Της Εμμανουέλας Σουφαλιδάκη,
Η συστηματική ψηφιοποίηση των μέσων ενημέρωσης, ο ραγδαίος πολλαπλασιασμός των ηλεκτρονικών ιστοσελίδων παροχής πληροφοριών και η αντίστοιχη αύξηση της επισκεψιμότητας αυτών, αποδεικνύουν πόσο ενεργά έχει παρεισφρήσει η Κοινωνία της Πληροφορίας στην καθημερινότητα όλων των πολιτών. Οι πολίτες, πλέον, συστηματικά προβαίνουν στην άσκηση του συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματός τους για πληροφόρηση και, μάλιστα, ψηφιακή.
Με τη διάταξη του άρθρου 5 του Συντάγματος προστατεύεται ρητά αυτό το δικαίωμα συμμετοχής όλων των πολιτών στην κοινωνία της πληροφορίας: «Καθένας έχει δικαίωμα συμμετοχής στην κοινωνία της πληροφορίας. Η διευκόλυνση της πρόσβασης στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά, καθώς και της παραγωγής, ανταλλαγής και διάδοσής τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους, τηρουμένων πάντοτε των εγγυήσεων των άρθρων 9, 9Α και 19» (Σύνταγμα άρθρο 5Α παρ. 2). Το «πληροφοριακό» Σύνταγμα, λοιπόν, εκτός από το άρθρο 5Α, ενισχύεται από το άρθρο 9 Α διασφαλίζοντας την προστασία των προσωπικών δεδομένων, αφού απαγορεύεται η ελεύθερη διακίνηση τους στα ψηφιακά μέσα και από το άρθρο 19, το οποίο διασφαλίζει το απόρρητο των επικοινωνιών και ως εκ τούτου την ελευθερία της έκφρασης.
Η αναφορά στον όρο «Κοινωνία της Πληροφορίας» —ως ένα φαινόμενο εξελικτικό και δυναμικό στον χρόνο, ανεξάρτητο από άλλες κοινωνικές και οικονομικές μεταβολές— εμπεριέχει τόσο κανονιστικό όσο και εννοιολογικό περιεχόμενο. Σε περαιτέρω ερμηνεία της διάταξης 5Α προκύπτει ότι αποκτά χαρακτήρα ευχής, αφού απώτερος στόχος είναι ο κάθε πολίτης να απολαμβάνει τα αγαθά της πληροφορικής τεχνολογίας. Με αυτόν τον τρόπο, δεν γεννάται αγώγιμο δικαίωμα, αλλά προσδοκία ότι το κράτος δεν θα σταθεί εμπόδιο στην απόλαυση του δικαιώματος αλλά, αντίθετα, θα εξασφαλίσει την ισότιμη πρόσβαση στα αγαθά της πληροφορικής τεχνολογίας. Συνεπάγεται ότι η συνταγματική αυτή κατοχύρωση του δικαιώματος συνδέεται αλλεπάλληλα με την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας (εξειδικεύει το άρθρο 5 παρ.1 για την ελεύθερη ανάπτυξη προσωπικότητας,) την ελευθερία της επικοινωνίας, την ελευθερία της έκφρασης και πληροφόρησης αλλά και την οικονομική ελευθερία και την πρόσβαση στην αγορά εργασίας.
Θεμέλιο για την ελευθερία έκφρασης στις νέες τεχνολογίες και τη συμμετοχή των χρηστών στα αγαθά που αυτές παρέχουν αποτελεί το άρθρο 10 παρ.1 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το άρθρο 11 παρ.1 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το άρθρο 19 παρ. 2 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα. Οι παραπάνω διατάξεις συνιστούν τη δικαιολογητική βάση για την ανάπτυξη περαιτέρω νομοθετικού περιεχομένου και τη σταδιακή εξέλιξη του νομοθετικού πλαισίου, αναφορικά με την πρόσβαση στα ψηφιακά δεδομένα και τη γενικότερη πλοήγηση στις ψηφιακές πλατφόρμες.
