Του Τιμολέοντα Παλαιολόγου,
Στο απόγειο του Ψυχρού Πολέμου, τη δεκαετία του ’60, διαδραματίστηκαν εξελίξεις που έμελλε να επηρεάσουν την παγκόσμια και ευρωπαϊκή ιστορία σε μεγάλο βαθμό. Οι δύο υπερδυνάμεις, Η.Π.Α και Ε.Σ.Σ.Δ, βρέθηκαν στα πρόθυρα γενικής σύρραξης και η ειρήνη σε ολόκληρη την υφήλιο φάνηκε να κρέμεται από μια λεπτή κλωστή. Πώς, όμως, η κατάσταση αυτή οδήγησε στη διχοτόμηση του Βερολίνου και το -πλέον υπαρκτό- σιδηρούν παραπέτασμα;
Η μέρα είναι 7 Μαΐου 1945 και η Γερμανία μόλις έχει παραδοθεί στους Συμμάχους. Ο Αδόλφος Χίτλερ έχει αυτοκτονήσει, ενώ το Βερολίνο έχει ήδη παραδοθεί και δέχεται τη νέμεση των Σοβιετικών. Τόσο η Γερμανία όσο και η πρωτεύουσά της διαμοιράζεται μεταξύ των νικητών, ούτως ώστε να ικανοποιηθούν όλοι οι νικητές. Άγγλοι, Γάλλοι, Αμερικάνοι και Σοβιετικοί χωρίζουν τη χώρα στα τέσσερα, δημιουργώντας από τη μία τη συμμαχική ζώνη, Ομοσπονδιακή Δημοκρατία, και από την άλλη τη σοβιετική ζώνη, τη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας. Ολόκληρο το ανατολικό τμήμα της Γερμανίας είχε καταληφθεί από τους Σοβιετικούς, ωστόσο το Βερολίνο είχε διαμοιραστεί και αυτό μεταξύ των συμμάχων, αποτελώντας ουσιαστικά μια περίκλειστη πόλη εντός του Σοβιετικού κλοιού.
Ήδη από πολύ νωρίς, έγινε αντιληπτό ότι αυτή η κατάσταση θα ήταν προβληματική. Όταν, λοιπόν, οι Σοβιετικοί απέκλεισαν, στις 24 Ιουνίου 1948, τα συμμαχικά τμήματα του Βερολίνου, εμποδίζοντας την είσοδο σε ανεφοδιαστικά οχήματα των συμμάχων, έκρουσε για πρώτη φορά ο κώδωνας του κινδύνου. Η κίνηση αυτή των Σοβιετικών ακολούθησε την έκδοση του γερμανικού μάρκου ως νομίσματος στη Δυτική Γερμανία και γρήγορα εξελίχθηκε σε «εμπάργκο», αφού όλες οι επίγειες οδοί ανεφοδιασμού, που διέρχονταν προς το Βερολίνο, ελέγχονταν από την Ε.Σ.Σ.Δ. Τότε, οι Σύμμαχοι εφάρμοσαν ένα τρομερά παράτολμο σχέδιο για την εξ ολοκλήρου τροφοδοσία του Βερολίνου από αέρος. Κάνοντας χρήση της πολεμικής τους αεροπορίας, οι Σύμμαχοι ανεφοδίαζαν κάθε μέρα το Βερολίνο με χιλιάδες τόνους τροφίμων και καυσίμων έως ότου συμφωνηθεί η άρση του αποκλεισμού, στις 12 Μαΐου 1949.
Τα πρώτα αυτά «σύννεφα», όμως, μολονότι δημιούργησαν ένα τετελεσμένο γεγονός, το οποίο έπιασε εξαπίνης τους Αμερικάνους, σε καμία περίπτωση δεν οδήγησε σε ενεργή στρατιωτική παρουσία ή παρέμβαση. Στις 10 Νοεμβρίου 1958, ο Γενικός Γραμματέας της Σοβιετική Ένωσης, Nikita Khrushchev, απαίτησε οι Σύμμαχοι να παύσουν τη στρατιωτική παρουσία τους στο Δυτικό Βερολίνο και να συνάψουν επ’ αυτού συμφωνία με την Ε.Σ.Σ.Δ, ειδάλλως η τελευταία δε θα τηρούσε τις μεταπολεμικές της συμφωνηθείσες υποχρεώσεις. Ο Πρόεδρος των Η.Π.Α, Dwight D. Eisenhower, αρνήθηκε, βέβαια, κάτι τέτοιο και στις 27 Νοεμβρίου ο Nikita Khrushchev ανακοίνωσε μονομερώς ότι δεν ίσχυαν πλέον οι μεταπολεμικές δεσμεύσεις για τους Σοβιετικούς.
