Της Φωτεινής Παπαγιαννοπούλου,
Η επανάσταση που ξέσπασε στη Γαλλία το καλοκαίρι του 1789 αποτελούσε εκδήλωση ευρύτερου επαναστατικού κινήματος, που συντάραξε την Ευρώπη και τις ευρωπαϊκές κτήσεις στο Νέο Κόσμο. Αρχικά, εκδηλώθηκε στις βρετανικές κτήσεις στη Βόρεια Αμερική το 1776 και πυροδότησε αμφισβητήσεις νομιμότητας και ανοιχτές επαναστάσεις σε Αγγλία και Ιρλανδία το 1782-1783 και στις Κάτω Χώρες το 1783 και ξανά το 1787. Η προαναφερθείσα επανάσταση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με ριζοσπαστικές ιδεολογίες και πολιτικές, που αν και εντάσσεται στη Δυτική Επανάσταση του 18ου αιώνα, επιβάλλει την αυτονόμησή της.
Οι Διανοούμενοι (π.χ. Βολταίρος, Ρουσσώ κτλ.) στρέφονταν κατά του κράτους και της εκκλησίας, που ως τότε είχαν το μονοπώλιο στην άσκηση εξουσίας, ενθαρρύνοντας έτσι τους ανθρώπους να συμφωνήσουν με τις ιδέες τους για την ανατροπή της καθεστηκυίας τάξης και τον αγώνα για την ισότητα. Συνεπώς, αυτές οι ριζοσπαστικές ιδεολογίες αποτελούν και την κινητήρια δύναμη μιας επανάστασης σαν τη γαλλική, αφού αφυπνίζουν τις συνειδήσεις των πολιτών και διεγείροντάς τους συναισθηματικά, τους «παθιάζουν» με την ιδέα του ξεσηκωμού. Για τη διανόηση, η ηγεμονική άποψη δε θα έπρεπε να είναι οπωσδήποτε και νομιμοποιημένη, όπως συνηθιζόταν ως τότε. Θεμέλιο της επανάστασης αυτής ήταν η ιδεολογική επανάσταση.
Η Γαλλική Επανάσταση διαδίδει τον φιλελευθερισμό (libéralisme) και εκκολάπτει την αρχή των εθνοτήτων (nationalisme), η οποία έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη γένεση των εθνικών κρατών. Ακόμη, αναγνωρίζει το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των λαών (Ιούλιος 1791) και προβάλλει έμμεσα την αρχή της ισότητας (Άρθρο Α’ της Διακήρυξης, «άνθρωποι φύσει ίσοι»). Διακηρύσσεται η ισονομία και το δικαίωμα για την κατάκτηση θέσεων εργασίας με ίσους όρους, το δικαίωμα κατοχής περιουσίας και ότι η εξουσία θα πηγάζει πλέον από τον λαό (τέλος των τάξεων). Επίσης, προβλέπεται η ύπαρξη ποινών σε περίπτωση παραβίασης νόμου και γίνεται διάκριση των εξουσιών. Κοινό χαρακτηριστικό των άρθρων της διακήρυξης είναι η ελευθερία (περιορισμένη, ελλιπής διακήρυξη). Ορίζονται η ελευθερία γνώμης και τύπου, δεν αναφέρονται όμως η ελευθερία πίστης και λατρείας, η ελευθερία εμπορίου, το οικιακό άσυλο και η ελευθερία του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι.
Οι διδασκαλίες των Γάλλων φιλοσόφων και η διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου ασκούν μεγάλη επιρροή στους διανοούμενους της προεπαναστατικής Ελλάδας. Επιπλέον, Έλληνες ναυτικοί διασπώντας τον ναυτικό αποκλεισμό των γαλλικών λιμανιών από τον αγγλικό στόλο για να μεταφέρουν τρόφιμα στις γαλλικές φρουρές, γυρνώντας πίσω, προπαγανδίζουν τους δικούς τους με τις «νέες ιδέες». Τα σύμβολα liberté, egalité, fraternité αποτελούν πια ιδανικά των σκλάβων Ελλήνων. Η Γαλλική Επανάσταση και ο Ναπολέων, «ο Θεός του Πολέμου», όπως τον αποκαλούσε ο Κολοκοτρώνης, γέννησαν ελπίδες στους υποδουλωμένους Έλληνες από τις γαλλικές επιτυχίες στην Ιταλία και την Αδριατική.
