Αίγυπτος και Πρόεδρος Sisi: Σε αβέβαιο μέλλον 10 χρόνια μετά το Κίνημα της 3ης Ιουλίου

Του Νίκου Διονυσάτου,

Η Αίγυπτος αποτελούσε ανέκαθεν έναν από τους πιο κομβικούς παίκτες της Μέσης Ανατολής. Διαθέτοντας έναν από τους αρχαιότερους πολιτισμούς στον κόσμο και τον Νείλο ως κεντρική της αρτηρία, η Αίγυπτος εξακολουθεί μέχρι και σήμερα να αποτελεί μια ισχυρή περιφερειακή δύναμη και, μάλιστα, με σχετικά δυτικό προσανατολισμό. Αυτή η γεωπολιτική στάση της Αιγύπτου οφείλεται, φυσικά, εν πολλοίς και στην ηγεσία του Προέδρου Abdel Fattah Al-Sisi, ο οποίος κυβερνά τη χώρα τα τελευταία 10 χρόνια, μετά το στρατιωτικό κίνημα της 3^ης Ιουλίου 2013.

Για να εξηγηθεί, όμως, ορθά η γεωπολιτική, ιδεολογική και κοινωνική σύνθεση της σημερινής Αιγύπτου, θα ήταν προτιμότερο η ανάλυσή μας να ξεκινήσει περίπου από τον 19^ο αιώνα. Τότε, ο βορειοαφρικανικός αυτός γίγαντας βρισκόταν ακόμα τυπικά υπό οθωμανικό ζυγό, αν και στην πράξη η Αίγυπτος όχι μόνο είχε την ανεξαρτησία της, αλλά επηρέαζε καθοριστικά και τα τεκταινόμενα στην Κωνσταντινούπολη. Υπό την αλβανική δυναστεία των Mohamed Ali, η χώρα διατήρησε το status της ως ένα από τα πιο επιδραστικά κέντρα του ισλαμικού κόσμου, αν και η οικονομική και στρατιωτική της ανάπτυξη ανακόπηκε από τα αποικιοκρατικά σχέδια πρώτα της Γαλλίας του Ναπολέοντα και αργότερα (ειδικά μετά την εγκαινίαση της Διώρυγας του Σουέζ, το 1869) της Μεγάλης Βρετανίας, η οποία την κατέστησε προτεκτοράτο της.

Έτσι, η Αίγυπτος παρέμεινε βρετανικό προτεκτοράτο, επίσημα, μέχρι το 1922 και δεν θα ανακτούσε την πλήρη ανεξαρτησία της μέχρι την Κρίση του Σουέζ, το 1956. Ήδη από τις αρχές του 20^ου αιώνα, πάντως, ως απάντηση στην ξένη κατάκτηση, την εμφάνιση του είχε αρχίσει να κάνει δυναμικά, σε διάφορες μορφές, και ο αιγυπτιακός εθνικισμός. Αυτό το γεγονός, αρχικώς είχε ευνοήσει τον Βασιλιά Fouad Α’, που κήρυξε την ανεξαρτησία του 1922, αλλά και τον γιο του, Farouk Α’, που ανέβηκε στον θρόνο, σε ηλικία μόλις 16 ετών, το 1936. Δυστυχώς για τον νεαρό Βασιλιά Farouk, ωστόσο, οι καιροί άλλαξαν γρήγορα, και μετά τον Β’ Παγκόσμιο, ο λαός, και κυρίως οι ελίτ, ζητούσαν ριζοσπαστικές αλλαγές, τις οποίες η μοναρχία ποτέ δεν θα μπορούσε να πραγματοποιήσει. Έτσι, το 1952, το «Κίνημα των Ελεύθερων Αξιωματικών», μια μυστική οργάνωση του Αιγυπτιακού Στρατού, υπό τον στρατηγό Mohammed Naguib, και τον νεαρό τότε ακόμα αξιωματικό Gamal Abdel Nasser, ανέτρεψε τον Βασιλιά, υπέρ του νεογέννητου γιού του, Fouad Β’, και έναν χρόνο αργότερα κατήργησε εντελώς τον θεσμό της μοναρχίας, εξαναγκάζοντας τη βασιλική οικογένεια να καταφύγει στο εξωτερικό. Ο Naguib έγινε πρώτος Πρόεδρος της χώρας το 1953, αλλά κι αυτός, έναν χρόνο αργότερα, ανατράπηκε, επίσης, από τον Nasser, που θα κυβερνούσε για τα επόμενα 16 χρόνια.

