Της Αναστασίας Τσερμενίδου,
Τον τελευταίο καιρό ακούγονται διθυραμβικά σχόλια για την σειρά “MAID” στο Netflix. Σύμφωνα με τους θεατές, η σειρά αυτή αποτελεί μία γροθιά στο σοβαρό και πάντα επίκαιρο ζήτημα της προστασίας μίας γυναίκας, μητέρας ή μη, που επιχειρεί να αποδράσει από τη φυλακή της ενδοοικογενειακής βίας, διεκδικώντας παράλληλα ένα καλύτερο αύριο. Αυτό που με προβλημάτισε και με έβαλε σε σκέψεις είναι κατά πόσο οι γυναίκες που σήμερα εργάζονται ως οικιακές βοηθοί ζουν μία παρόμοια καθημερινότητα με αυτή της πρωταγωνίστριας στη σειρά “MAID”.
Με γνώμονα τη σειρά εύκολα ανευρίσκει κανείς το «μοντέλο» της οικιακής βοηθού. Γυναίκες σίγουρα, συνήθως μετανάστριες, συνήθως θύματα ενδοοικογενειακής βίας, θύματα εκμετάλλευσης μετά βεβαιότητας. Αν ανατρέξουμε στο παρελθόν, θα βρούμε πως η ιστορία της οικιακής βοηθού εντοπιζόταν ήδη από τα γεννοφάσκια της ελληνικής κοινωνίας. Οι οικογένειες της υψηλής κοινωνίας των μεγάλων αστικών κέντρων, αναζητούσαν μικρά ανήλικα – τονίζω – κορίτσια συνήθως από επαρχίες, ώστε να τις απασχολήσουν ως «υπηρέτριες». Υπόσχονταν στις οικογένειες των άπειρων και αγαθών κοριτσιών χρήματα, κατά βάση, και ένα καλύτερο μέλλον. Η πραγματικότητα που επιφυλασσόταν ωστόσο, ήταν εντελώς διαφορετική και σίγουρα πιο δυσμενής.
Ποιος δε θυμάται την κακοποίηση της μικρής Σπυριδούλας; Μια ιστορία που είναι γνωστή και ως «το σιδέρωμα της Σπυριδούλας». Επρόκειτο για ένα κορίτσι νεαρό που ήρθε στα μεγάλα σαλόνια της Αθήνας με την ελπίδα να επιδιώξει μία καλύτερη ζωή και κατέληξε στο νοσοκομείο με πολλαπλά εγκαύματα, μετά την άγρια κακοποίηση των αφεντικών της. Η υπόθεση είχε σοκάρει το πανελλήνιο και ο κόσμος ζητούσε την παραδειγματική τιμωρία των ενόχων. Σήμερα, περιπτώσεις σαν και της Σπυριδούλας, έχουν σαφώς μειωθεί, όμως τα περιστατικά εκμετάλλευσης αυτής της κατηγορίας εργαζομένων είναι ουκ ολίγα. Βέβαια, απέναντι σε αυτή την «τακτική» για ακόμη μια φορά κλείνουμε τα μάτια μας ως κοινωνία και αδιαφορούμε.
Το επάγγελμα, λοιπόν, της οικιακής βοηθού είναι κατά βάση γυναικοκρατούμενο. Προσωπικά δεν έχω συναντήσει ποτέ άντρα να δουλεύει ως οικιακός βοηθός. Η φύση της εργασίας και οι δουλειές του νοικοκυριού είναι συνυφασμένες με το γυναικείο φύλο. Αυτό απαραίτητα δεν είναι κάτι το μεμπτό, λόγω της ιστορικής μετεξέλιξης της θέσης της γυναίκας στην κοινωνία εν γένει. Άλλο χαρακτηριστικό του επαγγέλματος αυτού είναι πως πρόκειται για μία άκρως δυσμενή εργασιακή σχέση, καθώς πολύς κόσμος εκμεταλλευόμενος την ανάγκη βιοπορισμού και του κατεπείγοντος χαρακτήρα του, αποδίδει τα ελάχιστα για μία τέτοια εργασία. Και μάλιστα μια χειρωνακτική δουλειά που απαιτεί σωματικό κόπο. Οι τιμές της αγοράς αυτής είναι 3-4 ευρώ την ώρα, παρά τον απαιτητικό χαρακτήρα της εργασίας αυτής. Έχει τύχει να ακούσω το επικό: «Εεε σιγά, δεν σκάβουν κιόλας». Ευθύς αμέσως σκέφτηκα: «Και γιατί τότε δεν τις κάνεις εσύ τις δουλειές του σπιτιού;».
