Του Χρήστου Παπαγεωργίου,
Ευρισκόμενοι τη στιγμή που γράφονται οι γραμμές αυτές σε μία προεκλογική περίοδο ως επί το πλείστον άτυπη, είναι καιρός να αναρωτηθούμε, εάν ανά τετραετία γινόμαστε μάρτυρες μιας ακατάσχετης υποσχεσιολογίας από πλήθος κομμάτων και περισσότερο από τους αρχηγούς τους. Οι υποσχέσεις αυτές έχουν ως κύριο αποδέκτη τον Έλληνα ψηφοφόρο, ο οποίος παρέχει, μέσω της γνωστής μεθόδου, την ευκαιρία στις θέσεις του να εκπροσωπηθούν στο Ελληνικό Κοινοβούλιο.
Πέρα από το πλήθος των ιδεολογιών, των απόψεων, των επιδιώξεων και των προσωπικών επιθυμιών, υπάρχουν συγκεκριμένα θέματα, στα οποία η πλειονότητα του ελληνικού λαού συμφωνεί. Το ζήτημα των ευνοϊκών μεταρρυθμίσεων στην εκπαίδευση, η βελτίωση της διαδικασίας απονομής δικαιοσύνης, η εργασία και η προστασία των εργασιακών δικαιωμάτων και η ενίσχυση του συστήματος υγείας αποτελούν μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα, τα οποία χαίρουν κοινής αποδοχής όχι μόνο από τους πολίτες της χώρας, αλλά και από τα πολιτικά κόμματα, και κατέχουν περίοπτη θέση στο προεκλογικό πρόγραμμα του καθενός.
Ανατρέχοντας σε προηγούμενες προεκλογικές περιόδους, παρατηρούμε μια πληθώρα υποσχέσεων σε έναν ελληνικό λαό ταλαιπωρημένο, απογοητευμένο από τις διαδοχικές κρίσεις, από τους λάθος χειρισμούς και ίσως την αναλγησία των προηγούμενων κυβερνήσεων. Ο επικρατέστερος υποψήφιος απευθύνεται σε ανθρώπους, που βίωσαν την οικονομική ανέχεια, και δεσμεύεται να επανορθώσει για τις παραλείψεις και τα λάθη του παρελθόντος. Στο διάστημα της διακυβέρνησής του, όμως, όχι απλά δεν πραγματοποιεί τίποτε από όσα είχε δεσμευτεί, αλλά τις περισσότερες φορές πράττει τα άκρως αντίθετα. Η υπόσχεση για μείωση –ή και κατάργηση– δίνει τη θέση της στην αύξηση και η δέσμευση για ενίσχυση αντικαθίσταται από την «αφαίμαξη» και την εξαθλίωση. Με την εξάντληση της τετραετίας, η οποία συνοδεύεται από την ταυτόχρονη εξάντληση του λαού, συνειδητοποιούμε πως είμαστε για άλλη μια φορά «στο ίδιο έργο θεατές».
