Της Εμμανουέλας Λατολλάρι,
Τι είναι αυτό που επηρεάζει την καθημερινότητά μας; Η τύχη, ο κοινωνικός περίγυρος ή η προσωπική ρουτίνα; Η ψυχολογία έρχεται να δώσει απάντηση σε αυτό το ερώτημα και το μυστικό βρίσκεται στη λέξη αυτοεικόνα.
Η αυτοεικόνα στην ψυχολογία αναφέρεται και ως έννοια του εαυτού. Αποτελεί την απτή γνώση κάποιου για τη συμπεριφορά του, καθώς και αλλά χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του, όπως είναι τα ελαττώματα. Σύμφωνα με τον Neville Goddard, οι σκέψεις μας σε συνδυασμό με τον βαθμό συχνότητας που αυτές εμφανίζονται, επηρεάζουν άμεσα το τελικό αποτέλεσμα των πράξεών μας, των συμπεριφορών, αλλά και της ανάλυσης των καταστάσεων που προκύπτουν γύρω μας. Άρα, οι σκέψεις επηρεάζουν και την πραγματικότητά μας, εμείς χτίζουμε τον κόσμο γύρω μας. Έτσι, η σκέψη, η ανάλυση και η πραγματικότητα καταλήγουν να γίνονται όροι αλληλένδετοι. Αυτό που προσπάθησε να εξηγήσει ο Neville, είναι πως η διαδικασία με την οποία αντιλαμβανόμαστε και διαχειριζόμαστε μια κατάσταση είναι προϊόν της θετικής ή αρνητικής πλευράς του νομίσματος που θα επιλέξουμε να αντικρίσουμε, η οποία θα φέρει, συνεπώς, τα ανάλογα αποτελέσματα. Βέβαια, η πραγματικότητα επηρεάζεται από διάφορους κοινωνικοοικονομικούς και ψυχολογικούς παράγοντες, αλλά στο συγκεκριμένο στάδιο προσπαθούμε να ελέγχουμε τους παράγοντες που δέχονται επιρροή. Για παράδειγμα, δυο άνθρωποι ξεκινούν από το ίδιο σημείο ζωής. Ο πρώτος πιστεύει έντονα στις ικανότητες του και αντιμετωπίζει με θάρρος τις προκλήσεις που προκύπτουν, ενώ ο δεύτερος έχει χαμηλή αυτοπεποίθηση και έντονα συναισθήματα ματαιοδοξίας. Αυτοί οι άνθρωποι θα έχουν τελείως διαφορετικές πορείες ζωής, όσο αυτή θα εξελίσσεται. Στο σημείο αυτό, αξίζει να αναφερθεί και το κέντρο ελέγχου που έχει ο κάθε άνθρωπος, αφού αυτό επηρεάζει την ποιότητα των σκέψεών του.
Το κέντρο ελέγχου αναφέρεται στην τάση να εκλαμβάνει κάποιος τις επιβραβεύσεις, τα αποτελέσματα των πράξεών του και τη γενικότερη πορεία της ζωής του ως κάτι για το οποίο ευθύνεται ο ίδιος ή ως κάτι που προέρχεται από το περιβάλλον. Ο καθένας, επομένως, έχει ένα εσωτερικό ή εξωτερικό κέντρο ελέγχου αντίστοιχα. Οι άνθρωποι με εσωτερικό προσανατολισμό φαίνονται να είναι ικανοί να πετύχουν περισσότερους στόχους, να διαχειρίζονται καλύτερα το άγχος τους και να διατηρούν μια πιο θετική στάση ζωής. Συνεπώς, το κέντρο ελέγχου, άρα και οι σκέψεις, συμμετέχουν ενεργά στην κατασκευή του κόσμου μας και στον βαθμό που αυτός μας ικανοποιεί.
Όλα αυτά αποτελούν κομμάτια της αυτοεικόνας. Η αντίληψη που έχει ο άνθρωπος για τον εαυτό του αποτελεί «πυλώνα» για το πόσο ικανοποιημένος είναι από την πραγματικότητά του. Το σύνολο των αντιλήψεων συμπεριλαμβάνει κάθε ιδέα που έχει ένας άνθρωπος για την εμφάνισή του, τις ικανότητές του, αλλά και το πώς νοηματοδοτεί ο ίδιος την ύπαρξή του ως άτομο και ως μέλος της κοινωνίας. Επιπλέον, συμπεριλαμβάνει το πώς πιστεύει ότι τον αντιλαμβάνονται οι άλλοι.
