Του Σταύρου Νικ. Αμανάκη,
«Αλίμονο στον λαό που θα αποκοπεί από την ιστορία και τη λογοτεχνία». Έτσι τελειώνει το κείμενο της εκδότριας Αθηνάς Σοκόλη, το οποίο εκφράζει την αγωνία των εκδοτών, συγγραφέων, πανεπιστημιακών, ηθοποιών κ.α. για το εκδοτικό τοπίο σήμερα. Το κείμενο συνυπογράφουν 307 εκδότες, συγγραφείς, πανεπιστημιακοί, κριτικοί λογοτεχνίας και ποιητές. Η εκδότρια περιγράφει και αναδεικνύει τα προβλήματα γύρω από το βιβλίο και την εκδοτική δραστηριότητα. Όλα αυτά τα πολύ σοβαρά ζητήματα που ταλανίζουν εδώ και αρκετά χρόνια το χώρο των βιβλίων.
Το κείμενο στάλθηκε την προηγούμενη εβδομάδα στον πρωθυπουργό και στα υπουργεία Επικράτειας, Οικονομικών, Ανάπτυξης, Παιδείας, Πολιτισμού και Ψηφιακής Διακυβέρνησης.
Η εκδότρια αναφέρεται στα προβλήματα που έχουν οδηγήσει από το 2008 έως σήμερα, στη συρρίκνωση του βιβλίου και στην ένταση των συνεπειών που αντιμετωπίζει ο χώρος του, εκδότες, συγγραφείς, σχολικές, πανεπιστημιακές και δημοτικές βιβλιοθήκες. Συγκεκριμένα αναφέρεται:
«Από το 2008, παρατηρείται μια διαρκώς επιδεινούμενη κατάσταση στο χώρο του βιβλίου, με αποτέλεσμα το εκδοτικό τοπίο, μέσα σε 11 χρόνια (2009-2020), να έχει αλλάξει τελείως. Έτσι, με ελάχιστες εξαιρέσεις, είχαμε μείωση του συνολικού εκδοτικού τζίρου κατά 50%, αισθητή μείωση της κυκλοφορίας νέων τίτλων, κλείσιμο μεγάλων βιβλιοπωλείων αλυσίδων-franchise όπως και μικρότερων, και λουκέτο σε παραδοσιακούς εκδοτικούς οίκους.
Η συνεχής επιβολή νέων φόρων στους ελεύθερους επαγγελματίες, κατά το πλείστον μικρομεσαίες επιχειρήσεις, η ανελαστικότητα στον τραπεζικό δανεισμό, η αδυναμία του κράτους να προχωρήσει σε έγκαιρη αποπληρωμή των οφειλών του προς τις ιδιωτικές εκδοτικές επιχειρήσεις, η απουσία συναφών προγραμμάτων ΕΣΠΑ, δυσχέραναν ακόμη περισσότερο την ήδη δυσχερή κατάσταση».
Η συντάκτρια της επιστολής παρακάτω ζητάει από την Πολιτεία μία συνεπή στρατηγική πολιτισμού.
«Έτσι, η αντιμετώπιση του εκδοτικού προβλήματος είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ανάγκη μιας συνεπούς και συνειδητής στρατηγικής πολιτισμού από πλευράς της Πολιτείας. Αντ’ αυτού, χρόνια τώρα, ερχόμαστε αντιμέτωποι με την ανυπαρξία της κρατικής μέριμνας, οδηγούμενοι σε επικίνδυνη συρρίκνωση. Ωστόσο, το βιβλίο, και εν γένει ο πολιτισμός, είναι ο μοναδικός χώρος στον οποίον η χώρα παράγει ακατάπαυστα και δημιουργικά, και ο οποίος στεγάζει πολλά επαγγέλματα, συμβάλλοντας καίρια στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας (συγγραφείς, μεταφραστές, ατζέντηδες, επιμελητές, διορθωτές, εικονογράφοι, γραφίστες, χαρτέμποροι, βιβλιοδέτες, τυπογράφοι, πωλητές, διαφημιστές, βιβλιοθηκονόμοι και βιβλιοπώλες).
