Του Ιάσονα Χαλκίδη,
Όπως είναι ευρέως γνωστό, η πανδημία του κορωνοϊού συνεχίζει να ταλαιπωρεί ιδιαιτέρα τα ευρωπαϊκά κράτη και τα συστήματα υγείας τους, αλλά και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αν και η δημόσια υγεία αποτελεί κατά κύριο λόγο αρμοδιότητα των κρατών μελών κι όχι της Ένωσης, το αίτημα για έναν ενεργό γενικό χειρισμό της υγειονομικής αυτής κρίσης από την ΕΕ, αρχίζει να γίνεται συνεχώς πιο έντονο από πολλά κράτη μέλη, καθώς η συγκεκριμένη κατάσταση αποδεδειγμένα δε γνωρίζει σύνορα. Παρά τις αρνητικές κριτικές που υπήρξαν για την σχετικά αργή αντίδραση της Ένωσης, οι αρχικές προειδοποιήσεις του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων ξεκίνησαν από τα τέλη του Ιανουαρίου του 2020, όταν και το ζήτημα του κορωνοϊού άρχισε να διογκώνεται στην Κίνα και τις πληγείσες επαρχίες της. Στη συνέχεια, το Φεβρουάριο, οι υπουργοί Υγείας των κρατών-μελών δήλωσαν τη σύσσωμη θέλησή τους να περιορίσουν τις συνέπειες του ιού μέσω της ανταλλαγής πληροφοριών και τεχνογνωσίας. Επίσης, αποφασίστηκε από κοινού να πραγματοποιούνται έλεγχοι των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ σε πρόσωπα που ενδεχομένως φέρουν τον ιό και ανακοινώθηκε η λήψη μέτρων όσον αφορά την ελεύθερη μετακίνηση προσώπων. Αν και θεωρητικά, τα ως τότε μέτρα μπορεί να μη φάνταζαν αρκετά, από τα μέσα Φεβρουαρίου και μετά, όταν και τα πρώτα κρούσματα έκαναν αισθητή την παρουσία τους στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Ιταλία, η ΕΕ έσπευσε να κινητοποιήσει το σύνολο των εργαλείων που διαθέτει τόσο σε θέματα για τα οποία είναι αρμόδια όσο και για να υποστηρίξει τις προσπάθειες των κρατών μελών της.
Εν συνεχεία, στις αρχές Μαρτίου, όταν και ο ιός χτύπησε εντονότερα τις ευρωπαϊκές χώρες, ακολούθησε μια πιο ταχεία και εκτεταμένη δράση των ευρωπαϊκών θεσμών, με ανακοινώσεις και διαγγέλματα για κοινή και συντονισμένη δράση, που δεν έγιναν πάντα πράξη, από την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κυρία Ούρσουλα φον ντερ Λάϊεν, και την Επίτροπο για θέματα Υγείας και Ασφάλειας Τροφίμων, κυρία Στέλλα Κυριακίδου. Τον ίδιο μήνα, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έθεσε ξανά επί τάπητος την ανάγκη προστασίας της ενότητας της Ευρωπαϊκής ενιαίας αγοράς και ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναλύσει περαιτέρω τις ανάγκες των κρατών μελών της ΕΕ σε ιατρικό εξοπλισμό και να αναλάβει πρωτοβουλίες για την όσον το δυνατόν γρηγορότερη πλήρωσής τους, ένα γεγονός που αναμένεται να οδηγήσει στην διαμόρφωση του πρώτου διαχρονικά της Ευρωπαϊκού στρατηγικού αποθέματος σε ιατρικό εξοπλισμό. Την ίδια ώρα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή από την πλευρά της, προσπάθησε να διευκολύνει τις ενισχύσεις που άρχισαν να χορηγούν οι χώρες στις επιχειρήσεις τους με φόντο την πρωτοφανή οικονομική κρίση που προέκυψε ως επίδραση του κορωνοϊού και την εισαγωγή από τρίτες χώρες (όπως η Κίνα, οι ΗΠΑ και το Ισραήλ) ιατρικών προϊόντων έκτακτης ανάγκης. Πλην της οργανωμένης ενέργειας των κρατών, μια τάση για μεμονωμένη δράση που εμφανίστηκε, προέκυψε περισσότερο όσον αφορά την κυκλοφορία προσώπων, καθώς 14 κράτη μέλη της ζώνης Σένγκεν ανακοίνωσαν ξεχωριστά μέτρα περιορισμού, σε αντίθεση με τις συλλογικές ανακοίνωσης που προηγήθηκε αυτών. Γρήγορα βέβαια, η Επιτροπή ανταποκρίθηκε και πρότεινε προσωρινά μέτρα περιορισμού μετακινήσεων από τρίτα κράτη σε κράτη μέλη, κάτι που όλα 27 κράτη μέλη ακολούθησαν ταχεία.
