Της Αλεξάνδρας Μαρκεζίνη,
Σεξ… μια τόσο μικρή λέξη με τόσο ευρύ βεληνεκές που είναι διαρκώς παρούσα στη ζωή μας. Πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονται να μιλήσουν ελεύθερα όχι μόνο σε τρίτους, αλλά ακόμα και στον ίδιο τους τον σύντροφο για αυτό. Το 2023 πλησιάζει στο τέλος του και ακόμα το σεξ αποτελεί θέμα-ταμπού με τραγικές συνέπειες στην ψυχοσύνθεση των ανθρώπων. Εξαιτίας της ελλιπούς διαπαιδαγώγησης και της παρωπιδικής στάσης της κοινωνίας, αρκετοί βρίσκονται σε δυσμενή κατάσταση και φτάνουν στο σημείο όχι μόνο να μην απολαμβάνουν τη διαδικασία, καθώς και να αποκτούν τραύματα από παρεμβατικές συμπεριφορές. Με την έννοια της διαπαιδαγώγησης δεν νοείται μόνο η επίδειξη του τρόπου χρήσης του προφυλακτικού ή η ενημέρωση για τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Η διαπαιδαγώγηση πρέπει να αφορά τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια και από μικρή ηλικία, εξηγώντας τους τόσο τον τρόπο με τον οποίο χρειάζεται να αντιμετωπίζουν τον ερωτικό τους σύντροφο (σεβασμός, κατανόηση, συναίνεση) όσο και να φροντίζουν τον εαυτό τους (οριοθέτηση).
Ειδικά, τα όρια στο σεξ διαδραματίζουν καίριο ρόλο, καθώς αυτά είναι που διαχωρίζουν τη συναινετική σεξουαλική πράξη από μια σεξουαλική επίθεση, χειραγώγηση ή ακόμα και βιασμό. Ο σεβασμός στον σεξουαλικό τομέα δεν αφορά μόνο τη συναίνεση για την ολοκλήρωση της διαδικασίας. Είναι απαραίτητο να έχει προηγηθεί συζήτηση σχετικά με τις προτιμήσεις, τις πιθανές φαντασιώσεις, τη χρήση προφυλακτικού, τον χρόνο, τον τόπο… και στην περίπτωση που ο ένας σύντροφος δεν νιώθει άνετα με μια πράξη θα πρέπει να το κατανοήσει ο άλλος και να μην προχωρήσει σε αυτή. Επιπλέον, η συγκατάθεση σε σεξουαλική πράξη μια φορά δεν θεωρείται δεδομένη και για επόμενες. Κάθε φορά θα πρέπει και οι δύο σύντροφοι να συμφωνούν ότι θέλουν να προχωρήσουν. Στο συναινετικό σεξ, πρέπει τα άτομα που έρχονται σε επαφή να έχουν τις αισθήσεις τους και συνειδητά να επιλέξουν να προχωρήσουν σε σεξουαλική πράξη. Βασικά χαρακτηριστικά του συναινετικού σεξ είναι ο αμοιβαίος σεβασμός στα όρια και στις επιθυμίες. Το όχι σημαίνει όχι. Η σωματική διέγερση δεν αποτελεί συγκατάθεση, αλλά απλώς ακούσια σωματική αντίδραση απέναντι σε ένα ερωτικό ερέθισμα. Η εγκεφαλική και συναισθηματική διέγερση διαφέρει από τη σωματική. Μια ελεύθερη σεξουαλική πράξη δεν ενέχει πιέσεις ή ανασφάλειες.
Επίσης, κάτι το οποίο συχνά παραγκωνίζεται είναι η δυναμική του ύπνου και του σεξ. Μπορεί να θεωρηθεί μέχρι και σεξουαλική κακοποίηση το σεξ τη στιγμή που ο ένας σύντροφος κοιμάται. Όταν κάποιος δεν έχει τις αισθήσεις του (αυτό ισχύει και για την περίπτωση του αλκοόλ και των ναρκωτικών), κανείς δεν έχει το δικαίωμα να τον προσεγγίσει ερωτικά είτε αγγίζοντας τον σε προσωπικά σημείο του σώματός του είτε επιχειρώντας συνεύρεση μαζί του. Κάθε άτομο έχει το δικαίωμα ανά πάσα ώρα και στιγμή να διακόψει τη σεξουαλική πράξη αν αισθάνεται άβολα, χωρίς τύψεις ή ενοχές. Υπάρχουν περιπτώσεις, όπου το άτομο παρόλο που δεν θέλει να προχωρήσει, λέει «ναι», επειδή νιώθει την υποχρέωση να το κάνει και βρίσκεται υπό πίεση. Το άτομο στην περίπτωση αυτή νιώθει ενοχές, ανασφάλεια και φόβο. Στην περίπτωση αυτή μιλάμε για σεξουαλικό εξαναγκασμό. Μάλιστα, στα αγγλικά χρησιμοποιείται ο όρος «Sexual coercion», για να περιγράψει την κατάσταση, όπου ένα άτομο πιέζει, εξαπατά, απειλεί ή χειραγωγεί κάποιον, για να κάνει σεξ. Είναι ένα είδος σεξουαλικής επίθεσης, γιατί ακόμα κι αν κάποιος πει «ναι» δεν δίνει τη συγκατάθεσή του ελεύθερα. Το «ναι» δεν αποτελεί συνειδητή συγκατάθεση, αλλά απόρροια στέρησης ελευθεροστομίας μέσω ειδικών τεχνικών κατεύθυνσης βούλησης. Να σημειωθεί ότι, καθώς ορισμένοι τύποι εξαναγκασμού δεν είναι προφανώς εκφοβιστικοί, μερικοί άνθρωποι μπορεί να μη συνειδητοποιούν ότι τον βιώνουν.
