ΑΕΠ: Ένας υπερεκτιμημένος βασιλιάς

Της Γεωργίας Παγιαβλά,

Το ΑΕΠ αναφέρεται στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν και μετράει τη συνολική αξία όλων των αγαθών και υπηρεσιών που έχουν παραχθεί από μία χώρα σε ένα έτος. Σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, IMF (2020), είναι το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο αρκτικόλεξο στον ακαδημαϊκό, πολιτικό και δημόσιο λόγο, καθώς θεωρείται σημείο αναφοράς για την «υγεία» της εθνικής, αλλά και της παγκόσμιας οικονομίας. Χαρακτηριστικά, όταν το ΑΕΠ μεγενθύνεται, θεωρείται ως καλό σημάδι για την οικονομία. Παράλληλα, το ΒΕΑ (2000), Γραφείο Οικονομικών Αναλύσεων της Αμερικανικής Κυβέρνησης, έχει χαρακτηρίσει το ΑΕΠ μία από τις σπουδαιότερες ανακαλύψεις του 20^ού αιώνα, καθώς έδωσε τη δυνατότητα στους αρμόδιους της χάραξης πολιτικής να μελετούν με ένα συνεκτικό μακροοικονομικό δείκτη την κατάσταση των εθνικών λογαριασμών. Βέβαια, το ΑΕΠ μετράει οικονομική δραστηριότητα και όχι οικονομική ευημερία, γεγονός που πολλές φορές παραβλέπεται, με αποτέλεσμα να παρεξηγείται η λειτουργία του. Με άλλα λόγια, το ΑΕΠ μετράει πόσο γρήγορα μεγενθύνεται μια οικονομία, μετράει πόσο από το παραγόμενο εισόδημα διαχέεται στην κατανάλωση έναντι της επένδυσης ή της αποταμίευσης, μετράει το μοτίβο της κατανάλωσης, ενώ δεν μετράει άλλες σημαντικές δραστηριότητες, όπως την εθελοντική εργασία, τη δημιουργία κοινωνικού και ανθρώπινου κεφαλαίου και την κατανάλωση φυσικού κεφαλαίου, τα οποία είναι βασικά συστατικά για την αξιολόγηση της ευημερίας μιας χώρας.

Πατέρας του ΑΕΠ θα μπορούσε να θεωρηθεί ο Νομπελίστας οικονομολόγος Simon Kuznets, ο οποίος παρουσίασε το 1937 έναν δείκτη που κατέγραφε όλη την οικονομική παραγωγή των ατόμων, των επιχειρήσεων και της κυβέρνησης. Η ανάγκη για έναν τέτοιο δείκτη αναδύθηκε από τα γεγονότα της εποχής. Πιο αναλυτικά, οι ΗΠΑ μόλις είχαν αντιμετωπίσει τη μεγαλύτερη οικονομική κρίση του σύγχρονου καπιταλισμού, ενώ, επίσης, υπήρχε αυξημένη πιθανότητα να εμπλακούν στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (Dickinson, 2011). Έτσι, το ΑΕΠ θα υποδείκνυε αν η Αμερικανική οικονομία μπορεί να παρέχει πόρους για την χρηματοδότηση του πολέμου και ταυτόχρονα, να εξασφαλίζεται η παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών.

Το σύστημα του Bretton Woods, με την συνεπακόλουθη ίδρυση της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΔΝΤ, καθιέρωσε το ΑΕΠ ως το παγκόσμιο δείκτη μέτρησης της οικονομικής προόδου. Βέβαια, υπήρχαν και οικονομολόγοι που τόνιζαν ότι είναι ένα εξειδικευμένο εργαλείο και προειδοποιούσαν ότι δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ως δείκτης μέτρησης της ευημερίας. Το ΑΕΠ, παραπάνω από 70 χρόνια αργότερα, θεωρείται ο βασιλιάς των μακροοικονομικών δεικτών και παρά τις προειδοποιήσεις αναφέρεται σήμερα ως ένας δείκτης που μετρά την συνολική πρόοδο. Χαρακτηριστικά, διατυμπανίζεται η μεγένθυνση του ΑΕΠ ως η λύση για τα προβλήματα της φτώχειας και της ανεργίας, καθώς σύμφωνα με τον DFID (2008), Κυβερνητικό Οργανισμό Παγκόσμιας Ανάπτυξης, προκαλεί έναν «ενάρετο κύκλο» ευημερίας και ευκαιριών, με αποτέλεσμα να βελτιώνεται η ανθρώπινη ανάπτυξη, η οποία με τη σειρά της συντελεί στην προώθηση περισσότερης ανάπτυξης. Σύμφωνα με την παραπάνω λογική, είναι σαν να μετράμε την χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας ενός κτιρίου και να θεωρούμε ότι αν αυξηθεί η χρήση της ενέργειας, θα αυξηθεί αυτόματα και η ποιότητα της ζωής των κατοίκων του κτιρίου (Costanza et al, 2009).

