Της Μαρίας Μαλανδράκη,
Ένα από τα βασικότερα ζητήματα που αφορούσε ανέκαθεν τον επιστημονικό χώρο είναι ο τρόπος πρόσληψης των επιστημονικών ευρημάτων – θεωριών είτε από επιστήμονες άλλων κλάδων είτε από άτομα, τα οποία ενώ έχουν ένα έντονο ενδιαφέρον για τα συγκεκριμένα θέματα, δεν διαθέτουν ένα ορισμένο εκπαιδευτικό υπόβαθρο για να τα προσεγγίσουν με έναν εύληπτο και ταυτόχρονα μη υπεραπλουστευτικό τρόπο. Γιατί, όμως, αυτό το ζήτημα είναι τόσο σημαντικό για τις επιστήμες; Τι σχέση έχει με την εκλαϊκευμένη επιστήμη; Η τελευταία αποτελεί τελικά έναν αρωγό στη σχέση επιστήμης – κοινωνίας και εάν όχι γιατί;
Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο η σχέση επιστήμης και κοινωνίας αποτελεί ένα ζήτημα κοινωνικοπολιτικό. Αυτό συμβαίνει όχι μόνο, γιατί ο τρόπος που μια κοινωνία εκλαμβάνει τον επιστημονικό χώρο που αντικατοπτρίζει τους θεσμούς, τις αξίες, και το επίπεδο του εκπαιδευτικού της συστήματος, (κάνοντας έτσι την σχέση επιστήμης-κοινωνίας, ένα κοινωνικό ζήτημα), αλλά παράλληλα, η ίδια η αναζήτηση “απαντήσεων” ή πληροφοριών από ειδήμονες, αποτελεί τελικά μια πολιτική στάση. Η τελευταία σχετίζεται με το ότι, το άτομο ως πολίτης αναγνωρίζει την αξία της εξειδίκευσης, της μόρφωσης και αναζητά απαντήσεις από έγκυρες πηγές, διαμορφώνοντας σταδιακά μια σφαιρική άποψη για θέματα που το απασχολούν, ασκώντας παράλληλα την κριτική του σκέψη. Μια τέτοια στάση διαμορφώνει και ταυτόχρονα διαμορφώνεται από το πολιτικό πλαίσιο μιας κοινωνίας.
Παρόλα αυτά, η κοινωνικοπολιτική διάσταση της σχέσης κοινωνίας και επιστήμης δεν είναι ο μόνος λόγος, που καθιστά την σχέση αυτή καθαυτή, σημαντική. Η ίδια η σημαντικότητα του ρόλου της επιστήμης διαμορφώνεται μέσα από αυτή την σχέση. Οι θεωρίες, καθώς και τα ευρήματα της επιστήμης αποτελούν εργαλεία ερμηνείας και επίλυσης προβλημάτων που αφορούν το κοινωνικό, το οποίο δεν απαρτίζεται μόνο από τα άτομα και τις μεταξύ τους σχέσεις, αλλά αφορά εξίσου την τεχνολογία και το περιβάλλον. Αυτές, λοιπόν, οι επιστημονικές θεωρίες και οι ανακαλύψεις που σχετίζονται με το κοινωνικό έχουν αξία στον βαθμό που απεγκλωβίζονται από σελίδες βιβλίων και από πολύωρα συνέδρια ατόμων της πνευματικής ελίτ, και έρχονται να επηρεάσουν την νόηση αλλά και το επίπεδο διαβίωσης του μέσου πολίτη. Πώς, όμως, θα γίνει αυτό, με τρόπο ελκυστικό και άμεσο;
Τον ρόλο γεφύρωσης του χάσματος ανάμεσα στους επιστήμονες και στο ευρύ κοινό που δεν διαθέτει εξειδικευμένες γνώσεις σε διάφορους τομείς, έρχεται να καλύψει αυτό που ονομάζεται εκλαϊκευμένη επιστήμη. Αυτή, αποτελεί προϊόν είτε επιστημόνων είτε επιστημονικών δημοσιογράφων, οι οποίοι αναλαμβάνουν την παραγωγή έργων (βιβλίων, ντοκιμαντέρ, μουσειακών εκθέσεων κτλ.), τα οποία παρουσιάζουν ζητήματα επιστημονικού χαρακτήρα, με κατανοητό (αλλά όχι απλουστευτικό) τρόπο, χρησιμοποιώντας απλό λεξιλόγιο με αρκετές μεταφορές, παραδείγματα καθώς και πολλές εικόνες. Τα προηγούμενα τραβούν την προσοχή του «δέκτη» παρέχοντάς του, με έναν «εύκολο» τρόπο, βασικές γνώσεις πάνω σε διάφορες επιστημονικές θεωρίες. Τι συμβαίνει όμως, όταν άτομα που δεν σπουδάζουν μια συγκεκριμένη επιστήμη ή που δεν έχουν γνώσεις επιστημονικής δημοσιογραφίας, αποφασίζουν να παράγουν έργα εκλαϊκευμένης επιστήμης;
Τα τελευταία είκοσι χρόνια, ιδιαίτερα με την άμεση πρόσβαση στο διαδίκτυο, αλλά και την εύκολη παραγωγή κειμένων και βίντεο στον κυβερνοχώρο από τον οποιοδήποτε, ο τομέας της εκλαϊκευμένης επιστήμης φαίνεται να έχει διευρυνθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε ο καθένας να μπορεί να παράγει υλικό τέτοιου περιεχομένου. Το πρόβλημα είναι πως το συγκεκριμένο υλικό, αρκετές φορές εκλαμβάνεται από το κοινό ως εξίσου έγκυρο με αυτό κάποιου επιστήμονα, απλά και μόνο, επειδή αναφέρονται οι πηγές. Αυτό, όχι μόνο μπορεί να οδηγήσει σε μια στρεβλή παρουσίαση και πρόσληψη των επιστημονικών θεωριών, αλλά σε ένα βαθμό ευτελίζει τελικά τον ίδιο τον ρόλο της επιστήμης και της εξειδίκευσης, αφού προβάλλεται σαν κάτι που μπορεί να μελετήσει και να μεταδώσει ο καθένας.
Τελικά, μπορεί κανείς να πει πως η εκλαϊκευμένη επιστήμη αποτελεί αρωγό στην σχέση επιστήμης-κοινωνίας στον βαθμό που παράγεται από άτομα που διαθέτουν τον μορφωτικό ανάστημα να την παρουσιάσουν με τρόπο μη διαστρεβλωτικό ως προς τον επιστημονικό της χαρακτήρα. Την ίδια στιγμή, είναι σημαντικό να θυμάται κανείς, πως η ίδια η εκλαϊκευμένη επιστήμη αποτελεί μονάχα μια πρώτη επαφή, παρέχοντας κάποιες βασικές γνώσεις σχετικά με ένα φαινόμενο-μια θεωρία, όμως αυτές καθ’ αυτές, δεν μπορούν παρά να συμπληρωθούν από περαιτέρω αναζήτηση και μελέτη του ατόμου. Δυστυχώς ή ευτυχώς, ο δρόμος προς την γνώση ήταν, είναι και θα είναι ένας ατέρμονος ανήφορος.
