Της Κυριακής Γκουργκούλη,
Βρισκόμαστε στην Περσία και ο Βασιλιάς Σαχριάρ (شهريار) έχει μόλις ανακαλύψει ότι η σύζυγός του δεν του είναι πιστή. Την εκτελεί και ο θυμός του θα έχει αντίκτυπο σε όλες τις γυναίκες του βασιλείου. Έτσι, διέταξε τον Βεζίρη να του φέρνει κάθε μέρα μία παρθένα με την οποία περνά το βράδυ και έπειτα την σκοτώνει. Η επιθυμία του είναι διαταγή και γρήγορα το βασίλειο βλέπει με γοργούς ρυθμούς τις κοπέλες του να χάνονται.
Τότε εμφανίστηκε η Σεχραζάτ (شهرزاد), κόρη του Βεζίρη. Έφτασε στο παλάτι, μα είχε καταστρώσει ένα πανέξυπνο σχέδιο. Λίγο πριν μπει στην κάμαρα του Βασιλιά, κάθισε στο διπλανό δωμάτιο και άρχισε να αφηγείται ένα μαγευτικό παραμύθι στην αδερφή της. Ο Σαχριάρ το ακούει και όταν η Σεχραζάτ εισήλθε στην κάμαρά του, δεν κοιμήθηκε μαζί της, μα την παρακάλεσε να συνεχίσει την ιστορία της. Και η Σεχραζάτ ξεκίνησε, υφαίνοντας μία πανέμορφη ιστορία που μάγεψε τον Βασιλιά. Τελικά, έφτασε το ξημέρωμα και σταμάτησε να μιλά, ήταν πλέον ώρα να φύγει και τότε συνέβη κάτι πρωτάκουστο: ο Σαχριάρ δεν τη σκότωσε μα την άφησε ελεύθερη, ζητώντας της να επιστρέψει το επόμενο βράδυ και να συνεχίσει την ιστορία της. Η Σεχραζάτ υπάκουσε, μα και η επόμενη ιστορία παρέμεινε ανολοκλήρωτη. Με αυτό τον τρόπο ξεκίνησε ένας κύκλος που διήρκησε για χίλιες και μία νύχτες, κατά τις οποίες η Σεχραζάτ διηγείτο κάθε βράδυ από μία σχεδόν ολοκληρωμένη ιστορία, ο Βασιλιάς «κρεμόταν» από τα χείλη της και, τελικά, την ερωτεύτηκε παράφορα και την παντρεύτηκε, βάζοντας, έτσι, τέλος στις σφαγές των παρθένων.
Η ιστορία φαίνεται γνώριμη. Πράγματι, οι Χίλιες και Μία Νύχτες, αλλιώς γνωστές με τον τίτλο Παραμύθια της Χαλιμάς, αποτελούν ένα πολυδιαβασμένο, στον δυτικό κόσμο, βιβλίο, που πολλοί από εσάς πιθανόν να το έχετε διαβάσει σε μικρή ηλικία, άλλοι ίσως έχετε δει κάποια σχετική ταινία. Κάποια από τα παραμύθια θα σάς είναι, μάλιστα, γνώριμα, «Ο Σεβάχ ο Θαλασσινός», «Ο Αλί Μπαμπά και οι σαράντα κλέφτες» ή, φυσικά, «Ο Αλαντίν και το μαγικό λυχνάρι». Όλοι μας ξέρουμε αυτές τις ιστορίες και, ακούγοντάς τες, φανταζόμαστε μια μυστηριώδη, βίαιη μα και θελκτική «Μέση Ανατολή», έναν κόσμο γεμάτο χρώμα, μυρωδιές από μπαχαρικά και «ανατολίτικη» μουσική.
Ενδιαφέρον είναι, λοιπόν, το γεγονός ότι το βιβλίο δεν είχε μεγάλη επιτυχία στον αραβικό κόσμο, τον οποίο φαινομενικά αντιπροσωπεύει. Θεωρείται μία άνιση συλλογή αφηγημάτων με την αραβική γλώσσα να χρησιμοποιείται άκομψα και το κείμενο γεμάτο γραμματικά λάθη. Ταυτόχρονα, το βιβλίο που κυκλοφορεί στη Δύση φαίνεται πως παραλείπει ορισμένα σημεία του κειμένου, ποιήματα, ψαλμωδίες και σχόλια, τα οποία εμφανίζονται μονάχα στην αραβική έκδοση. Μάλιστα, τα τρία παραμύθια που ανέφερα παραπάνω, τα πιο γνωστά της συλλογής, εικάζεται ότι, αν και όντως αραβικά παραμύθια, δεν αποτελούσαν μέρος της συλλογής, αλλά ότι προστέθηκαν αργότερα από δυτικούς συγγραφείς.
Πού μας οδηγεί, όμως, αυτό; Η λέξη που ψάχνουμε είναι «Οριενταλισμός» και εισήχθη για πρώτη φορά από τον E. Saidστο βιβλίο του Orientalism. Εκεί, γίνεται η ανάλυση αυτού του φαινομένου της «κατασκευής» της «Μέσης Ανατολής» από τον δυτικό κόσμο. Πρόκειται, δηλαδή, για τη δημιουργία μιας πολύ συγκεκριμένης εικόνας και την απόδοση πολύ συγκεκριμένων χαρακτηριστικών σε αυτό που ο δυτικός κόσμος ονόμασε, γενικεύοντας, «Μέση Ανατολή». Έτσι, μέσα από τον χώρο των ακαδημαϊκών, την παραγωγή έργων τέχνης και γραπτού λόγου, προκύπτει η σταδιακή συγκρότηση μιας φαντασιακής κοινότητας εκ διαμέτρου αντίθετης από τη Δύση. Ένας κόσμος όπου επικρατούν οι αισθήσεις, οι άνθρωποι υποκύπτουν στα πάθη τους, είναι βίαιοι και λάγνοι ταυτόχρονα, ένας κόσμος μυστηρίου που έρχεται να αντιπαρατεθεί και, εν τέλει, να συγκροτήσει την ορθολογική Δύση.
Τι είναι, επομένως, οι «Χίλιες και Μία Νύχτες»; Ένα παραμύθι για παιδιά, ένα παραμύθι για τη «Μέση Ανατολή», που, όμως, δεν προέρχεται από την ίδια σε μεγάλο βαθμό, αλλά ξανά-γράφεται από την Δύση έτσι ώστε να ενισχύσει τη φιξαρισμένη εικόνα που ήδη έχουμε όλοι μας, δυστυχώς, για την «Ανατολή». Φυσικά, δεν γράφω για να πείσω τον κόσμο να πάψει να διαβάζει το βιβλίο, ξέρω ότι είναι αγαπημένο-κλασικό και από εμένα την ίδια ακόμα. Μα ζητώ από όλους σας, να το ξαναδιαβάσετε, αυτή τη φορά με μία πιο κριτική ματιά, να προσπαθήσετε να εντοπίσετε τι καθιστά το βιβλίο οριενταλιστικό (funfact: και το εξώφυλλο ακόμα!) και, ομολογώ πως είναι δύσκολο, να κατανοήσετε ότι η «Μέση Ανατολή» είναι ένα ατελείωτο παζάρι μπαχαρικών γεμάτο καμήλες (φανταστείτε τη συμφόρηση που θα δημιουργούνταν!).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Said, W. Edward, (1996), Οριενταλισμός, Αθήνα: Νεφέλη.
- Παππά, Χριστίνα, Χίλιες και μία νύχτες, esoterica.gr, Διαθέσιμο εδώ