Ας πάρουμε για παράδειγμα την Αφρικανική Ήπειρο, η οποία το 2019 είχε ρυθμό οικονομικής μεγένθυνσης ύψους 3,4% και προβλέπεται το 2020 να αγγίξει το 3,9% και το 2021 να ξεπεράσει το 4%. Παρόλα αυτά, πολλές αφρικανικές χώρες απέχουν πολύ από τον Βιώσιμο Στόχο Ανάπτυξης του περιορισμού της φτώχειας στο 3% μέχρι το 2030, ενώ μόλις το 1/3 των αφρικανικών χωρών έχουν επιτύχει χωρίς αποκλεισμό οικονομική μεγέθυνση. Με άλλα λόγια, η φτώχεια θα εξακολουθεί να μαστίζει της χώρες της Αφρικής (Getachew & Tessema, 2020). Συμπερασματικά, το κλειδί για την μείωση της φτώχειας δεν φαίνεται να είναι απλά η αύξηση του ΑΕΠ.

Η ομιλία του Robert F. Kennedy (1968), στο πανεπιστήμιο του Κάνσας, συμπυκνώνει το προβληματισμό που επιδιώκει να εγείρει το παρόν άρθρο, «To ΑΕΠ μετρά την διαφήμιση των τσιγάρων και τα ασθενοφόρα, τις κλειδαριές στις πόρτες μας και το κόστος των φυλακισμένων, τα περιπολικά, τις πυρηνικές κεφαλές και τα τηλεοπτικά προγράμματα, που προβάλουν σκηνές βίας, όμως δεν μετρά την υγεία των παιδιών, την ποιότητα της εκπαίδευσης τους, την ευχαρίστηση του παιχνιδιού, την ομορφιά ενός ποιήματος και μιας πνευματικής συζήτηση. Με άλλα λόγια, μετρά τα πάντα, εκτός από αυτά που καθιστούν τη ζωή σημαντική».

Το ΑΕΠ θα πρέπει να έχει γίνει πλέον αισθητό ότι δεν είναι το κατάλληλο μέτρο για την μέτρηση της ανάπτυξης και ότι δεν μετρά ούτε την περιβαλλοντική αειφορία, ούτε την κοινωνική ένταξη, έτσι γίνονται προσπάθειες για την υιοθέτηση πιο αντιπροσωπευτικών δεικτών προς συμπλήρωσής του (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2011). Το 1989, προτείνεται από τους Daly & Cobb, ένας νέος δείκτης  που αξιοποιεί το ΑΕΠ ως βάση και συμπεριλαμβάνει τη διάσταση της βιωσιμότητας. Πιο αναλυτικά, ο Δείκτης Γνήσιας Προόδου (Genuine Progress Indicator – GPI), σχεδιάστηκε για να μετράει την βιωσιμότητα του εισοδήματος και προσπαθεί να λάβει υπόψη πάνω από 20 πλευρές της οικονομικής δραστηριότητας που το ΑΕΠ αγνοεί, ενώ, επίσης διαχωρίζει τις οικονομικές δραστηριότητες που αυξάνουν την ανθρώπινη ευημερία από αυτές που την μειώνουν. Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα, παρατηρούμε ότι η οικονομική κατάσταση μιας χώρας δεν ταυτίζεται με τον τρόπο που την βιώνουν οι πολίτες, αφού το διάστημα μεταξύ 1950-2010, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ των ΗΠΑ υπερτριπλασιάστηκε, όμως ο κατά κεφαλήν GPI παρουσιάζει μια διαφορετική εικόνα, μιας που από το 1980 παραμένει στάσιμος.