Ο σεξουαλικός εξαναγκασμός, λοιπόν, μπορεί να λάβει χώρα με διάφορες μορφές. Πρώτον, με την πρόκληση ενοχών. Αυτό σημαίνει ότι μπορούν να τονίσουν ότι έχει περάσει μεγάλο χρονικό διάστημα από την τελευταία φορά που συνευρέθηκαν. Επιπλέον, ο ένας σύντροφος προσπαθεί με ψέματα να διαστρεβλώσει την έννοια της συναίνεσης και απειλεί ότι η σχέση θα έχει άσχημο τέλος. Εκτός από αυτό, παρατηρείται, συχνά, εκβιασμός για την αποκάλυψη προσωπικών πληροφοριών. Τέλος, ένα άτομο μπορεί να χρησιμοποιήσει τη δύναμη που αποκτά από τη δουλειά, την ιδιότητα ή τον πλούτο του, για να εξαναγκάσει κάποιον. Βέβαια, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι και η χρήση ουσιών «διαδραματίζει» σημαντικό ρόλο και «έχει» τη δύναμη να εξαναγκάσει σε σεξουαλική επαφή. Με εξαίρεση την τελευταία, όπου αφορά την χρήση ουσιών, οι προηγούμενες αναφορές αποτελούν έκφανση συναισθηματικής χειραγώγησης. Η πρόκληση τύψεων αποτελεί μια από τις πιο συνηθισμένες περιπτώσεις σεξουαλικής-συναισθηματικής χειραγώγησης. Μπορεί το άτομο να νιώθει ενοχικά, αφού «έχει την υποχρέωση να προσφέρει ευχαρίστηση στον άλλο, όποτε ο άλλος το «επιθυμήσει», «αν δεν έχει όρεξη για σεξ κάτι μάλλον δεν πάει καλά με τον ίδιο».
Η πρόκληση ενοχών γίνεται με διάφορους τρόπους. Μια χαρακτηριστική περίπτωση είναι η ακόλουθη: φυσιολογικά, ένας άνθρωπος πιθανότατα θα καταλάβει από τη γλώσσα του σώματος ή από τον τόνο της φωνής ότι ο σύντροφός του βρίσκεται σε άβολη κατάσταση. Όμως, καμιά φορά το παραβλέπει και αδιαφορεί. Έστω, ένα ζευγάρι βρίσκεται σε τρυφερό ενσταντανέ, αλλά ο ένας από τους δύο δηλώνει ότι δεν θέλει να κάνει σεξ. Τότε, ο σύντροφός του λέει «ναι καταλαβαίνω» ή «εντάξει κανένα πρόβλημα» και, ταυτόχρονα, κάνει μια γκριμάτσα δυσφορίας, ξεφυσάει, απομακρύνεται, χτυπάει το χέρι του στην πόρτα ή στον τοίχο, κουνάει ειρωνικά το κεφάλι του… Η σκηνή αυτή αποδεικνύει ότι η φαινομενική κατανόηση που εκφράζεται με τον προφορικό λόγο δε συμβαδίζει με τη γλώσσα του σώματος, η οποία δείχνει τον εκνευρισμό του ατόμου. Η διττή αυτή συμπεριφορά «αντανακλά» ασέβεια προς την επιθυμία για αποχή και έναν σιωπηλό εξαναγκασμό σε σεξουαλική πράξη. Ιδίως, σε ανασφαλή άτομα με θέματα αυτοπεποίθησης ή φόβο εγκατάλειψης, ένας τέτοιος εκνευρισμός μπορεί να προκαλέσει σύγχυση και τύψεις για την πρόκληση αρνητικών συναισθημάτων στο σύντροφό τους, ενώ ο ρόλος τους είναι η προσφορά χαράς. Έτσι, στο μέλλον πιθανώς να μην εκφράσουν ξανά ότι δεν θέλουν να κάνουν σεξ και να υποβληθούν σε καταπίεση των δικών τους επιθυμιών προς όφελος του άλλου.