Εκτός των παραπάνω, όσον αφορά την οικονομία, η κινητοποίηση της ΕΕ ήταν ιδιαίτερα γρήγορη και πήρε τη μορφή μεγάλων προγραμμάτων αγοράς ομολόγων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ούτως ώστε να ενισχυθεί η ρευστότητα της αγοράς, να συνεχίσει η δανειοδότηση από τις τράπεζες και να μειωθούν τα επιτόκια. Το γεγονός αυτό, αν και επιδοκιμάστηκε ευρύτατα, υπήρξαν και φωνές που τόνισαν την ανάγκη για χορήγηση πρόσθετων μέτρων εκτός των όσων πρέπει να γίνουν σε εθνικό επίπεδο. Ωστόσο, η κίνηση αυτή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να προτείνει την ενεργοποίηση της ρήτρας για μια γενικευμένη εξαίρεση οικονομικών οφειλών ώστε να πετύχει την οικονομική ανακούφιση των κρατών της Ευρωζώνης, τα επέτρεψε καθ’αυτόν τον τρόπο να προβούν στη χρηματοδότηση μέτρων από τους εθνικούς προϋπολογισμούς τους χωρίς να περιορίζονται από τους δημοσιονομικούς κανόνες αυτής. Επιπρόσθετα, εξαιτίας αυτής της πρωτόγνωρης πανδημίας, η Ένωση βρέθηκε εμφανώς στο επίκεντρο της, και παρά τις όποιες δυσλειτουργίες που παρουσιάστηκαν λόγω της πρωτόγνωρης κατάστασης, τα Ευρωπαϊκά όργανα κινητοποιήθηκαν ευρύτατα με στόχο την αντιμετώπιση της κρίσης.
Ακόμη, σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί ότι υπήρξε η τάση κάποιων κρατών μελών ενεργήσουν μεμονωμένα σε τομείς στους οποίους θα μπορούσε να διενεργηθεί μια συντονισμένη προσπάθεια, όπως αυτή του κλείσιμου των συνόρων και των περιορισμών των διακρατικών μετακινήσεων. Επίσης, έχει υπογραμμιστεί η ανάγκη για ενίσχυση του κεντρικού θεσμικού Ευρωπαϊκού οικοδομήματος, με τις δυνατότητες του να είναι ικανές να ανταποκριθούν σε ανάλογες κρίσεις, καθώς αυτές είναι δυστυχώς υπεράνω συνόρων και των δυνατοτήτων των ίδιων των κρατών μελών, που με αφορμή την κατάσταση αυτή, πρέπει να σταματήσουν να αντιμετωπίζουν την Κομισιόν ή ακόμη και άλλα κράτη με καχυποψία και να συνεργαστούν μεταξύ τους συνολικά με εμπιστοσύνη στο συντονισμό ως προς τις δράσεις που πρέπει να γίνουν. Η ΕΕ πρέπει επίσης, με την αρωγή και των 27, να βγάλουν προσεκτικά συμπεράσματα πάνω στα όσα συμβαίνουν και να θέσουν τις βάσεις για μια πιο σωστή αντιμετώπιση μιας παρόμοιας μελλοντικής κρίσης.
Επομένως, η ΕΕ μπορεί να βγει πιο δυνατή από αυτήν την κρίση του κορωνοϊού; Η απάντηση υπό προϋποθέσεις είναι ναι. Είναι φρόνιμο να αποφευχθεί μια γενικευμένη οικονομική καταστροφή με μέτρα που θα στηρίξουν την οικονομία της ΕΕ, όπως για παράδειγμα η θέσπιση των πολυσυζητημένων corona-bonds, την αύξηση των οικονομικών παροχών στον τομέα της υγείας με αφορμή την συνέχεια των διαπραγματεύσεων για το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο της περιόδου 2021-2027 και με εξαιρέσεις από την πολιτική λιτότητας για όσα κράτη τις χρειαστούν, που θα έχουν όμως τη σωστή διάρκεια. Εν κατακλείδι, γίνεται για άλλη μια φορά κατανοητό, πως η ύπαρξη της ΕΕ, απειλείται έντονα για πρώτη φόρα από τα τέλη της δεκαετίας του 2000, όταν και ξέσπασε η οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση της Ευρωζώνης, και σε αντίθεση με τότε, τα κράτη μέλη της καλούνται να δείξουν την ενότητα τους και να πάρουν από κοινού σύσσωμες και σύμφωνα με τις υποδείξεις της ΕΕ αποφάσεις, για να εξέλθουν από την παρούσα κατάσταση και να θέσουν τις βάσεις για να αντιμετοσπθούν αποτελεσματικότερα και ταχύτερα με λιγότερες πολυεπίπεδες απώλειες στο μέλλον.
Είναι βαλκανιολόγος, 25 χρονών και κατάγεται από την Θεσσαλονίκη. Κάνει το μεταπτυχιακό του στις Ευρωπαϊκές Σπουδές, με ιδιότητα τις Δημόσιες Σχέσεις και τη Διοίκηση, στο Πανεπιστήμιο του Μάαστριχτ στην Ολλανδία. Έχει διατελέσει ερευνητής στο ΕΛΙΑΜΕΠ, έχει αρθρογραφήσει σε ιστοσελίδες και ηλεκτρονικά περιοδικά και ομιλεί 5 ξένες γλώσσες.