Μέσα σε αυτό το κλίμα αναπτύσσεται και η επαναστατική δράση του Ρήγα Βελεστινλή. Γεννήθηκε γύρω στα 1757 στο Βελεστίνο, μια μικρή κωμόπολη κοντά στον θεσσαλικό κάμπο. Εκεί, έμαθε τα πρώτα κολλυβογράμματα και συνέχισε τις σπουδές του στο σχολείο της Ζαγοράς. Στα παιδικά, καθώς και εφηβικά του χρόνια, έζησε τη μεγάλη αναστάτωση που προκάλεσε η Ελληνική Επανάσταση του 1770 και αργότερα τις ληστρικές επιδρομές ατάκτων Αλβανών στη Θεσσαλία. Στην περίοδο 1777-1780, όταν ήταν περίπου 20 ετών ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη, όπου έγινε γραμματικός του διερμηνέα Αλέξανδρου Υψηλάντη, ο οποίος φρόντισε για τη μόρφωσή του.
Η εθνική του δράση ξεκινά κατά βάση μετά την πρόσληψή του ως γραμματικού του Νικόλαου Μαυρογένη, ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας (1788-1790), όπου συνάντησε Έλληνες να συζητούν με θέρμη εκπαιδευτικά και πολιτικά θέματα. Μετά τη διάψευση των ρωσικών υποσχέσεων για την απελευθέρωση των Ελλήνων από τον τουρκικό ζυγό και τη λήξη των αυστροουγγρικών επιχειρήσεων κατά των Τούρκων (1787-1792), αποκαρδιωμένος στρέφεται στη Γαλλία, καθώς οι νίκες της γοήτευαν τους υποδουλωμένους της Βαλκανικής Χερσονήσου.
Το 1796 δρα στη Βιέννη, εμπνευσμένος από επαναστατικό πρόγραμμα συνασπίζοντας σπουδαστές και εμπόρους που κατάγονταν από Καστοριά και Σιάτιστα. Κάνει συγκεντρώσεις στο διαμέρισμά του ή σε σπίτια φίλων, συζητούν για πολιτικά θέματα και ψάλλουν μαζί τον «Θούριον» και άλλα επαναστατικά τραγούδια που συνθέτει ο ίδιος. Εκδίδει παράλληλα τη «Χάρτα της Ελλάδος» και το «Σύνταγμα της Ελληνικής Δημοκρατίας». Αργότερα, κατεβαίνει στην Τεργέστη, όπου συλλαμβάνεται από την αυστριακή αστυνομία και παραδίδεται στον καϊμακάμη, διοικητή του Βελιγραδίου, ο οποίος κι τον εκτελεί στις 24 Ιουνίου του 1798.
Η Γαλλική Επανάσταση και η δράση του Ρήγα, αφυπνίζουν τα Βαλκάνια, τα οποία έρχονται αντιμέτωπα με τις φιλοδοξίες των Μεγάλων Δυνάμεων. Σταδιακά, υιοθετείται από τους βαλκανικούς λαούς το δόγμα «Τα Βαλκάνια στους Βαλκάνιους». Οι Έλληνες έμποροι, κυρίως του εξωτερικού, λόγιοι και αστοί των μεγάλων ευρωπαϊκών κρατών, θερμοί υποστηρικτές του λιμπεραλισμού, γίνονται θερμοί κήρυκες, αφυπνίζουν τους Έλληνες και οργανώνουν την εθνική εξέγερση.
Ωστόσο, θα ήταν λάθος να ισχυρισθεί κανείς ότι η Ελληνική Επανάσταση του ’21 ήταν κυρίως έργο των λογίων. Από τους τελευταίους, δόθηκε μόνο μια δυναμική ώθηση, εφόσον είναι γνωστό ότι οι Έλληνες είχαν ήδη προετοιμαστεί ψυχολογικά και ιδεολογικά. Ο αγώνας πραγματοποιήθηκε με τις δυνάμεις όλου του στρατευμένου έθνους και κυρίως των βιοτεχνών, των γεωργών, των βοσκών, γιατί αυτοί αποτελούσαν την πλειοψηφία του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Βακαλόπουλος, Απόστολος (1990), Νέα ελληνική ιστορία 1204-1985, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις ΒΑΝΙΑΣ
- Κολιόπουλος, Ιωάννης (2001), Νεώτερη Ευρωπαϊκή Πολιτική Ιστορία (1789-1945), Από τη Γαλλική Επανάσταση μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, Θεσσαλονίκη: Εκδ. Βάνιας
