Της Μαρίας Τάκη,
Ένα από τα βασικά στοιχεία της κοινωνικότητας και της πνευματικής μας καλλιέργειας που επλήγησαν από τον κορωνοϊό, ήταν ο πολιτισμός και ειδικότερα ο κόσμος του θεάματος. Συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις, κινηματογραφικές αίθουσες, πινακοθήκες και τόσα άλλα, απλά σταμάτησαν να ταΐζουν πνευματικά το κοινό, ή στην καλύτερη των περιπτώσεων, του προσέφεραν διαδικτυακή θέαση λειτουργώντας ως υποκατάστατα. Η μερική επαναφορά όλων μας στην καθημερινότητα που είχαμε πριν από την πανδημία, μάς ανακούφισε ψυχικά και μας έδωσε πίσω, έστω και σε μικρότερη έκταση, το θέατρο, τη μουσική, τις μουσειακές περιηγήσεις με ζωντανό κοινό, όπως άλλωστε θα έπρεπε να είναι.
Τα καλοκαίρια μου ήταν πάντα συνδεδεμένα με τις θερινές περιοδείες των θιάσων που σημείωναν επιτυχία σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, κάτι που το περσινό καλοκαίρι μου έλειψε φρικτά. Με θυμάμαι να ψάχνω προγράμματα παραστάσεων και μουσικών θεαμάτων για να δω πότε και τι θα παιζόταν στην κάθε πόλη και η περσινή πλήρης απουσία αυτής της σχεδόν «τελετουργικής συνήθειας», μου υπενθύμιζε συχνά πυκνά πως τα πράγματα δεν είναι ίδια, κάτι έχει αλλάξει, κάτι δεν είναι όπως πριν. Φέτος λοιπόν, που οι θερινές περιοδείες ξεκίνησαν να κάνουν δειλά την εμφάνισή τους, έστω κι αν είναι μικρότερης διάρκειας ή έστω κι αν περιλαμβάνουν λιγότερες πόλεις, ήμουν πανευτυχής που θα μπορούσα να προσθέσω το θέαμα ως τρόπο καλοκαιρινής διασκέδασης.
Γι’ αυτό και μόλις είδα ότι το «Κάποτε στο Βόσπορο» έρχεται στην πόλη μου, έκλεισα αμέσως εισιτήριο!
Το σενάριο υπογράφει ο Άκης Δήμου, ένας από τους πιο σημαντικούς συγγραφείς της γενιάς του. Οι ηθοποιοί που τη στελεχώνουν, ταλαντούχοι και εκτιμημένοι, κατ’ εμέ, είναι οι Αντώνης Καφετζόπουλος, Ιεροκλής Μιχαηλίδης, Θεοφανία Παπαθωμά, Ρένος Ρώτας, Δημήτρης Πιατάς, Ευαγγελία Μουμούρη, Ελένη Καρακάση, Παρθένα Χοροζίδου, Νεφέλη Κουλούρη, Ντίνος Σπυρόπουλος και Χλόη Μάντζαρη. Ο Γιάννης Διονυσίου βρίσκεται στο τραγούδι, στις χορογραφίες συμμετέχουν οι Αντιγόνη Χρόνη, Νάνσυ Κατσαρού, Αλέξανδρος Κεϊβανάη, Γιούργκεν Κυριάκης και η σκηνοθεσία-χορογραφία είναι δημιούργημα της Σοφίας Σπυράτου.
Τα σκηνικά έξυπνα στημένα ώστε να αλλάζουν γρήγορα μεταφέροντας μας από το σπίτι των πρωταγωνιστών στο ραφτάδικο, και από το δρόμο στην κουπαστή του πλοίου, ενώ τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα που διέτρεχαν την εποχή στην οποία διαδραματίζεται η πλοκή αποδίδονταν από αληθινά ντοκουμέντα σε εφημερίδες και περιοδικά εποχής υπό τη μορφή βίντεο σε τεράστιο προτζέκτορα.
Οι ήρωες μας τοποθετούνται στην Κωνσταντινούπολη, λίγο μετά την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ωστόσο οι αναδρομές στο παρελθόν δεν λείπουν από το προσκήνιο. Φανταχτερά κοσμικά φορέματα και κοστούμια, επιχειρηματίες που ελέγχουν σημαντικό κομμάτι της οικονομίας της Πόλης, μεσαία τάξη και μικρομεσαία μαγαζιά, αμανέδες και Σμυρναϊκοί σκοποί, μία κοινωνία όπως όλες. Χαρές και λύπες, η καθημερινότητα με τα ευχάριστα και τα δυσάρεστα της, έρωτες, μίση, ζήλιες και πάθη, κοινωνικές επιταγές και αξίες αρκετά διαφορετικές από την εποχή μας συνθέτουν τα χαρακτηριστικά της. Μόνο που στο φόντο αυτής διαφαίνεται ένα διαταραγμένο πολιτικό σκηνικό όσον αφορά τις σχέσεις της Ελλάδος με την Τουρκία, αλλά και γενικότερα μία Ευρώπη που δεν χαρακτηρίζεται από ηρεμία.