Το «Κίνημα των Ελεύθερων Αξιωματικών» είχε αναπτυχθεί εξαιτίας της δυσαρέσκειας που υπήρχε έναντι των ξένων δυνάμεων, αλλά και της αποτυχίας της Αιγύπτου στον πρώτο αραβο-ισραηλινό πόλεμο (1948-1949). Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι η βασική ιδεολογική προσέγγιση του Nasser ήταν ο παν-αραβισμός και οι αντιαποικιοκρατικοί του αγώνες ήταν προσανατολισμένοι στη δημιουργία ενός μεγάλου αραβικού κράτους, σαν αντίβαρο στο Ισραήλ και τις δυνάμεις της Δύσης. Ως εκ τούτου, το 1956, ο Nasser προχώρησε στην εθνικοποίηση της Διώρυγας του Σουέζ –την οποία συνεκμεταλλεύονταν οι Γάλλοι και οι Βρετανοί– κάτι που οδήγησε στην άμεση στρατιωτική επέμβαση των δύο αυτών δυνάμεων, αλλά και του Ισραήλ. Η κρίση του Σουέζ οδήγησε σε μια αποφασιστική νίκη για την Αίγυπτο, έδωσε τεράστια ώθηση στο όραμα του Nasser για τη δυνατότητα των Αράβων να αντισταθούν στην ξένη επικυριαρχία και προκάλεσε σημαντικές τριβές στο Δυτικό στρατόπεδο.

Ενθαρρυμένος όπως ήταν από την γεύση της νίκης, έτσι, ο Nasser, το 1958, δημιούργησε την «Ενωμένη Αραβική Δημοκρατία», μια πολιτική ένωση της Αιγύπτου με τη Συρία, η οποία θα ήταν το πρώτο βήμα για τη δημιουργία ενός παναραβικού κράτους. Δυστυχώς για τον παν-αραβιστή ηγέτη, το νέο κράτος δεν θα μακροημέρευε, λόγω των πολιτικών διαφορών των δύο χωρών και θα κατέρρεε το 1961. Η δεκαετία του ’60, επίσης, παρά τη μεγάλη βελτίωση που γνώρισε στη ζωή του ο μέσος Αιγύπτιος, αποδείχθηκε θυελλώδης, με αποκορύφωμα τον τραυματικό Πόλεμο των 6 Ημερών, το 1967, όταν ένας συνασπισμός αραβικών κρατών εισέβαλε εναντίον του Ισραήλ, το οποίο όχι μόνο τους νίκησε, αλλά κατέλαβε όλα τα Παλαιστινιακά εδάφη, τα Υψίπεδα του Γκολάν, αλλά και τη Χερσόνησο του Σινά. Αυτή η εξέλιξη ήταν τόσο σοκαριστική για το νασερικό κατεστημένο, που ο «Πρόεδρος όλων των Αράβων» προσπάθησε να παραιτηθεί μπρος στην ευθύνη της καταστροφής. Η προσωπικότητα του Nasser, όμως, αποδείχθηκε τόσο επιβλητική, που εκατομμύρια απλοί άνθρωποι ξεχύθηκαν στους δρόμους υπέρ του, καταφέρνοντας, τελικά, να τον πείσουν να παραμείνει.

Μετά τον αιφνίδιο θάνατο του Nasser από καρδιακή προσβολή, το 1970, νέος Πρόεδρος έγινε ο Anwar Sadat. Επί Sadat, σε μια στροφή 180 μοιρών, οι σχέσεις με το Ισραήλ και τη Δύση γενικότερα ομαλοποιήθηκαν σε μεγάλο βαθμό, ενώ και η χερσόνησος του Σινά, μετά τις συμφωνίες του Camp David, επιστράφηκε στην Αίγυπτο. Αυτή η στροφή, μάλιστα, συνεχίστηκε εν πολλοίς και κατά την 30ετή προεδρία του Hosni Mubarak, ο οποίος ανέλαβε μετά τη δολοφονία του Sadat, το 1981. Για τον λόγο αυτό άλλωστε, η πτώση του Mubarak, τον Φεβρουάριο του 2011, έκανε μεγάλη αίσθηση διεθνώς. Παρότι είχε αποδειχθεί ένας φιλικός εταίρος για τους Αμερικανούς, εκείνοι τον άφησαν να πνιγεί μέσα στο αίμα του λαού που καταπίεζε. Και κάπου εδώ φτάνουμε πια στη σύγχρονη πραγματικότητα της Αιγύπτου. Οι διαδηλώσεις στη χώρα κατά την Αραβική Άνοιξη οδήγησαν στην ανάδειξη των Αδερφών Μουσουλμάνων, υπό τον Mohammed Morsi. Οι Αδερφοί Μουσουλμάνοι είναι μια ισλαμική οργάνωση με βαθιές ρίζες στην αιγυπτιακή κοινωνία, την οποία το κατεστημένο του Καΐρου, συνεχώς προσπαθούσε να διαλύσει. Μετά το χάος της Αραβικής Άνοιξης φυσικά, υπήρξε μια σύντομη περίοδος διακυβέρνησης, ωστόσο για άλλη μια φορά, τον Ιούλιο του 2013, προτού καλά-καλά προλάβουν να καθιερώσουν τα δικά τους εξουσιαστικά δίκτυα, έπειτα από μεγάλες λαϊκές διαδηλώσεις, οι Αδερφοί Μουσουλμάνοι ανατράπηκαν από τον Αιγυπτιακό Στρατό.