Ένα ακόμη μελανό σημείο της όλης «μπίσνας» είναι πως οι γυναίκες που απασχολούνται ως οικιακές βοηθοί κατά κύριο λόγο είναι αλλοδαπές. Βεβαίως, κανένας δεν μπορεί να γνωρίζει εάν αυτές οι γυναίκες βρίσκονται εντός της χώρας με την πλήρη συγκατάθεσή τους ή αν τυχόν είναι θύματα λαθρεμπορίου και διακίνησης με μεγάλη ανάγκη για δουλειά και κρύβονται πίσω από τη «βιτρίνα» των μεγάλων γραφείων ευρέσεως εργασίας.
Μέσα σε όλο αυτό το κομφούζιο, απέναντι στέκεται και το ίδιο το εργατικό δίκαιο, που σκόπιμα καθιστά ασαφείς τις συνθήκες της οικιακής εργασίας και ευνοεί ξεκάθαρα τον εργοδότη, παρόλο που σε μία σχέση εργασίας, κατά πάγια και θεμελιώδη αρχή, το αδύναμο μέρος είναι ο εργαζόμενος. Έτσι, υπό αυτή την σκοπιά, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός πως η πλειονότητα των οικιακών βοηθών παραμένει χωρίς νόμιμα έγγραφα και συνεπώς στο έλεος της επιδίωξης των εργοδοτών για οικονομικά συμφέρουσες υπηρεσίες. Όλη αυτή η εικόνα ισχύει επί δέκα τα δύσκολα χρόνια της οικονομικής κρίσης.
Υπό το πρίσμα όλων των παραπάνω, καθίσταται εμφανής η αδυναμία διασφάλισης ενός ασφαλούς και υγιούς περιβάλλοντος εργασίας, ενώ υφίστανται επιπρόσθετα, σοβαρές διακρίσεις όσον αφορά το επίπεδο των δικαιωμάτων και της προστασίας, καθώς δικαιώματα όπως σώματα εκπροσώπων ή συνδικάτα, κοινωνική ασφάλιση και προστασία από την απόλυση αποτελούν απλώς ψιλά γράμματα.
Τέλος, ακόμη ένα σκοτεινό σημείο, είναι οι τυχόν ειδικότεροι λόγοι που ώθησαν μία γυναίκα να βρει μία τέτοια δουλειά που γνωρίζει πολύ καλά πως ούτε χρήματα θα αποφέρει, ότι ενέχει κινδύνους (π.χ. σεξουαλική παρενόχληση) και ότι εν γένει δεν συντελεί στην έννοια της αξιοπρεπούς διαβίωσης. Παρά τις παραπάνω επιφυλάξεις, ορδές γυναικών προτιμούν να παραμένουν ευάλωτες, χωρίς καν να σκεφτούν να διεκδικήσουν τα στοιχειώδη.
Δεν είναι τυχαίο, πάντως, πως σε πολλές έρευνες που έχουν διενεργηθεί ανά τα χρόνια, πολλές οικιακοί βοηθοί συγκρίνουν τις συνθήκες εργασίας τους με συνθήκες δουλείας. Η καταστρατήγηση αυτή, παρά τις συλλογικές προσπάθειες που συνέβησαν σε ευρωπαϊκό επίπεδο (Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 28ης Απριλίου 2016 σχετικά με τις γυναίκες που απασχολούνται ως οικιακές βοηθοί και προσωπικό φροντίδας στην Ε.Ε.), καλά κρατεί και παραμένει καλά «κουκουλωμένη», μέχρι φυσικά το επόμενο “wakeup call” που θα σημάνει και δυστυχώς τότε θα λέμε: «Δράσαμε για ακόμη μία φορά αργά…».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ανθεί η εκμετάλλευση της οικιακής εργασίας στην Ελλάδα, dimokratiki.gr, διαθέσιμο εδώ
- Κείμενα που εγκρίθηκαν – Πέμπτη 28 Απριλίου 2016, Βρυξέλλες – Γυναίκες απασχολούμενοι ως οικιακές βοηθοί και ως προσωπικό φροντίδας εξαρτώμενων ατόμων στην Ε.Ε., europarl.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
