Της Στεφανίας Αρβανιτάκη,
Μια πόλη αρκετά εμβληματική και με αθάνατη κληρονομιά πολλών αιώνων. Θυμίζει το χθες που πέρασε, αφού τα κατάλοιπα δεν είναι περίσσια απομεινάρια ενός ασήμαντου οργανισμού του παρελθόντος. Κτίσματα σε αρμονία και δημιουργήματα με χρυσή τομή, μνημεία με απήχηση και οικουμενική σημασία. Η επιβλητική παρουσία των ιερών της αρχαιότητας καταλαμβάνει υψηλή θέση στα κοσμήματα της Αθήνας και μερικά από αυτά είναι σημεία αναφοράς. Το πιο γνωστό σε όλους μας; Ο ξακουστός Παρθενώνας! Μια υλική δημιουργία που οι αισθήσεις την αντιλαμβάνονται σαν ένα μεγάλο κομμάτι πολιτισμού που προκαλεί δέος και θαυμασμό.
Είναι ακόμα φανερές οι πτυχές της ζωής στην ακρόπολη, στο ιερό του Διονύσου, στον ναό του Ηφαίστου, στην αρχαία αγορά, στη στοά του Αττάλου, στη βιβλιοθήκη του Αδριανού, στον ναό του Ολυμπίου Διός και σε άλλα μνημεία. Ένας περίπατος στα παραπάνω μέρη είναι κατάλληλος για την απόκτηση γνώσεων σχετικά με τη θρησκευτική ή πολιτική ζωή του τόπου.
Η κλασική εποχή που διήρκεσε από το 499 π.Χ. μέχρι το 323 π.Χ. αποτέλεσε ένα σταυροδρόμι στο οποίο συναντήθηκε ο πνευματικός βίος, η πολιτική και η κοινωνία. Στα χρόνια αυτά σημειώθηκαν αρκετές αλλαγές οι οποίες εγγυημένα απέδειξαν πως δεν είναι αδύνατη η ταυτόχρονη τέλεση πολλών κατορθωμάτων που χαρακτηρίζονται από μια σχέση αλληλεξάρτησης. Αναφέρομαι στην τραγωδία μέσα από την οποία επιτυγχάνεται η κάθαρση του θεατή, στη ρητορική που δεν είναι άλλη από την «τέχνη του λόγου», στη δημοκρατία του 5ου αιώνα και σε μια σειρά άλλων επιτευγμάτων που έλαβαν χώρα τα χρόνια αυτά.
Όσον αφορά τη γλυπτική, υπήρξε μια καινοτόμα αλλαγή καθοριστικής σημασίας για την οργανική και λειτουργική απεικόνιση του σώματος που αρχίζει πλέον να κινείται με δικές του δυνάμεις. Αυτή δεν είναι άλλη από τη ζυγισμένη στάση των μορφών, η αρχή της οποίας τοποθετείται από τους ειδικούς στη δεκαετία 490-80 π.Χ. Χαρακτηριστικά παραδείγματα που διασώζονται μέχρι σήμερα είναι τα παρακάτω: το ονομαζόμενο Παιδί του Κριτίου που είναι ένα από τα πιο πρώιμα έργα (480 π.Χ.) και βρίσκεται στο Μουσείο Ακρόπολης και ο ονομαζόμενος Απόλλων του Ομφαλού. Το τελευταίο είναι έργο του 470 π.Χ. το οποίο βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας (ρωμαϊκό αντίγραφο). Στα δύο αυτά αγάλματα ενσαρκώνεται το δίπολο της έντασης-χαλάρωσης και ενεργητικότητας-παθητικότητας.
Το πιο επευφημούμενο, όμως, μνημείο της κλασικής εποχής της Αθήνας είναι ο Παρθενώνας. Η σοφία του Ικτίνου, Καλλικράτη και Φειδία τους επέτρεψε να προχωρήσουν σε μια μεγαλοφυή σύλληψη που ήταν πρωτοφανής για την εποχή. Οι λεπτοί χειρισμοί στη σχεδίαση, οι σωστοί υπολογισμοί, η μαθηματική ακρίβεια και η σωστή εκτέλεση οδήγησαν στη δημιουργία μιας ασύγκριτης αρχιτεκτονικής δημιουργίας. Εδώ πρέπει να σημειωθεί πως όλες οι μετόπες του Παρθενώνα που σε αριθμό έφταναν περίπου τις εκατό είχαν διακοσμηθεί με ανάγλυφα, κάτι που ήταν αρκετά δαπανηρό και δε συνηθιζόταν γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο.
Ένα επιπλέον σημείο που κάνει τον ναό αυτόν να ξεχωρίζει είναι φυσικά η ζωφόρος του. Αποτελεί μια μεγάλη καινοτομία ως προς την τοποθέτησή της αλλά και ως προς το θέμα το οποίο φέρει που είναι αρκετά επαναστατικό. Μεγάλος αριθμός από τις πλάκες της βόρειας πλευράς της ζωφόρου υπάρχουν στο Μουσείο της Ακρόπολης, λιγότερες από τη νότια και μόνο δύο από την ανατολική. Στον Παρθενώνα σώζεται σχεδόν ολόκληρη η δυτική πλευρά, ενώ το μεγαλύτερο μέρος της ζωφόρου δε βρίσκεται σε ελληνικό έδαφος (Βρετανικό Μουσείο).
Σίγουρα πολλά από τα μνημεία της κλασικής εποχής (και όχι μόνο) δεν έχουν καταφέρει να διατηρηθούν ανέπαφα στον χρόνο. Πολλά καταστράφηκαν εντελώς, σε άλλα εντοπίζονται μικρές φθορές που επιτρέπουν την αποκατάσταση, ενώ μερικά έχουν επιζήσει σε αρκετά καλή μορφή. Πολλά από αυτά φιλοξενούνται ως εκθέματα σε μουσεία της Ελλάδας ή ακόμα καλύτερα βρίσκονται στο φυσικό τους περιβάλλον.
Τι μας αποτρέπει από μια επίσκεψη; Αρκεί μονάχα η θέληση να δώσουμε στην Ιστορία την ευκαιρία να μας “φιλοξενήσει” στα κατατόπια της και να μας “ξεναγήσει” στα λημέρια που φύλαξε ζωντανά για να τα περπατήσουμε εμείς. Ας κάνουμε μια στάση, παρατηρητές αθάνατων δημιουργημάτων!
Βιβλιογραφία
- Μανόλης Ανδρόνικος, Ακρόπολη, Αθήνα 1992
- Tonio Hölscher, Κλασική Αρχαιολογία, Θεσσαλονίκη 2019
