψει εντελώς τους δεσμούς με το θύτη. Αρκετά σημαντικό είναι και το γεγονός ότι πολλές φορές ο ίδιος ο θύτης επιδιώκει να οδηγήσει το θύμα σε αυτή την κατάσταση. Επιλέγει επομένως να δημιουργήσει ένα τεχνητό, νοσηρό περιβάλλον στο οποίο επικρατεί αποκλειστικά η δική του κρίση και μόνο, ώστε το θύμα να αναγκαστεί να την κατανοήσει, να την αποδεχθεί και σε τελικό στάδιο να την ενστερνιστεί και το ίδιο. Δίνεται με τον τρόπο αυτό στο θύμα η αίσθηση ότι δε μπορεί με κανέναν τρόπο να ξεφύγει από αυτήν την άρρωστη κατάσταση.
Έκπληξη προκαλεί, τέλος, ότι το φερόμενο και ως Stockholm Syndrome αποτέλεσε μεγάλη πηγή έμπνευσης για συγγραφείς αλλά και σεναριογράφους, αφού αρκετά βιβλία αλλά και ταινίες που μεταφέρθηκαν στη μεγάλη οθόνη έχουν βασιστεί σε αυτό, με γνωστότερο το βιβλίο της Natascha Campus «3096 ημέρες» που αφηγείται την αληθινή αυτοβιογραφική ιστορία της ομηρίας της. Τέλος, σε στατιστικό επίπεδο το Σύστημα Βάσης Δεδομένων του Αμερικανικού FBI εκτιμά ότι περίπου 8 τοις εκατό των θυμάτων τέτοιων καταστάσεων παρουσιάζουν σοβαρές ακόμη και ακραίες ενδείξεις Συνδρόμου της Στοκχόλμης.
Κατάγεται από την Αθήνα. Εκεί ζει, δραστηριοποιείται και ονειρεύεται. Σε ακαδημαϊκό επίπεδο είναι προπτυχιακή φοιτήτρια του τμήματος Νομικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και φιλοδοξεί να ειδικευτεί στους τομείς του ποινικού και το συνταγματικού δικαίου. Πολυάσχολη ως άτομο μιλά δύο ξένες γλώσσες και επιθυμεί να μάθει και τρίτη. Το γράψιμο για αυτήν είναι τρόπος ελευθερίας και έκφρασης, όχι μόνο των σκέψεων αλλά και της ψυχής.