Αναταραχή μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων, αυξημένοι φόροι, «κοινωνική εργασία» στα βάθη της Ανατολής για τους Έλληνες που δεν μπορούσαν να ανταπεξέλθουν στις οικονομικές τους υποχρεώσεις, ήρεμη φαινομενικά συμβίωση μεταξύ των δύο λαών, την ίδια στιγμή που οι φωνές που ψελλίζουν ότι ο αναβρασμός δεν είναι πλαστός και η ένταση θα σκάσει με ολέθριες συνέπειες, πληθαίνουν.
Με τη βοήθεια του προτζέκτορα που αναπαρήγαγε τα βίντεο-ντοκουμέντα της εποχής, τη μουσική υπόκρουση και την ερμηνεία των ηθοποιών, τα Σεπτεμβριανά (ήτοι τα γεγονότα της 6ης και 7ης Σεπτεμβρίου του 1955) πέρασαν σαν ταινία μπροστά από τα μάτια μας αναδεικνύοντας την ωμότητα, τη βία και τη φρικαλεότητα της καταστροφής. Η επίθεση στο σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη, που αποδείχθηκε προβοκάτσια στη συνέχεια, ήταν η καταλληλότερη αφορμή για να δικαιολογηθούν οι βιαιοπραγίες των Τούρκων κατά των περιουσιών των Ελλήνων, καταστρέφοντας ολοσχερώς την Πλατεία Ταξίμ και όλους τους εμπορικούς δρόμους στους οποίους δραστηριοποιούνταν Ελληνικές επιχειρήσεις, δίνοντας ένα από τα ισχυρότερα πλήγματα στην Ορθοδοξία και τον Ελληνισμό ολόκληρου του Βοσπόρου, αναγκάζοντας πολλούς Έλληνες που κουράστηκαν να μετρούν είτε οικονομική καταστροφή είτε θανάτους στις οικογένειες τους, να μετακομίσουν στην Ελλάδα.
Πλησιάζουν σχεδόν 100 χρόνια από την καταστροφή της Σμύρνης. Φέτος η χώρα μας γιόρτασε τα 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι χρονικοί συμβολισμοί σίγουρα ξυπνούν μνήμες για τους παλαιότερους και δίψα για μάθηση στους νεότερους. Το «Κάποτε στο Βόσπορο» πιάνει σίγουρα τον παλμό της εποχής, μας θυμίζει την αδικία του τότε και μας αποδεικνύει για ακόμη μια φορά ότι σε καιρούς ειρηνικούς και ήρεμους η διαφορετικότητα κοιμάται και επικρατεί η συμφιλίωση. Όταν τα πρώτα σύννεφα εμφανίζονται στον ορίζοντα όμως, οι λαοί κρύβονται στο καβούκι τους και διαλέγουν χωρίς σκέψη το στρατόπεδο τους, ξεχνώντας τις αρμονικής συμβίωσης μέρες.
Κάποτε στο Βόσπορο ήταν όλα διαφορετικά. Ο παλμός του Ελληνισμού ήταν διάχυτος σε κάθε οικονομικής σημασίας παράλιο, Εκκλησίες και σχολεία, μαγαζιά και φιλανθρωπικά ιδρύματα, αθλητικές εγκαταστάσεις και επιχειρήσεις έδιναν ηχηρό παρόν.
Τώρα στο Βόσπορο είναι όλα διαφορετικά. Οι Έλληνες μόνιμοι κάτοικοι είναι ελάχιστοι και η ατμόσφαιρα σε παλιές ελληνικές συνοικίες είναι ηλεκτρισμένη, σαν κάτι να ξυπνάει που κοιμήθηκε βίαια μισό αιώνα πριν.
Και το «Κάποτε στο Βόσπορο» γι’ αυτό γράφτηκε. Για να μας θυμίσει το «τότε» και τη διαφορά του με το «τώρα». Για να μας θυμίσει να θυμόμαστε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Δείτε τις παραστάσεις του Αυγούστου εδώ