Αργότερα, όταν ανέλαβε η Κυβέρνηση του John F. Kennedy, το 1961, στη Σύνοδο Κορυφής στη Βιέννη, που διεξήχθη στις 4 Ιουνίου 1961, ειπώθηκε από τον Khrushchev η ίδια ακριβώς απειλή αναφορικά με την από κοινού με τους Συμμάχους σύναψη συμφωνίας για την αποχώρηση των συμμαχικών στρατευμάτων από το Βερολίνο. Παράλληλα, ο John F. Kennedy ζήτησε από το Κογκρέσο την επέκταση της στρατιωτικής θητείας, τη δυνατότητα επιστράτευσης μεγαλύτερου αριθμού κληρωτών, καθώς και έκτακτη χρηματοδότηση 3,5 δις δολαρίων για εξοπλιστικούς λόγους. Η μη συμμόρφωση των Η.Π.Α με τις αξιώσεις των Σοβιετικών οδήγησε τους δεύτερους, τα ξημερώματα της 13ης Αυγούστου, στην ανύψωση συρματοπλέγματος, χωρίζοντας στα δύο το Βερολίνο. Λίγο αργότερα, το συρματόπλεγμα σταδιακά αντικαταστάθηκε από τσιμέντο και δημιουργήθηκε το Τείχος του Βερολίνου.
Εντούτοις, η κορύφωση της αντιπαλότητας των δύο υπερδυνάμεων ακολούθησε κάποιους μήνες αργότερα, τον Οκτώβριο του 1961. Εκείνη την περίοδο, οι Σοβιετικοί επιχειρούσαν να εμποδίσουν την ελεύθερη είσοδο των Αμερικανών στην περιοχή ελέγχου τους και έτσι, στις 26 Οκτωβρίου, οι Αμερικανοί μετακίνησαν δέκα τανκ τύπου Μ-48A1 στο σημείο ελέγχου Friedrichstraße, γνωστό ως σημείο ελέγχου Charlie. Οι Σοβιετικοί, με τη σειρά τους, μετέφεραν δικά τους τανκ τύπου Τ-55 απέναντι από τα αντίστοιχα αμερικάνικα στο σημείο ελέγχου του Ανατολικού Βερολίνου. Η «μονομαχία» διήρκησε είκοσι τέσσερις ώρες περίπου, με τα τεθωρακισμένα και των δύο πλευρών να είναι πλήρως οπλισμένα και να βρίσκονται διαρκώς μια διαταγή μακριά από την επίθεση. Εν τέλει, οι ηγέτες των δύο χωρών, Kennedy και Khruchchev, που βρίσκονταν σε επικοινωνία δια μεσαζόντων, αποφάσισαν σταδιακά να αποχωρήσουν οι δυνάμεις κατά αντιστοιχία δυνάμεων εναλλάξ, με πρώτους τους Σοβιετικούς.
Η κρίση εκτονώθηκε λίγο αργότερα, ωστόσο το κλίμα διαχωρισμού παρέμεινε στο Βερολίνο μέχρι και την τελική επανένωσή του. Η διένεξη αυτή ίσως αποτελεί προπομπό όλων όσων επρόκειτο να ακολουθήσουν κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, όπως οι «πόλεμοι δια αντιπροσώπων» (proxy wars) στο Βιετνάμ και στο Αφγανιστάν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Kissinger, Henry (1994), Διπλωματία, μτφ. Γιούρι Κοβαλένκο, Αθήνα: Εκδόσεις Λιβάνη
- Berlin crisis of 1961, από την ιστοσελίδα britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- Hendrix, Thomas L, (2010), Standoff in Berlin, October 1961, U.S. Army Heritage and Education Center, διαθέσιμο εδώ
- The Berlin Crisis, 1958–1961, από την ιστοσελίδα history.state.gov, διαθέσιμο εδώ
- Berlin Wall, από την ιστοσελίδα history.com, διαθέσιμο εδώ