Μια τέτοια μετάβαση κρίνεται απαραίτητη, καθώς δεν αρκεί η δυνατότητα άσκησης του δικαιώματος, αλλά απαιτείται και η ορθή προφύλαξη αυτού. Ωστόσο, αξίζει να επισημανθεί ότι η διάχυτη και συχνά ανέλεγκτη διαδικτυακή ενημέρωση, στην οποία ο καθένας μπορεί να έχει πρόσβαση, ελλοχεύει κινδύνους για το ατομικό και κοινωνικό γίγνεσθαι. Η παραπληροφόρηση, οι ψευδείς ειδήσεις (fake news) και οι απροσδιορίστου προέλευσης πηγές αυτών, η μονομερής προώθηση συγκεκριμένων απόψεων και η ετεροκατεύθυνση που γίνεται εις βάρος πολλών χρηστών του διαδικτύου είναι μόνο μερικά από τα φαινόμενα που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι δέκτες της ψηφιακής πληροφορίας. Επιπλέον, οι χρήστες του διαδικτύου βομβαρδίζονται συνεχώς από υπερπληθώρα πληροφοριών χωρίς να εξετάζεται η εγκυρότητα τους. Τέτοιου είδους μηχανισμοί όμως, διαστρεβλώνουν την αλήθεια, στο πλαίσιο μιας –δίχως τέλος— τρομολαγνείας και κινδυνολογίας.
Αποτέλεσμα αυτής της συνθήκης είναι οι χρήστες των διαδικτυακών ιστότοπων ενημέρωσης να στερούνται το δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας στην πράξη, καθώς αυτό αποβαίνει επιζήμιο για την σωματική και ψυχική υγεία τους, αλλά και για την ελεύθερη και ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας τους. Κατά συνέπεια, η συκοφαντική, ψευδής και παραπλανητική πληροφορία δημιουργεί στους πολίτες ανοσία στο ψεύδος και ανοχή στην παραπληροφόρηση, απαξιώνοντας τελικά την ουσία, την αλήθεια. Η πληροφορία αναδεικνύεται σε υπέρτατη αξία χωρίς να ενδιαφέρει η αξιοπιστία της. Βεβαίως, η ταχεία και εύκολη διάδοση της πληροφορίας αποτελεί ένα πολύτιμο αγαθό, όμως, οι πολίτες δεν μπορούν να το απολαύσουν, αν δεν αξιοποιηθεί σωστά.
Γι’ αυτούς ακριβώς τους λόγους η μετάβαση από τον Homo Sapiens στον Homo Digitalis, για να είναι ομαλή, θα πρέπει να περιβάλλεται από ένα πλέγμα προστασίας ελέγχου και ορθής ενημέρωσης γύρω από τους κινδύνους που συρρέουν μαζί με τη μαζική πληροφόρηση. Επίκεντρο της προβληματικής γύρω από το δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας αποτελεί το κατά πόσο το δικαίωμα αυτό προστατεύεται στην πράξη δημιουργώντας ένας ασφαλές περιβάλλον ενημέρωσης και ψηφιακής πλοήγησης για όλους τους πολίτες. Με γνώμονα το γενικό καλό, την ηθική, την ουσιαστική ειδησεογραφία και τις δημοκρατικές αρχές, ψηφιακά μέσα, αλγοριθμικά συστήματα και κάθε μέσο κοινωνικής δικτύωσης και ενημέρωσης καλείται να διακρίνει τα μηνύματα σε αυτά που ωφελούν και σε αυτά που βλάπτουν τον δέκτη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ανθόπουλος Χ. , Ψηφιακές πλατφόρμες και έλεγχος των περιεχομένων της πληροφόρησης on line, www.constitutionalism, διαθέσιμο εδώ
- Κουκιάδης Δ. , «Fake News and Post-Truth Politics»: Μια προσέγγιση της διαδικτυακής επικοινωνίας από την οπτική της Θεωρίας του Δικαίου και του Συγκριτικού Δικαίου Pro Justitia, www.ejournals.lib.auth.gr, διαθέσιμο εδώ
