Της Ελευθερίας Τσιρώνη,
Παρότι στις δυτικές κοινωνίες το προσδόκιμο ζωής έχει σημειώσει δραματική αύξηση, κάτι που θα μπορούσε να θεωρηθεί απόδειξη ότι οι η υγεία του είδους μας είναι σαφώς ανώτερη από αυτήν των προγόνων μας, το πλήθος προβλημάτων υγείας που παρατηρείται μαρτυρά κάτι διαφορετικό (Eaton et al., 1988). Με την τεράστια αύξηση προσφοράς φαγητού, που συνόδευσε τον εκσυγχρονισμό των κοινωνιών, έχουν προκύψει αξιοσημείωτες μεταβολές στις διατροφικές συνήθειες του πληθυσμού αυτών των χωρών.
Η αλλαγή αυτή έχει δρομολογήσει με τη σειρά της μεταβολές στην υγεία, τόσο θετικές (π.χ. πλεόνασμα τροφίμων, άρα στην πράξη οι άνθρωποι δεν υποσιτίζονται) όσο και αρνητικές (π.χ. τα περιστατικά διαβήτη, παρότι εμφανίζονταν και παλαιότερα, τα τελευταία χρόνια έχουν εκτοξευθεί (West, 1974). Οι αρνητικές, λοιπόν, συνέπειες, στις οποίες θα εστιάσουμε, τις περισσότερες φορές σημαίνουν διογκωμένο αριθμό περιστατικών από ασθένειες που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν «ασθένειες πολιτισμού», οι γνωστές σε όλους χρόνιες νόσοι, όπως ήταν το παράδειγμα του διαβήτη που προαναφέρθηκε ή των καρδιαγγειακών ασθενειών, του καρκίνου κ.λπ. (Boaz, 2002; Eaton et al., 1988). Αυτές οι ασθένειες παρατηρούνται σε πολύ μεγαλύτερα ποσοστά σε πληθυσμούς «δυτικών κοινωνιών», για αυτό και έχουν πάρει την ονομασία «ασθένειες πολιτισμού» (Cordain et al., 2005).
Ως φυσικό επακόλουθο, αυτό το φαινόμενο τράβηξε την προσοχή της επιστημονικής κοινότητας, η οποία και ξεκίνησε να ψάχνει τις αιτίες που έχουν οδηγήσει στις ασθένειες πολιτισμού. Παρά το γεγονός ότι στα αρχικά βήματα αυτών των ερευνών είχε θεωρηθεί ότι έχουμε συγκεκριμένους υπαίτιους (λ.χ. τα κορεσμένα λιπαρά προκαλούν καρδιαγγειακά νοσήματα και οι τροφές πλούσιες σε σάκχαρα ευθύνονται για τον διαβήτη), πλέον υπάρχει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα η οποία υποδεικνύει πως αυτές οι ασθένειες είναι πολυπαραγοντικές. Δεν είναι μία μόνο τροφή της οποίας η κατανάλωση μπορεί να προκαλέσει ένα συγκεκριμένο πρόβλημα υγείας, αλλά ένας συνδυασμός (Cordain et al., 2005). Τι πιστεύετε, όμως, ότι περιλαμβάνει αυτός ο συνδυασμός; Είναι παρά μόνο συνδυασμός τροφών ή υπάρχει κάτι που συνηθίζουμε να παραλείπουμε στην εξίσωση;
Ο παράγοντας αυτός που συχνά μας διαφεύγει όταν σκεφτόμαστε αυτές τις νόσους αφορά τον κλάδο της ψυχολογίας. Πώς, όμως, είναι δυνατό να ελέγξουμε και να αποδείξουμε κάτι τέτοιο; Μια έρευνα που συμβάλλει σε αυτό το δύσκολο έργο είναι αυτή των van den Berk Clark et al. (2022), η οποία αποκαλύπτει πως οι θεραπείες για άτομα που πάσχουν από διαταραχή μετατραυματικού στρες, οι οποίες έχουν ως συνέπεια τη μείωση των συμπτωμάτων της διαταραχής, συσχετίστηκαν παράλληλα με μείωση συμπτωμάτων διαβήτη, καρδιαγγειακών νόσων κ.λπ. Άρα, παρατηρούμε πως η μείωση του άγχους μείωσε και τα συμπτώματα αυτής της θεωρητικά καθαρά σωματικής νόσου.
