Του Αναστάση Αναστασόπουλου,
Το χρηματιστηριακό «κραχ» του Οκτωβρίου του 1929 σηματοδότησε την έναρξη της Μεγάλης Ύφεσης στις Ηνωμένες Πολιτείες, αποτελώντας μια από τις μεγαλύτερες οικονομικές κρίσεις στην ιστορία της ανθρωπότητας. Το «κραχ» οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, όπως η υπερβολική αύξηση των τιμών των μετοχών, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1920, η οποία έφτασε σε πρωτοφανή επίπεδα, καθώς η οικονομία ευημερούσε και η άνθιση του χρηματοοικονομικού τομέα επέτρεψε σε πιο απλούς πολίτες να επενδύσουν τα λεφτά τους στο χρηματιστήριο. Μάλιστα, μεγάλο μέρος της αγοράς μετοχών γινόταν μέσω δανεισμού κεφαλαίων από πιστωτικά ιδρύματα.
Επειδή μεγάλα ποσά κεφαλαίων χρησιμοποιούνταν, σε μεγάλο βαθμό, για κερδοσκοπία στην αγορά μετοχών και δεν διοχετεύονταν σε πιο παραγωγικούς τομείς, η Fed αποφάσισε να δράσει. Το Διοικητικό Συμβούλιο ζήτησε από τις αποθεματικές τράπεζες να αρνηθούν αιτήματα για πίστωση από τράπεζες-μέλη, που δάνειζαν κεφάλαια σε κερδοσκόπους μετοχών και, παράλληλα, προειδοποιούσε το κοινό για τους κινδύνους της κερδοσκοπίας. Ο Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Νέας Υόρκης είχε προτείνει, επανειλημμένως, να γίνει αύξηση των προεξοφλητικών επιτοκίων, η οποία θα πίεζε προς τα πάνω όλα τα επιτόκια των δανείων. Τον Αύγουστο του 1929, το Διοικητικό Συμβούλιο συμφώνησε, τελικά, με το σχέδιο δράσης της Νέας Υόρκης και το προεξοφλητικό επιτόκιο της Νέας Υόρκης έφτασε στο 6%.
Ωστόσο, λόγω του διεθνούς κανόνα του χρυσού, οι ενέργειες της Fed ανάγκασαν τις ξένες Κεντρικές Τράπεζες να αυξήσουν και τα δικά τους επιτόκια. Οι πολιτικές νομισματικής «σύσφιξης» οδήγησαν τις οικονομίες σε όλο τον κόσμο σε (τεχνική) ύφεση, με αποτέλεσμα το διεθνές εμπόριο να συρρικνωθεί και η ανάπτυξη στη διεθνή οικονομία να επιβραδυνθεί σημαντικά. Όμως, η αμερικανική οικονομία συνέχισε να επεκτείνεται, στηρίζοντας περαιτέρω τη «φούσκα» των χρηματιστηριακών τιμών.
Στις 24 Οκτωβρίου του 1929, ημέρα γνωστή και ως «Μαύρη Πέμπτη», οι τιμές των μετοχών στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης άρχισαν να πέφτουν απότομα και οι επενδυτές ξεκίνησαν να πωλούν μαζικά τις μετοχές τους, με σκοπό να αποφύγουν μεγαλύτερες απώλειες. Ενδεικτικά, μέχρι τον Νοέμβριο, ο δείκτης Dow Jones είχε χάσει τη μισή του αξία, με την υποχώρηση του βιομηχανικού δείκτη να συνεχίζεται μέχρι το καλοκαίρι του 1932, όταν και έφτασε στο χαμηλό του ρεκόρ κατά τον 20ο αιώνα. Μάλιστα, ο Dow Jones κατάφερε να ανακτήσει τα επίπεδα της δεκαετίας του 1920, σχεδόν μια δεκαετία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον Νοέμβριο του 1954, όταν η αμερικανική οικονομία είχε ήδη μπει σε ρυθμούς ανάκαμψης.
Σταδιακά, η κρίση εξαπλώθηκε και σε άλλες αγορές στον κόσμο, πλήττοντας εκατομμύρια ανθρώπους. Η Μεγάλη Ύφεση που ακολούθησε το χρηματιστηριακό κραχ προκάλεσε σημαντική απώλεια πλούτου για πολλούς ανθρώπους και επιχειρήσεις σε όλο τον κόσμο. Οι οικονομίες παγκοσμίως επηρεάστηκαν σε διάφορους βαθμούς, ανάλογα με την εξάρτησή τους με την οικονομία των Ηνωμένων Πολιτειών και την εκτεταμένη διεθνή σύνδεσή τους.
Οι εξαγωγές αγαθών από τις Ηνωμένες Πολιτείες σε άλλες χώρες μειώθηκαν σημαντικά, κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης, και αυτό είχε αρνητικό αντίκτυπο στις χώρες που εξαρτιόνταν από τις εισαγωγές προϊόντων στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ανεργία αυξήθηκε σε όλο τον κόσμο και η ύφεση επηρέασε τα πάντα, από τη βιομηχανία έως τη γεωργία και την πετρελαϊκή βιομηχανία.
Συγκεκριμένα, οι χώρες που ήταν ιδιαίτερα εξαρτημένες από την εξαγωγή προϊόντων στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως οι χώρες της Λατινικής Αμερικής, υπέστησαν σοβαρές απώλειες. Μόνο στις Η.Π.Α., 12 εκατομμύρια εργαζόμενοι έμειναν άνεργοι, 20.000 επιχειρήσεις πτώχευσαν –εκ των οποίων 1.616 ήταν τράπεζες– και 1 στους 20 γεωργούς έχασαν τα σπίτια τους. Για να αντιληφθούμε το μέγεθος της οικονομικής κατάρρευσης, μέσα σε ένα έτος 23.000 άνθρωποι οδηγήθηκαν σε αυτοκτονία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Stock Market Crash of 1929, federalreservehistory.org, διαθέσιμο εδώ
- 89 χρόνια από το Κραχ και τη «Μαύρη Πέμπτη» στη Νέα Υόρκη, ethnos.gr, διαθέσιμο εδώ
