Του Νίκου Σαρρή,
Η καθιέρωση συγκεκριμένων ζώων ως ιερών είναι ένα γεγονός αρκετά κοινό στις περισσότερες μυθολογίες. Η αιγυπτιακή μυθολογία παρουσιάζει μια πληθώρα ζώων που λατρεύονταν από τους θνητούς, κάθε ένα για διαφορετικό λόγο. Στο παρόν άρθρο θα γίνει μια ενδεικτική αναφορά σε κάποια από αυτά.
Ίσως η γνωστότερη περίπτωση για τους αρχαίους Αιγυπτίους, είναι η ιερή λατρεία των αιλουροειδών, με πιο δημοφιλείς τις γάτες. Αποτελούσαν ένα αρκετά κοινό οικόσιτο ζώο στην αρχαία Αίγυπτο, καθώς οι κάτοικοι της περιοχής το είχαν εξημερώσει ήδη από την δεύτερη χιλιετία προ Χριστού. Ήταν ιδιαίτερα ωφέλιμες για τους θνητούς, καθώς σκότωναν παράσιτα και τρωκτικά. Ως αντάλλαγμα, λατρεύονταν από τους Αιγυπτίους, ενώ μετά θάνατον ενταφιάζονταν με τους ιδιοκτήτες τους. Θεϊκή υπόσταση θεωρούνταν πως είχαν τα λιοντάρια, καθώς συμβόλιζαν την οργή και τη δύναμη του θεού της ερήμου, Σεθ. Ως λέαινα απεικονιζόταν μια από τις θεότητες του φωτός και του ήλιου, η Μπαστέτ.
Η Μπαστέτ λατρευόταν σε μεγάλο βαθμό από τους θνητούς, καθώς αποτελούσε την προστάτιδα των βρεφών και των εγκύων, ενώ ήταν και η θεά της γονιμότητας και της γυναικείας σεξουαλικότητας. Από τη δεύτερη χιλιετία και έπειτα, η θεά απεικονιζόταν πιο συχνά ως ανθρωπόμορφη φιγούρα με κεφάλι γάτας, παρά ως λέαινα. Στα κείμενα των πυραμίδων της νεκρόπολης Σακκάρα, γίνεται λόγος για δύο λιοντάρια, που μαζί αποτελούν την θεότητα Ακέρ. Τα δύο αυτά λιοντάρια αποτελούσαν φύλακες του Κάτω Κόσμου, αλλά και του ορίζοντα, ενισχύοντας παράλληλα την ιερότητα του λιονταριού στην αρχαία αιγυπτιακή θρησκεία.
Ακόμη ένα ιερό ζώο για τους Αιγυπτίους ήταν οι μπαμπουίνοι. Ως μπαμπουίνος απεικονιζόταν πολλές φορές ο θεός του φεγγαριού Θωθ (ωστόσο συνήθως απεικονιζόταν ως το πτηνό Ίβις). Ο Θωθ ήταν ο προστάτης των επιστημών και των γραμμάτων, ενώ συνδέθηκε όσο κανένας άλλος θεός με τη σοφία και την ευστροφία. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, αναγνωρίζοντας την ευφυία των μπαμπουίνων θεώρησαν λογικό να αποτυπώσουν τον εξυπνότερο από τους θεούς, με τη μορφή αυτού του ζώου. Εκτός από θεότητες του φεγγαριού, οι μπαμπουίνοι ήταν συνδεδεμένοι και με την αυγή, καθώς βοηθούσαν τον ήλιο να ανατείλει, ενώ συχνά απεικονίζονται να λατρεύουν τον ήλιο με τα χέρια σε ανάταση.
Συνήθως οι μπαμπουίνοι που έφερναν την αυγή θεωρούνταν οκτώ, ωστόσο με την πάροδο του χρόνου μειώθηκαν σε τέσσερις και αργότερα σε δύο. Τα ζώα αυτά είχαν και τον δικό τους ρόλο στον Κάτω Κόσμο. Εκεί, τέσσερις μπαμπουίνοι φυλούσαν μια λίμνη από φωτιά, γύρω από την οποία έκριναν τις ψυχές των νεκρών θνητών. Ένας ακόμη υποχθόνιος θεός με μορφή μπαμπουίνου ήταν ο Μπάμπι. Ο θεός αυτός, θεωρούταν πως ζούσε μέσα στα εντόσθια των νεκρών ανθρώπων και πως βοηθούσε τους νεκρούς να χαρούν τη σεξουαλική επαφή στη μετά θάνατον ζωή.