Σύμφωνα με το Άρθρο 6 παρ. 1 του Συντάγματος, οι βουλευτές αποφασίζουν κατά συνείδηση τι υπηρετεί καλύτερα το έθνος και έχουν απεριόριστο το δικαίωμα της γνώμης και της ψήφου. Δεν είναι δυνατή η αφαίρεση του βουλευτή από τον βουλευτικό θώκο, ούτε από τους ψηφοφόρους του ούτε και από το ίδιο το κόμμα με το οποίο έχει αποφασίσει να συμπορευτεί. Τι συμβαίνει, όμως, σε περίπτωση που ο ίδιος ο βουλευτής δεν πράττει με γνώμονα το εθνικό συμφέρον, αλλά το προσωπικό; Υπάρχει κάποιου είδους τιμωρία για την ξαφνική αλλαγή πλεύσης του κυβερνώντος κόμματος; Πώς τιμωρείται ένα κόμμα που όχι μόνο δεν εκπροσώπησε τις θέσεις των ψηφοφόρων του τόσο στην εγχώρια όσο και στη διεθνή πολιτική σκηνή, αλλά ουσιαστικά ανακαλεί τις δεσμεύσεις του;
Είναι εμφανές πως η συνηθέστερη τιμωρία για ένα κόμμα που κρίνεται ανάξιο των περιστάσεων είναι η απομάκρυνση των υποστηρικτών του από την εκλογική του βάση και ως συνέπεια η ήττα του στις επόμενες εκλογές και η μη είσοδός του στο Κοινοβούλιο. Αποτελεί, όμως, πραγματική και υποδειγματική τιμωρία η απλή αποδοκιμασία της κυβέρνησης στις επόμενες εκλογές από το ίδιο το εκλογικό σώμα, το οποίο αποτελεί και τον τελικό κριτή;
Το Σύνταγμα ορίζει ότι τα μέλη της κυβέρνησης και οι υφυπουργοί φέρουν πολιτική ευθύνη τόσο συνολικά για το έργο της κυβέρνησης όσο και ατομικά ο καθένας για τον τομέα της αρμοδιότητάς του. Νομικά, αυτή η πολιτική ευθύνη ταυτίζεται με την κοινοβουλευτική ευθύνη. Σημαίνει, δηλαδή, αφενός ότι τα μέλη της κυβέρνησης είναι δυνατό να κληθούν στη Βουλή για να δώσουν εξηγήσεις για το έργο τους, μέσω των διαδικασιών του κοινοβουλευτικού ελέγχου και αφετέρου ότι η Βουλή είναι δυνατό να αποσύρει την εμπιστοσύνη της προς την κυβέρνηση συνολικά ή προς μέλος αυτής ατομικά μέσω της υποβολής (και αποδοχής) πρότασης δυσπιστίας (μομφής) εναντίον τους.
Η εμπιστοσύνη της Βουλής προς την Κυβέρνηση αίρεται, εάν η πρόταση μομφής υπερψηφιστεί από την απόλυτη πλειοψηφία του συνόλου των βουλευτών, δηλαδή από 151 βουλευτές. Κατά τη διάρκεια της μεταπολίτευσης, έχουν κατατεθεί αρκετές φορές προτάσεις δυσπιστίας, με την πρώτη να λαμβάνει χώρα τον Ιούνιο του 1988 από τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη κατά της Κυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου με αντικείμενο την εξωτερική πολιτική και την οικονομία, όπου καταψηφίστηκε από 157 βουλευτές. Μέχρι σήμερα, όμως, καμία πρόταση μομφής δεν έχει υπερψηφιστεί.
Αποδεικνύεται, λοιπόν, ότι δεν υπάρχει κάποια ουσιαστική τιμωρία για τη συμμόρφωση των μελών μιας κυβέρνησης, που εξελέγη με προεκλογικά ψεύδη. Θα ήταν, επομένως, συνετό να ενταχθούν τα προεκλογικά ψεύδη στην Ποινική Δικονομία, με σκοπό την ηθική και υλική αποκατάσταση πολιτών, που ενδεχομένως να υπέστησαν βλάβες από τη χάραξη εγκληματικών και εξοντωτικών πολιτικών από μέρους της κυβέρνησης ή ακόμη από την αδιαφορία της σε συγκεκριμένα θέματα, πολλές φορές ζωτικής σημασίας; Πολύ πιθανότατα ναι, αν αναλογιστεί κανείς πως ουκ ολίγες φορές οικογένειες οδηγήθηκαν στην κατάσταση της απόλυτης φτώχειας και σε μερικές περιπτώσεις στην επαιτεία, εξαιτίας της επαναλαμβανόμενης περικοπής μισθών, το γεγονός ότι δεν κατέστη δυνατή η παροχή βοήθειας σε μέλη της κοινωνίας σε ανάγκη, λόγω της διακοπής της χρηματοδότησης δομών, το κλείσιμο, έπειτα, εκατοντάδων επιχειρήσεων λόγω της φορολογικής επιβάρυνσης, συνοδευόμενης από την έλλειψη στήριξης.
