Της Θεοδώρας Αγγελοπούλου,
Αθήνα, 5 Μαΐου 2010: Η ελληνική κοινωνία βιώνει την οδυνηρή αρχή του τέλους. Ένα τέλος το οποίο σήμανε για το όνειρο που είχε κτίσει μεταπολιτευτικά, ερειδόμενο στη μεσαιοστρωματική κοινωνική βάση της ατομικής ευδαιμονίας, του καταναλωτισμού και της αναπαραγωγής της οικογένειας, όχι απλά με τη βιολογική έννοια, αλλά με την προώθηση του ατομισμού, ο οποίος ενδύεται τα ιδιαίτερα φίλτρα των κοινωνικών επιταγών που δημιουργεί η ελληνική χίμαιρα του παραδοσιακού και του σύγχρονου. Γενεσιουργό αίτια αυτής της καθοδικής τροχιάς αποτέλεσε η οικονομική κρίση του 2008, με άμεση συνέπεια την υιοθέτηση της μνημονιακής πολιτικής από τις κυβερνήσεις της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα, η οποία επέφερε αυστηρά μέτρα λιτότητας στην ελληνική οικονομία, αλλά και το καθεστώς του διεθνούς οικονομικού ελέγχου.
Οκτώ συντελεστές, οκτώ διαφορετικές αναλύσεις και ένα συλλογικό επίμετρο συνθέτουν το διεπιστημονικό έργο «05/05/2010, Ταυτότητες και Συναισθήματα της πολιτικής βίας στην Ελλάδα του 21ου αιώνα» από τις Eκδόσεις Επίκεντρο, που λαμβάνει ως αφετηριακό σταθμό, κυριολεκτικά και συμβολικά, την προαναφερθείσα ημερομηνία, καθώς επ’ αφορμή της ψήφισης του πρώτου Μνημονίου από τη Βουλή των Ελλήνων σηματοδοτείται και θεσμικά η οικονομική χρεοκοπία της χώρας. Το πόνημα επιμελούνται οι γνωστοί ακαδημαϊκοί Βασίλης Βαμβακάς, Τριαντάφυλλος Καρατράντος και Παναγής Παναγιωτόπουλος. Το κοινωνικό συμβόλαιο της ευημερίας, της ειρήνης και της ομαλότητας, με όρους ατομικούς και πολιτικούς, κατακρημνίζεται και αντικαθίσταται από τη μαζικότητα της αγανάκτησης και την υιοθέτηση ενός ατέρμονου κύκλου βίαιων αντιδράσεων από συγκεκριμένες ομάδες με τα «ωμά» χαρακτηριστικά της πολιτικής βίας και του εξτρεμισμού.
Πρόκειται για την τομή στην αλλαγή των συναισθημάτων στο πολιτικό πεδίο, καθώς η πρωτεύουσα, η οποία είχε παραλυθεί από τη μεγάλη απεργιακή κινητοποίηση, στην οποία εισχώρησαν βίαιες εξτρεμιστικές ομάδες, δημιουργώντας εκτεταμένα επεισόδια εντός του εξοργισμένου, αλλά ειρηνικού πλήθους, που μόνο φραστικά και με την παρουσία του επεδείκνυε την πολιτική του αγανάκτηση. Η λεκτική ακρότητα με τη συναισθηματική απόγνωση για τον χαμό του ονείρου ενός τρομακτικού και τρομαγμένου, παράλληλα, πλήθους, έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους γνωστούς ανώνυμους εξτρεμιστές, οι οποίοι σε κάθε αστική διαμαρτυρία και μεγάλη διαδήλωση παρεισέφρεαν, προκαλώντας φαινόμενα εκτεταμένης βίας και καταστολής – ως κρατική αντίδραση – με επιθέσεις κάθε είδους, ιδίως την περίοδο 2010-2012.
Εκείνη η 5η Μαΐου δεν αποτελεί ιστορική στιγμή μόνο λόγω της επικύρωσης του Μνημονίου και των φαινομένων αντίδρασης και πολιτικής βίας. Συνιστά το γεγονός που βάφτηκε με αίμα στην Οδό Σταδίου 23, εντός του υποκαταστήματος της Τράπεζας Marfin, όπου τρεις εργαζόμενοι άνθρωποι, εκ των οποίων και μία εγκυμονούσα γυναίκα, δολοφονήθηκαν βάναυσα, ενώ πλήθος συναδέλφων τους τραυματίστηκε. Πρόκειται για το γεγονός που πολλοί γνωρίζουν σιωπηρά, αλλά περνά στη λήθη με τον καιρό, καθώς στην κοινωνία πλέον επικρατεί η σύγχυση για εκείνη την περίοδο που έχανε τα κεκτημένα της.