Καθημερινά, εκδότες και συγγραφείς, λαμβάνουμε δεκάδες ηλεκτρονικά αιτήματα από σχολικές και δημοτικές βιβλιοθήκες για τη δωρεάν διάθεση τίτλων, γεγονός που προδίδει την ανάγκη τόσο των εκπαιδευτικών όσο και των παιδιών, να έρθουν σε επαφή με το έντυπο βιβλίο και τη λογοτεχνία. Οι βιβλιοθήκες των πανεπιστημίων αντιμετωπίζουν σοβαρές ελλείψεις σε βιβλία, τις οποίες, άλλη μια φορά, καλούμαστε να επιλύσουμε οι εκδότες μέσω της δωρεάν διάθεσης τίτλων. Τόσα χρόνια, εκδότες και συγγραφείς, στηρίζουμε το κράτος και τα δημόσια εκπαιδευτικά ιδρύματα όλων των βαθμίδων με προσωπικές θυσίες ο καθένας».
Στην επιστολή τίθεται και το ζήτημα που δημιουργείται στην κυκλοφορία και διάθεση των βιβλίων, μετά και από την ανάπτυξη πλατφορμών που παρέχουν δωρεάν βιβλία, καθώς και εξαιτίας του μεγάλου αριθμού παζαριών βιβλίων, ενώ αναδεικνύεται η επιτακτική ανάγκη ενός κρατικού φορέα για μία εθνική πολιτική για το βιβλίο:
«Την ίδια στιγμή, οι άνθρωποι του βιβλίου έχουμε να αντιμετωπίσουμε τον αθέμιτο ανταγωνισμό από τις ψηφιακές πλατφόρμες που προσφέρουν δωρεάν τίτλους, αλλά και τα ανεξέλεγκτα παζάρια βιβλίων.
Η λύση θα μπορούσε να επέλθει μέσα από έναν βαθύ και ουσιαστικό διάλογο ανάμεσα σε εκπροσώπους των εκδοτικών σωματείων, εκπροσώπους των συγγραφέων, πανεπιστημιακούς και την κυβέρνηση, προκειμένου για τη χάραξη μιας συνεπούς, δυναμικής και εξωστρεφούς πολιτικής για το βιβλίο.
Επίσης, σε αυτό το κομβικό σημείο, είναι επιτακτική ανάγκη να επανασυσταθεί ένας φορέας με αποκλειστικό αντικείμενο τη χάραξη και την υλοποίηση μιας εθνικής πολιτικής για το βιβλίο, με τη συμμετοχή ανθρώπων από τον χώρο του (πνευματικοί δημιουργοί, εκδότες, βιβλιοπώλες)».
Η εκδότρια προτείνει 12 λύσεις στον πρωθυπουργό και στα συναρμόδια υπουργεία προκειμένου να αντιμετωπιστούν όλα τα σοβαρά προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει ο χώρος. Τα δώδεκα αυτά σημεία είναι:
- Εξοπλισμός και αναβάθμιση των ήδη υπαρχουσών σχολικών και δημοτικών βιβλιοθηκών και δημιουργία νέων.
- Διοργάνωση δράσεων και προγραμμάτων φιλαναγνωσίας στο σχολικό περιβάλλον.
- Επαναφορά του συντελεστή ΦΠΑ 6% (από 24%) στα διάφορα στάδια παραγωγής του βιβλίου (διόρθωση-επιμέλεια, γραφιστική, χαρτί, εκτύπωση).
- Εξομοίωση του χαμηλού συντελεστή ΦΠΑ 6% και για το έντυπο και για το ηλεκτρονικό βιβλίο.
- Προάσπιση των πνευματικών δικαιωμάτων των βιβλίων. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται όλο και πιο συχνά το φαινόμενο της λογοκλοπής ολόκληρων βιβλίων που ανεβαίνουν στο Διαδίκτυο από ιδιώτες σε ηλεκτρονικά blogs είτε προσφέρονται από διάφορες σχολές δωρεάν στους σπουδαστές τους.
- Διασφάλιση των πνευματικών δικαιωμάτων των πανεπιστημιακών συγγραμμάτων.