Από την άλλη πλευρά, θα πρέπει να αναρωτηθούμε με τι κριτήρια επιλέγουν οι πολίτες να δώσουν την ψήφο τους σε ένα κόμμα. Ψηφίζουν με βάση μια ψυχολογική προσκόλληση σε ένα κόμμα; Επιλέγουν να δώσουν την ψήφο τους, λαμβάνοντας υπόψη την κοινωνική τους τάξη; Ψηφίζουν με κριτήριο το συμφέρον, μετατρέποντας την ψήφο τους από «παραδοσιακή» και «ταξική» σε εργαλειακή, προτάσσοντας το προσωπικό κέρδος και τοποθετώντας το πάνω από όλα σε μια νοητή ιεραρχία;
Εάν λάβουμε υπόψιν τις συγκυρίες, οι οποίες επηρεάζουν άμεσα, αλλά και έμμεσα τον Έλληνα φορολογούμενο, θα μπορούσαμε να πούμε πως η απάντηση βρίσκεται μεταξύ των τριών, ίσως με ένα προβάδισμα της τρίτης. Ακόμη και σε καιρούς κρίσης δεν εκλείπουν οι άνθρωποι που επιμένουν να στηρίζουν προεκλογικά και μετεκλογικά ένα συγκεκριμένο κόμμα με βάση το συναίσθημα, ακόμη και αν εκείνο δεν έχει επιτελέσει ουσιωδώς το έργο που του ανετέθη από τους υποστηρικτές του και έχει αποκλίνει από το κυβερνητικό του πρόγραμμα. Δεν είναι λίγοι, επίσης, αυτοί που πιστεύουν ακράδαντα ότι η πορεία τους προς την κάλπη έχει ήδη καθοριστεί από την κοινωνική τάξη στην οποία ανήκουν, παρόλο που έχει ενισχυθεί σε μεγάλο βαθμό το φαινόμενο της εξασθένισης των δεσμών ανάμεσα στην κοινωνική τάξη και την κομματική προτίμηση, η αποκαλούμενη ταξική αποστοίχιση, ενδείξεις της οποίας υπάρχουν ιδιαίτερα στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες.
Με ποιον τρόπο, όμως, ερμηνεύεται το συμφέρον; Συμφέρον σημαίνει προσωπική ανέλιξη μέσω πελατειακών σχέσεων ή σημαίνει ικανοποίηση των αιτημάτων μιας συγκεκριμένης ομάδας γνώμης ή ομάδας συμφερόντων; Εάν ακολουθήσουμε το δεύτερο παράδειγμα, θα πρέπει να αναφερθούμε και στην καπήλευση των αιτημάτων των ομάδων αυτών από τα πολιτικά κόμματα, τα οποία αναμφίβολα θα συμπεριληφθούν στα προγράμματά τους και στις δεσμεύσεις τους, απλά και μόνο για να μην ικανοποιηθούν ποτέ.
Ποιος έχει, όμως, εν τέλει την ευθύνη; Φταίει το κόμμα που εξακολουθεί να ακολουθεί την ίδια πορεία, ακόμη και μετά την αποκάλυψη των ψεμάτων, και έχει τη δυνατότητα να κάνει προγραμματικές δηλώσεις, υποστηρίζοντας ακριβώς τα ίδια που υποστήριζε και πριν αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας; Φταίει μια μερίδα του πληθυσμού που αρνείται να εγκαταλείψει το κόμμα, ακόμη και μετά τη διαβεβαίωση πως το πολιτικό πρόγραμμα του συγκεκριμένου κόμματος δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα; «Τις πταίει» που δεν υπάρχει κάποια μέριμνα για την ουσιαστική και παραδειγματική τιμωρία ενός κόμματος που πρόδωσε την ψήφο των πολιτών του;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Απόστολος Σ. Γεωργιάδης (2018), Τι είναι δίκαιο: Η νομική επιστήμη για όλους, Ηράκλειο Κρήτης: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
- Andrew Heywood (2014), Εισαγωγή στην Πολιτική, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Επίκεντρο
- Προτάσεις μομφής: Όλες οι προτάσεις από το 1988 μέχρι σήμερα, tanea.gr, διαθέσιμο εδώ
- Πότε προδίδει ο βουλευτής την ψήφο του πολίτη;, Ιωαννίδης Μιχάλης, syntagmawatch.gr, διαθέσιμο εδώ