Ένας άλλος δείκτης που επιδιώκει να δώσει μια πιο συνεκτική εικόνα της ανάπτυξης, είναι ο Δείκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης (Human Development Index – HDI). Πιο αναλυτικά, αναπτύχτηκε από τα Ηνωμένα Έθνη και συμπεριλαμβάνει εκτός από το ΑΕΠ, την υγεία και το επίπεδο κατάρτισης (HD, 2020), όπως διαφαίνεται στο παρακάτω γράφημα. Αξίζει να σημειώσουμε, ότι έχουν προταθεί δεκάδες δείκτες μέτρησης της προόδου, όπως το Παγκόσμιο Έργο για την Μέτρηση της Προόδου των Κοινωνιών του ΟΟΣΑ, Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, το Οικολογικό Αποτύπωμα των Wackernagel & Rees, που χρησιμοποιούν έντονα πολλές ΜΚΟ, ο Genuine Saving της Παγκόσμιας Τράπεζας και ο δείκτης Ευημερίας που προτάθηκε από τον βασιλιά του Μπουτάν το 1989.

Εν κατακλείδι, το ΑΕΠ είναι ένας έγκυρος και ευρέως αποδεκτός δείκτης για την παρακολούθηση των διακυμάνσεων της οικονομικής δραστηριότητας και όχι ένας δείκτης που μετράει την οικονομική και κοινωνική πρόοδο. Γι’ αυτόν το λόγο, όταν συγκρίνουμε χώρες με βάση τον ΑΕΠ τους, στην πράξη μετράμε την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών και τίποτα παραπάνω! Έτσι, δεν μπορούμε να βγάλουμε κανένα συμπέρασμα για το επίπεδο ευημερίας τους, για την ικανότητα διαχείρισης προβλημάτων, όπως της κλιματικής αλλαγής και της κοινωνικής ενσωμάτωσης, για το ανθρώπινο, κοινωνικό, πολιτισμικό και φυσικό κεφάλαιό τους και άρα, για το επίπεδο ανάπτυξής τους.

Αναφορές

• IMF (2020). Gross Domestic Product: An Economy’s All. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 30/06/2020.
• UN (2020). Human Development Index (HDI). Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 30/06/2020.
• Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (2011). Το ΑΕΠ και πέρα από αυτό – Η μέτρηση της προόδου σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο.
• Dickinson, E. (2011). GDP: a brief history. One stat to rule them all. Foreign Policy. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 30/06/2020.
• Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (2011). Το ΑΕΠ και πέρα από αυτό – Η μέτρηση της προόδου σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο.
• Costanza, R., Hart, M., Talberth, J., & Posner, S. (2009). Beyond GDP: The need for new measures of progress. The pardee papers.
• DFID (2008). Growth: building jobs and prosperity in developing countries. London: Department for International Development.
• ΒΕΑ (2000). One of the Great Inventions of the 20^th Century. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 30/06/2020.
• Kennedy, F.R. (1968). Remarks at the University of Kansas. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 30/06/2020.
  

  ---

  

  Γεωργία Παγιαβλά

  Ξεκίνησε την πορεία της ως μαθήτρια στα «Εκπαιδευτήρια Νέα Γενιά Ζηρίδη», συνέχισε ως φοιτήτρια στο Τμήμα Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και ως μεταπτυχιακή στο University of Glasgow με ειδίκευση Economic Development. Παρακολούθησε δεύτερο μεταπτυχιακό στα Οικονομικά στο «Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών», ενώ παράλληλα ήταν βοηθός ερευνήτρια στο «Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης». Αυτή τη περίοδο απασχολείται σε μια αστική ΜΚΟ και παράλληλα συνεχίζει τις σπουδές της σε διδακτορικό επίπεδο.  Χόμπυ της η Λογοτεχνία και οι περίπατοι στην Αθήνα.