Νέος Πρόεδρος έγινε τότε ο στρατηγός (και μέχρι πρότινος Υπουργός Άμυνας) Sisi, ο οποίος, 10 χρόνια μετά, εξακολουθεί να κυβερνά με σιδηρά πυγμή. Με τι κόστος όμως; Η Αίγυπτος είναι ένα κράτος, το οποίο παρουσιάζει ορισμένα πολύ ανησυχητικά χαρακτηριστικά. Πρώτο απ’ όλα, έρχεται στον νου η ραγδαία δημογραφική της ανάπτυξη. Η Αίγυπτος, πριν από 200 χρόνια, ήταν 2 εκατομμύρια, πριν από 100 χρόνια ήταν 15 εκατομμύρια, σήμερα έχει ήδη ξεπεράσει τα 100 εκατομμύρια και οδεύει ως το 2050 στο να γίνει μια από τις πιο πολυπληθείς χώρες του πλανήτη. Αυτός ο ρυθμός ανάπτυξης είναι, φυσικά, ένα θετικό στοιχείο για το δημογραφικό μέλλον του αιγυπτιακού λαού, ωστόσο εάν λάβει κανείς τη γεωγραφική ανομοιογένεια στην κατανομή του πληθυσμού, αλλά και την έλλειψη κοινωνικής κινητικότητας, καταλαβαίνει ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά.

Σε ό,τι έχει να κάνει με την κατανομή του πληθυσμού, μια δορυφορική εικόνα της Αιγύπτου το βράδυ αρκεί για να κατανοήσει κανείς το ζήτημα. Το σύνολο σχεδόν του πληθυσμού μένει κατά μήκος του Νείλου, με την αστικοποίηση να αποτελεί έναν μεγάλο υπαρξιακό κίνδυνο και νέες πόλεις να φυτρώνουν σαν τα μανιτάρια. Για την ακρίβεια, ο Πρόεδρος Sisi σχεδιάζει τη δημιουργία και μιας νέας πρωτεύουσας, έξω από το Κάιρο, με στόχο, αφενός τη μερική αποσυμφόρηση της μεγαλύτερης πόλης της Αφρικής και αφετέρου τον αποτελεσματικότερο έλεγχο των διαδηλώσεων, σε περίπτωση που κάποιοι δοκιμάσουν να τον ανατρέψουν. Και, μιλώντας για διαδηλώσεις, πέρα από την εποχή του Nasser, οι περιπτώσεις σημαντικής κοινωνικής κινητικότητας είναι εξαιρετικά περιορισμένες στην αιγυπτιακή κοινωνία, γεγονός που προκαλεί απογοήτευση στον συνεχώς αυξανόμενο νεανικό πληθυσμό. Αυτό, λοιπόν, το τελευταίο πρόβλημα είναι που ανησυχεί περισσότερο και το καθεστώς του στρατηγού Sisi, αλλά και τους διεθνείς αναλυτές.

Μετά από 10 χρόνια διακυβέρνησης, το νέο κατεστημένο του Καΐρου, ενώ έχει πετύχει να σταθεροποιήσει την Αίγυπτο στη διεθνή σκηνή, έχει αποτύχει να δώσει ουσιαστική προοπτική στα εκατομμύρια των Αιγυπτίων που βλέπουν τις ζωές τους να μένουν στάσιμες. Ας ελπίσουμε, επομένως, ότι η πρόσφατη δέκατη επέτειος από το Κίνημα της 3^ης Ιουλίου θα οδηγήσει σε μια ιστορική αξιολόγηση του ρόλου που η παρούσα κυβέρνηση καλείται να διαδραματίσει, προκειμένου η Αίγυπτος να καταφέρει να ευημερήσει (εν συνόλω) στη διάρκεια του 21^ου αιώνα.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Ten years of power for Sisi: Egypt has become one of the world’s biggest jailers of journalists, Reporters without Borders, διαθέσιμο εδώ
• Egyptians are disgruntled with President Abdel-Fattah al-Sisi, The Economist, διαθέσιμο εδώ
• Egypt’s National Dialogue: Honest reconciliation attempts or a PR stunt? The Africa Report, διαθέσιμο εδώ
• A Review of Relations Between Israel and Egypt, TeachMideast, διαθέσιμο εδώ
• Overview of Israel-Egypt Cooperation, Jewish Virtual Library, διαθέσιμο εδώ
• United Arab Republic, Encyclopedia Britannica, διαθέσιμο εδώ
• Gamal Abdel Nasser, Egyptian Presidency, διαθέσιμο εδώ
• Muḥammad ʿAlī, Encyclopedia Britannica, διαθέσιμο εδώ