Μερικές φορές, το άτομο που υφίσταται σεξουαλικό εξαναγκασμό βρίσκει το θάρρος και υστερόχρονα το συζητάει με το σύντροφό του. Σε αυτήν την περίπτωση υπάρχουν δύο πιθανότητες: είτε θα συνειδητοποιήσει την παραβιαστική του συμπεριφορά είτε θα προχωρήσει στο λεγόμενο gashlighting. Η συγκεκριμένη έννοια έχει γίνει ευρέως διαδεδομένη τα τελευταία χρόνια χάρη στο Tik Tok κι έτσι όλο και περισσότεροι άνθρωποι μιλούν για αυτό. Το ερώτημα που θέτω είναι το εξής: Μήπως ήρθε, επιτέλους, η στιγμή να ονοματιστεί μια συμπεριφορά ιδιαίτερα διαδεδομένη και βλαπτική, αλλά που δύσκολα γίνεται αντιληπτή; Πρόκειται για μια μορφή συναισθηματικής χειραγώγησης, στην οποία ο χειριστής διαστρεβλώνει την αλήθεια και υποβάλλει τον δέκτη σε αμφισβήτηση του ίδιου του του εαυτού και της ικανότητας του να διακρίνει τι είναι αληθινό και τι όχι. Επομένως, σε ό,τι αφορά τον σεξουαλικό τομέα, ο χειριστής προσπαθεί να ελέγξει τη σεξουαλική συμπεριφορά του άλλου ατόμου. Αυτό το επιχειρεί αρνούμενος ή ελαχιστοποιώντας την καταχρηστική του συμπεριφορά, κατηγορώντας το θύμα για υπερβολική, αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά και αναγκάζοντας το να αμφισβητήσει τη λογική του. Για παράδειγμα, μπορεί να του πει «εσύ φταις που δεν μου είπες ότι δεν θες» τη στιγμή που το θύμα μπορεί να εξέφρασε, ίσως πιο έμμεσα, τη δυσφορία του προς το σεξ, εξαιτίας του φόβου του. Επιπλέον, μπορεί να του πει «και τότε γιατί έκανες σεξ μαζί μου, αφού δεν ήθελες;» Γιατί, ο σύντροφός σου μπορεί να βρίσκεται σε τέτοια ευάλωτη θέση που να μην είχε το θάρρος να υπερασπιστεί τα όρια του, τα οποία εσύ του «γκρέμισες» με την χειριστική σου συμπεριφορά.
Είναι, επίσης, σημαντικό να κατανοήσουμε ότι τα θύματα σεξουαλικής χειραγώγησης μπορεί να μη συνειδητοποιούν πάντα τι τους συμβαίνει και μπορεί να αισθάνονται σύγχυση ή ντροπή για τις εμπειρίες τους. Συνεπώς, συχνά το θύμα αυτοκατηγορείται και πιστεύει ότι το ίδιο είναι ο θύτης, με αποτέλεσμα να «εγκλωβίζεται» σε έναν φαύλο κύκλο αυτοκατηγοριών, τύψεων και εξαναγκασμού. Αν και είναι δύσκολο να συνειδητοποιήσει κάποιος ότι υφίσταται σεξουαλική χειραγώγηση, σαν ένα πρώτο βήμα καλό είναι να μη δεχόμαστε άκριτα όσα μας λένε, ιδίως όταν έχουμε το προαίσθημα ότι κάτι δεν πάει καλά. Καμιά φορά το υποσυνείδητο μπορεί να μας «προστατέψει» καλύτερα από τη λογική. Το πιο σημαντικό είναι να επικοινωνούμε αυτά που νιώθουμε κάθε στιγμή στους κοντινούς μας ανθρώπους, ακόμα και σε έναν ειδικό, για να μπορέσουμε να αντιληφθούμε την χειριστική συμπεριφορά, να την αποκωδικοποιήσουμε και να τη διαχειριστούμε, όχι να τη χειριστούμε. Θα έρθουν στιγμές, όπου θες να φύγεις, αλλά νιώθεις να σου «κόβονται» τα γόνατα, όπου θες να μιλήσεις, αλλά νιώθεις να σου «κόβεται» η φωνή. Εμπιστεύσου τον εαυτό σου, την αντίληψή σου, το συναίσθημα σου και τότε θα μπορείς να φεύγεις και να μιλάς, όταν σου δημιουργηθεί η ανάγκη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Understanding The Dynamics Of Sexual Manipulation, allohealth.care. Διαθέσιμο εδώ
- Sexual coercion: Definition, examples and recovery, medicalnewstoday.com. Διαθέσιμο εδώ
- Πώς να αναγνωρίσεις τη χειραγώγηση και να την αποφύγεις, psychologynow.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Is Someone Gashlighting you? Learn the Warning Signs,verywellmind.com. Διαθέσιμο εδώ