Η έννοια του εαυτού επηρεάζει δυο βασικούς άξονες. Τις διαπροσωπικές σχέσεις και την αντοχή σε αντίξοες καταστάσεις. Πώς, όμως, αυτή διαμορφώνεται; Οι πρώτες εμπειρίες της ζωής, δηλαδή οι γονεϊκές πρακτικές και η κοινωνία ως περιβάλλον είναι υπεύθυνες για τις περισσότερες ριζικές πεποιθήσεις του εαυτού, οι οποίες «κρυσταλλώνονται» αργότερα στην εφηβεία. Η αυτοεικόνα για τον καθένα αποτελεί κάτι το παγιωμένο και οτιδήποτε διαφορετικό από εκείνο μπορεί να φέρει το άτομο σε σύγχυση. Στον συγκεκριμένο διάλογο, ο Carl Jung έρχεται να παραθέσει έναν ακόμα παράγοντα, το υποσυνείδητο. Για τον Carl, η συμπεριφορά διαμορφώνεται από μια «σκοτεινή», ανεξερεύνητη περιοχή της προσωπικότητας. Αυτή, συχνά, «κρύβει» καταπιεσμένα συναισθήματα ή ακόμα και τραύματα. Σε καταστάσεις έντονου στρες, αυτή η πλευρά της προσωπικότητας προσπαθεί να προστατεύσει τον εαυτό. Εάν κάποιος δεν έχει εξερευνήσει αυτή την πτυχή του, η «σκοτεινή πλευρά» μπορεί να οδηγήσει στην αυτοκαταστροφή, για να επιβεβαιώσει το υποσυνείδητο όλες τις απόψεις που αυτό έχει εσωτερικεύσει για τον εαυτό. Εδώ το άτομο καλείται να εξερευνήσει τον εαυτό του, αν θέλει να αλλάξει την πραγματικότητά του και να αποφύγει τα ξεσπάσματα του υποσυνείδητου. Η εξερεύνηση αυτή αρχίζει με την αλλαγή της αυτοεικόνας, που όπως αναφέρθηκε παραπάνω θα φέρει αλλαγή σκέψης, επομένως συμπεριφοράς, άρα και πραγματικότητας. «Σε μια δοκιμασία που σου προκαλεί φόβο προσποιήσου ότι είσαι ο καλύτερος», προτείνουν ψυχολόγοι. Για αυτόν τον λόγο, δεν προτείνεται η ταύτιση με τα αδύναμα σημεία του εαυτού, διότι το άτομο έχει μια τάση για αυτοπραγμάτωση. Στην ψυχολογία, αυτό αναφέρεται συχνά ως αυτoεπαλήθευση, αναζήτηση δηλαδή αποδείξεων που επιβεβαιώνουν την έννοια του εαυτού. Αν η έννοια αυτή είναι αρνητική, πρέπει να αποφεύγεται η επαλήθευσή της.
Ένας ακόμα ειδικός που αναφέρθηκε στην έννοια της αυτοεικόνας υπήρξε ο Carl Rogers. Ο Αμερικάνος ψυχολόγος ανέφερε πως η έννοια του εαυτού απαρτίζεται από τρία πράγματα. Την αυτοεικόνα (πεποίθηση τη δεδομένη χρονική στιγμή), την αυτοεκτίμηση (πόσο ικανός πιστεύω ότι είμαι), και τον ιδανικό εαυτό (πρότυπο του εαυτού που επιδιώκω να γίνω). Για να αλλάξει κάποιος την έννοια του εαυτού που έχει, προτείνεται πάντα η αναζήτηση βοήθειας από ειδικό μέσω της ψυχοθεραπείας. Εντούτοις, αν κάποιος επιλέξει την προσωπική εσωτερική αναζήτηση, αυτή θα πρέπει να γίνει με ειλικρίνεια και αναστοχαστική διερεύνηση των τριών κομματιών που δομούν την αυτοεικόνα. Οι διάλογοι που έχουμε με τον εαυτό μας απαιτούν, επίσης, παρατήρηση. Πρόκειται για θετικές ή αρνητικές σκέψεις; Πώς τις ελέγχω; Οι πρώτες σκέψεις που ακολουθούν μια κατάσταση, αποτελούν αυτοματοποιημένες αντιδράσεις που δεν επέρχονται στον δικό μας έλεγχο. Οι επόμενες, όμως, σκέψεις που θα ακολουθήσουν, είναι ελεγχόμενες. Χρειάζεται συνειδητά να κοιτάξουμε τα δεδομένα των σκέψεών μας και να επιλέξουμε αν θα θρέψουμε τις πρώτες ή θα αλλάξουμε την πορεία τους. Μπορεί σε πολλούς να ακούγεται δύσκολο, αντίθετα όμως, αποτελεί μια απλή συνήθεια που με τον καιρό θα εδραιωθεί. Ακολούθως, οι θετικές δηλώσεις, γνωστές ως “positive affirmations”, επιβάλλεται να γίνουν μέρος της ρουτίνας του καθενός. Οι δηλώσεις αυτές δεν θα πρέπει να είναι απόλυτες, αλλά να είναι προσανατολισμένες, έτσι ώστε να προωθούν την προσπάθεια και την εξέλιξη.
Η εξερεύνηση του εαυτού σε κάθε μορφή της μπορεί να είναι αποτελεσματική. Η τέχνη, ο κινηματογράφος, η ψυχοθεραπεία, η φύση, η προσωπική εσωτερική αναζήτηση μπορούν να λειτουργήσουν ως κάποιες μορφές που θα φέρουν αυτή την αλλαγή. Οι σκέψεις και οι πεποιθήσεις μας χρειάζεται να είναι βασισμένες σε νοοτροπίες ανάπτυξης και συνεχόμενης βελτίωσης, αν θέλουμε να αλλάξουμε την πραγματικότητα. Είμαστε οι σκέψεις μας.
«Άλλαξε την αντίληψη που έχεις για τον εαυτό σου και αυτόματα θα αλλάξεις και τον κόσμο στον οποίο ζεις. Μην προσπαθήσεις να αλλάξεις τους ανθρώπους, είναι απλά αγγελιοφόροι που σου λένε ποιος είσαι. Επανεκτίμησε τον εαυτό σου, και εκείνοι θα επιβεβαιώσουν την αλλαγή.»
-Neville Goddard.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- L. Schacter, D.T. Gilbert, D.M. Wegner, M.K. Nock, Εισαγωγή στην Ψυχολογία, Gutenberg, Αθήνα, 2021
- The shadow self, linkedin.com. Διαθέσιμο εδώ