Η Ανδριάνα Ρετζέπη, υποψήφια διδάκτωρ του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, ανασύρει στη μνήμη τη γεγονοτολογία του χρονικού εκείνης της ημέρας, αναφέροντας τις αντιδράσεις από τον πολιτικό χώρο και το πώς τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης μετέδωσαν την αιματηρή επίθεση. Ο Πέτρος Παπασαραντόπουλος, έγκριτος δημοσιογράφος και Υπεύθυνος Εκδόσεων του εκδοτικού οίκου Επίκεντρο, εξηγεί το κοινωνικό περίγραμμα που κατέστησε την πολιτική βία αποδεκτή ως μέσο αντίδρασης στη μνημονιακή πολιτική. Ο Νικόλας Σεβαστάκης, διδάσκων πολιτικής φιλοσοφίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, μέσα από την «κινηματική αυτοκριτική» του αναλύει τις διαφορετικές εκφάνσεις της αντισυστημικής βίας, όπως προέκυψαν και οργανώθηκαν από τα γεγονότα στη Marfin.
Ο Βασίλης Βαμβακάς, αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ, αποκαλύπτει το γιατί ο βίαιος εξτρεμισμός σκόπιμα δε γίνεται ευθέως παραδεκτός, αντιθέτως παρερμηνεύεται και λησμονάται, όπως αποκαλύπτουν τα σχόλια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στα παραδοσιακά ΜΜΕ. Ο Μανούσος Μαραγκουδάκης, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου McGill του Καναδά και καθηγητής Συγκριτικής Πολιτισμικής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, πλαισιώνει την επίθεση γύρω από την έννοια του πολιτισμικού τραύματος. Ο Τριαντάφυλλος Καρατράντος, διεθνολόγος, μεταδιδακτορικός ερευνητής του ΕΚΠΑ και επιστημονικός συνεργάτης στο Κέντρο Μελετών Ασφάλειας και στο ΕΛΙΑΜΕΠ, χρησιμοποιώντας τα «γεγονότα εστίασης», προσεγγίζει το γιατί η αντιμετώπιση της πολιτικής βίας, ακόμη και στην πιο εξτρεμιστική της έκφραση, όπως στην περίπτωση της Marfin, και εν γένει η διαχείριση της διαμαρτυρίας στη διαδηλωτική της μορφή δεν εγκολπώνονται στην πολιτεία και την κοινωνία ως αίτημα αλλαγής πολιτικής.
Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ, και ο Άγγελος Ναστούλης, υποψήφιος διδάκτωρ του ίδιου τμήματος, από κοινού παραθέτουν τη θυματική οπτική ως προς τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώθηκε τόσο έπειτα από τα γεγονότα της 5ης Μαΐου όσο και με το πώς προσλαμβάνεται και αποτυπώνεται στο δημόσιο γίγνεσθαι μέσα από τις διαδικασίες της υπερ-πολιτικοποίησης, οι οποίες δεν επιτρέπουν την ανάδειξη της «κοινωνίας των θυμάτων», που αποτελείται από εξατομικευμένα ταυτοτικά χαρακτηριστικά. Τέλος, επ’ αφορμή της τοποθέτησης πλάκας μνήμης για τα θύματα με κυβερνητική πρωτοβουλία, η οποία συνοδεύτηκε από μια ανάλογη τελετή για τα εγκαίνιά της, ακριβώς δέκα χρόνια μετά από το τραγικό συμβάν, χωρίς, ωστόσο, τη δέουσα δημοσιότητα που «όφειλε» να λάβει, οι Βασίλης Βαμβακάς, Τριαντάφυλλος Καρατράντος, Παναγής Παναγιωτόπουλος και Άγγελος Ναστούλης, εκτός συγγραφικού προγραμματισμού, προβληματίζονται για τον τρόπο με τον οποίο εξισορροπείται η δημόσια μνήμη.
Το παρόν έργο επιχειρεί μέσα από διαφορετικές επιστημονικές αναλύσεις και μεθοδολογικά εργαλεία να ερμηνεύσει και να υπενθυμίσει στον αναγνώστη τα ποιοτικά χαρακτηριστικά αυτής της τραγικής ανάμνησης. Δεν επιχειρεί να αποδώσει ευθύνες – δεν είναι άλλωστε αρμόδια οποιαδήποτε συγγραφική ομάδα για κάτι τέτοιο – αλλά επιδιώκει να την τοποθετήσει στην πραγματική της διάσταση και να εξηγήσει πώς και γιατί η ανασφάλεια σε όλα τα επίπεδα επέτρεψε στο «μίσος, τον διχασμό και τον πολιτικό φανατισμό» να λάβει την πιο άσχημη μορφή του όχι σε μια ατυχή στιγμή, αλλά σε ένα γεγονός που καθιέρωσε την τρομοκρατία της μολότοφ.