Η έρευνα των Diener & Chan (2011) έρχεται για να συμπληρώσει τις γνώσεις μας, αποκαλύπτοντας πως τραυματικές εμπειρίες (όπως φυσικές καταστροφές) μπορούν να ενισχύσουν συμπτώματα καρδιαγγειακών νόσων στους ευάλωτους πληθυσμούς που υπήρξαν πληγέντες από τέτοια φαινόμενα. Μια ενδιαφέρουσα οπτική από κοινωνική σκοπιά προσφέρει η έρευνα των Pope et al. (2018), στην οποία η χρήση των κοινωνικών δικτύων και του «έξυπνου τηλεφώνου» (smartphone) συνέβαλλε σε αξιοσημείωτη βελτίωση της υγείας και της σωματικής άσκησης γυναικών που έχουν νικήσει τον καρκίνο. Έδειξε, λοιπόν, ότι όταν η ενασχόληση με τη φυσική άσκηση περιβάλλεται από ένα κοινωνικό πλαίσιο, δηλαδή υπάρχει ενίσχυση και αποτελούσαν μέρος μιας ομάδας, τα αποτελέσματα στην ευρύτερη υγεία είναι εντυπωσιακά. Αυτό ίσως αποτελεί μία ακόμη έμμεση απόδειξη πως η σωματική υγεία επηρεάζεται άμεσα από την ψυχολογική, αλλά και κοινωνική ευεξία.
Στόχος του συγκεκριμένου άρθρου είναι κυρίως να μας ανοίξει τα μάτια από την καθαρά ιατροκεντρική προσέγγιση της υγείας, ώστε να μπορέσουμε να αντιληφθούμε πόσο ευρύ και πολυπαραγοντικό είναι αυτό το ζήτημα. Τι είναι οι ασθένειες πολιτισμού; Γιατί επικρατούν στις δυτικές κοινωνίες; Κάποιος εύκολα θα απαντούσε χωρίς δεύτερη σκέψη πως κάνουμε κακή διατροφή, καταχρήσεις και δεν γυμναζόμαστε αρκετά. Όμως, με μια πιο προσεκτική ματιά θα καταλάβουμε ότι δεν είναι μόνο αυτά που μας διαχωρίζουν από τους μη δυτικούς πολιτισμούς. Ένας από τους βασικούς παράγοντες είναι το στρες. Πόσες έρευνες έχουν ασχοληθεί με την πιθανότητα οι δυτικές κοινωνίες να αντιμετωπίζουν περισσότερο στρες λόγω του πιο εντατικού και γρήγορου ρυθμού ζωής; Η κοινωνική αποξένωση; Παίζει ίσως και αυτή κάποιο ρόλο;
Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε όλες αυτές τις πιθανές παραμέτρους, καθώς μόλις ακούσουμε τη διάγνωση π.χ. του διαβήτη, δεν πρέπει να περιμένουμε αποκλειστικά από την δυτική ιατρική να μας σώσει δίνοντάς μας ένα χαπάκι ή μία ένεση. Φυσικά και είναι σημαντικό κομμάτι της θεραπείας και αυτό, όπως και η τήρηση μιας συγκεκριμένης διατροφής, αλλά επίσης σημαντικό είναι να παλέψουμε και για την ψυχική μας υγεία. Άμα πάσχουμε από κάποια ψυχική διαταραχή, η μείωση των συμπτωμάτων αυτής πιθανώς να συμβάλει και στη μείωση των συμπτωμάτων της σωματικής νόσου. Επίσης, το να αποκτήσει η θεραπεία ένα κοινωνικό νόημα, όπως το να αποτελούμε μέλη ομάδας που όλοι τηρούν αυτήν τη διατροφή και άσκηση, έχει και αυτό πιθανότητα να συμβάλει. Άρα, αν κάτι πρέπει να μας μείνει είναι ότι η ψυχική και η σωματική υγεία είναι παράγοντες άρρηκτα συνδεδεμένοι και όσο οφείλουμε να προσέχουμε τη μεν, άλλο τόσο πρέπει να φροντίζουμε και τη δε. Η ψυχική υγεία είναι εξίσου σημαντική με τη σωματική, ειδικά στις δυτικές κοινωνίες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Boaz, N. T., Evolving health: the origins of illness and how the modern world is making us sick. John Wiley & Sons, 2002
- Origins and evolution of the Western diet: health implications for the 21st century, academic.oup.com. Διαθέσιμο εδώ
- Happy People Live Longer: Subjective Well-Being Contributes to Health and Longevity, iaap-journals.onlinelibrary.wiley.com. Διαθέσιμο εδώ
- Stone agers in the fast lane: Chronic degenerative diseases in evolutionary perspective, amjmed.com. Διαθέσιμο εδώ
- Feasibility of smartphone application and social media intervention on breast cancer survivors’ health outcomes, academic.oup.com. Διαθέσιμο εδώ
- How does PTSD treatment affect cardiovascular, diabetes and metabolic disease risk factors and outcomes? A systematic review, sciencedirect.com. Διαθέσιμο εδώ