Ο σκαραβαίος, επίσης, ήταν ιδιαίτερα ιερός για τους Αιγυπτίους. Αποτελεί μια από τις τέσσερις μορφές του θεού του ήλιου, Ρα, με αποτέλεσμα το έντομο αυτό να έχει μια ιδιαίτερη σχέση με τον ήλιο. Σύμφωνα με τον μύθο, ο σκαραβαίος δημιουργήθηκε μόνος του από το έδαφος της Γης, συμβολίζοντας την πρώτη ηλιαχτίδα κάθε μέρας, που σταματάει το σκοτάδι της νύχτας. Η καθημερινή επανάληψη του φαινομένου, σε αντιστοιχία με την καθημερινή έξοδο του σκαραβαίου από τα έγκατα της γης, αποτέλεσε για τους Αιγυπτίους το σύμβολο της αναγέννησης.
Ο κροκόδειλος είχε εξίσου ιδιαίτερη σημασία για τους Αιγυπτίους. Σύμφωνα με την παράδοση, ήταν το πρώτο πλάσμα που βγήκε από το νερό στη στεριά. Έτσι, για κάποιες κοινωνίες, συμβόλιζε τη γενεσιουργό δύναμη του νερού. Ωστόσο, όντας ένα εξαιρετικά επικίνδυνο ζώο, για πολλούς συμβόλιζε τις χαώδεις δαιμονικές δυνάμεις που καταστρέφουν κάθε ζωντανό πλάσμα, προκαλώντας τον τρόμο στους θνητούς. Ο θεός Σομπέκ, που είχε κεφάλι κροκόδειλου, έχαιρε πάντα του σεβασμού των θνητών, καθώς ήταν ο προστάτης της μαγείας, του στρατού, αλλά και των υδάτινων οικοσυστημάτων.
Παρόλο που τη σημερινή εποχή ο ιπποπόταμος θεωρείται ένα επικίνδυνο άγριο ζώο, οι Αιγύπτιοι έτρεφαν μεγάλο σεβασμό για αυτό το ζώο. Όπως και ο κροκόδειλος, έτσι και ο ιπποπόταμος, λατρευόταν αλλά ταυτόχρονα προκαλούσε φόβο στους θνητούς. Ο ιπποπόταμος μπορεί να γίνει πολύ βίαιο, ιδιαίτερα όταν προστατεύει τα μικρά του από τους θηρευτές. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος, οι ιπποπόταμοι θεωρήθηκαν προστάτες των νεογνών των θνητών, ενώ η θεά Θουέρις, που είχε κεφάλι ιπποπόταμου, λατρευόταν ως προστάτιδα του τοκετού και των βρεφών.
Παρά την ιερότητά τους, τα μεγαλόσωμα αυτά ζώα κυνηγούνταν από τους αρχαίους Αιγυπτίους, τόσο για τους χαυλιόδοντές τους, όσο και λόγω της επικινδυνότητάς τους. Ακόμα, η ικανότητά τους να καταβυθίζονται για αρκετή ώρα κάτω από το νερό και κατόπιν η ανάδυσή τους από αυτό, θεωρήθηκε μια ιδιαίτερη μεταφορά για την αναγέννηση μετά τον θάνατο. Έτσι, είναι αρκετά συνηθισμένο να βρίσκονται ομοιώματα ιπποπόταμου στους τάφους των Αιγυπτίων, καθώς πίστευαν πως έτσι θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν την αναγέννησή τους. Με αυτά τα ομοιώματα, πίστευαν επίσης πως θα εξευμένιζαν την άγρια φύση των ιπποπόταμων, ώστε να μην τους επιτεθούν στη μετά θάνατον ζωή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Pinch, Geraldine, (2002), Handbook of Egyptian Mythology, Santa Barbara: ABC-CLIO.
- Reading Museum, (2020), Sacred animals of Ancient Egypt, Διαθέσιμο εδώ