- Αξιοποίηση του ΕΣΠΑ για τη στήριξη προγραμμάτων προώθησης του βιβλίου.
- Παροχή οικονομικών κινήτρων (εκπίπτοντα έξοδα) σε ιδιώτες για την αγορά βιβλίων.
- Επαναφορά του συστήματος χρηματοδότησης των εκπαιδευτικών για τη δημιουργία της προσωπικής τους βιβλιοθήκης.
- Εκπομπές βιβλίου στην κρατική τηλεόραση και το ραδιόφωνο με συμμετοχή των φορέων του κλάδου στο περιεχόμενο και στη διαμόρφωσή τους.
- Ενοποίηση βιβλιογραφικών βάσεων (Εθνική Βιβλιοθήκη, Biblionet, Osdelnet), για την αποφυγή άσκοπης σπατάλης πόρων.
- Επιχορήγηση μεταφράσεων αντιπροσωπευτικών έργων του ελληνικού πολιτισμού, που θα εκδοθούν και θα κυκλοφορήσουν στο εξωτερικό σε ξένη γλώσσα.
Το βιβλίο δεν είναι ποσοτικό αλλά ποιοτικό αγαθό, δεν είναι μόνο εμπορικό, αλλά πρωτίστως πολιτιστικό αγαθό και ως τέτοιο πρέπει να αντιμετωπίζεται. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, και με αφορμή τους επικείμενους εορτασμούς για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση, η Πολιτεία οφείλει να σταθεί στο πλευρό των πνευματικών ανθρώπων του τόπου. Αλίμονο στον λαό που θα αποκοπεί από την ιστορία και τη λογοτεχνία».
Λίγες μέρες πριν την επιστολή της εκδότριας Αθηνάς Σοκόλη, μετά την ανακοίνωση των μέτρων για τη στήριξη του πολιτισμού ενόψει της πανδημίας του Covid-19, είχε σταλεί επιστολή διαμαρτυρίας στον πρωθυπουργό από τους ελληνικούς εκδοτικούς οίκους και την Ένωση Ελληνικού Βιβλίου. Σε αυτήν τους την επιστολή κατηγορούν –δικαίως– την αρμόδια υπουργό Μενδώνη ότι «για τους τύπους» έκανε αναφορά στο χώρο του βιβλίου, γράφοντας χαρακτηριστικά: «Στα “Μέτρα στήριξης του Πολιτισμού και των εργαζομένων του” της 7ης Μαΐου 2020, σε 33 σελίδες εξαγγελιών αφιερώθηκαν δύο μόνο λέξεις για το βιβλίο: “αγορά βιβλίων”», ενώ αναφέρουν και την πλήρη ασυνέπειά της ως προς τους 9 στόχους που η ίδια έθεσε στις 30 Σεπτεμβρίου 2019. Ολόκληρη η επιστολή εδώ.
Οι φωνές ανησυχίας από το χώρο του βιβλίου είναι πολλές, η κυρία Μενδώνη –και εν γένει η κυβέρνηση– έχει βρεθεί μπροστά σε ζητήματα του χώρου του πολιτισμού, που εντάθηκαν εξαιτίας της πανδημίας και φαίνεται δεν θέλει να τα αντιμετωπίσει άμεσα. Είναι όμως, σημαντικό να πάψει αυτή η αντιμετώπιση και να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων. Πολιτισμός δεν είναι μόνο επέτειος 1821, συναυλίες στήριξης του δοκιμαζόμενου λαού και εγκαίνια ιστορικών πλατειών. Ο χώρος του βιβλίου μίλησε. Οι αρμόδιοι ας σώσουν «οτιδήποτε αν σώζεται».
Γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης το 1997, όπου και μεγάλωσε. Είναι τελειόφοιτος του Τμήματος Φιλολογίας του ΑΠΘ, στον τομέα Μεσαιωνικών και Νεοελληνικών Σπουδών. Οι μεγάλες του αγάπες είναι η λογοτεχνία, το θέατρο, η ζωγραφική, η μουσική. Κείμενα και ποιήματά του έχουν δημοσιευθεί σε εφημερίδες και περιοδικά του τόπου του.
