Της Ανδριάνας Γιάτσιου,
Tον έσφαξαν των Γρεβενών τον άφοβο Δεσπότη,
τον έσφαξαν τον άξιον του Γένους στρατιώτη.
Θρήνησε, μάνα, θρήνησε κι άλλη μεγάλη μίτρα,
που την αιματοκύλισαν της λευτεριάς, τα φύτρα.
Ποίημα που αφιέρωσε ο Γεώργιος Σουρής στον Εθνομάρτυρα Αιμιλιανό Λαζαρίδη.
Ο Αιμιλιανός Λαζαρίδης γεννήθηκε στα Πέρματα, μία καραμανλίδικη* κωμόπολη της περιοχής του Ικονίου, το 1877. Ήταν γόνος πολύτεκνης οικογενείας, με εννέα παιδιά. Ο Αιμιλιανός σπούδασε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, στην Κωνσταντινούπολη. Με την αποπεράτωση των σπουδών του, υπηρέτησε ως εφημέριος στην Ιερά Μητρόπολη Κυζίκου της Μικράς Ασίας και αργότερα, ως Πρωτοσύγγελλος στην Ιερά Μητρόπολη Θεσσαλονίκης. Εκεί, συνεργάστηκε με τον Έλληνα πρόξενο της Θεσσαλονίκης, Λάμπρο Κορομηλά και τον μακεδονομάχο Αθανάσιο Σουλιώτη, προσφέροντας σημαντικές υπηρεσίες στον Μακεδονικό Αγώνα. Το 1906, εντάχθηκε στην «Οργάνωση Θεσσαλονίκης» του Σουλιώτη, η οποία συντόνιζε τη δράση των Ελλήνων κατά τον Μακεδονικό Αγώνα. Εν συνεχεία, κλήθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην Κωνσταντινούπολη και διατέλεσε εφημέριος και ιεροκήρυκας, στο ναό Αγίας Τριάδας, της περιοχής Πέραν. Αργότερα, χειροτονήθηκε διάκονος του Μητροπολίτη Πελαγονίας, Ιωακείμ Φορόπουλου, με έδρα το Μοναστήρι. Διετέλεσε, επίσης, καθηγητής θρησκευτικών, στο εκεί ελληνικό γυμνάσιο. Σύμφωνα με μαρτυρίες ανθρώπων που τον γνώριζαν, επιβλήθηκε χάρη στο ήθος και τον χαρακτήρα του και αποτελούσε πρότυπο βίου. Χαρακτηριστικά, έχει λεχθεί ότι «ωμοίαζε γνήσιαν βυζαντινήν αγιογραφίαν της κλασικής περιόδου… πράος καί ταπεινός… είς τάς κρισίμους στιγμάς ανέπτυσσε θάρρος και αποφασιστικότητα».
Η περίοδος αυτή για τους Έλληνες της Μακεδονίας ήταν κρίσιμη, καθώς όλο και συχνότερα ήταν τα φαινόμενα βιαιοτήτων από μεριάς των Κομιτατζήδων. Από το 1870, λόγω της παρακμής της οθωμανικής εξουσίας, Βούλγαροι, Σέρβοι και Έλληνες προσπαθούσαν να ενδυναμώσουν τη διδασκαλία της γλώσσας τους στη Μακεδονία. Επιθυμούσαν, με αυτό τον τρόπο, να δημιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες για να αιτηθούν στις Μεγάλες Δυνάμεις την αυτονόμηση εκείνων των περιοχών από την οθωμανική κυριαρχία και την -εν καιρώ- προσάρτησή τους. Συχνά, λοιπόν, κυρίως από τη βουλγαρική πλευρά, υπήρχαν βιαιότητες προς τον ορθόδοξο πληθυσμό, προκειμένου να τους ενσωματώσουν στη Βουλγαρική Εξαρχία. Οι κομιτατζήδες ήταν οι ένοπλες ομάδες Βουλγάρων που προχωρούσαν σε αυτές τις επιθέσεις. Για την περίοδο αυτή, η βρετανική Κυανή Βίβλος αναγράφει: «Η δολοφονία είναι το κυριώτερον όπλον των βουλγαρικών Κομιτάτων. Προ ουδενός υποχωρούσιν. Οι Έλληνες είναι κυρίως τα θύματά των. Κατά χιλιάδας εφονεύθησαν οι Έλληνες κατά τα τελευταία πέντε ή έξ έτη…. αθώων και αόπλων εκβιάσεις, ληστείαι, δολοφονίαι, ανδρών και γυναικών, ανελεήμονα βασανιστήρια ιερέων, ιατρών, διδασκάλων κατακρεουργήσεις, ναών εμπρησμοί… καταστροφή χριστιανών Ορθοδόξων… γενική τρομοκρατία, πλήμμυρα αίματος».
Σε αυτό το κλίμα, ο Αιμιλιανός Λαζαρίδης, τον Μάρτιο του 1910, εξελέγη Μητροπολίτης Γρεβενών. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης, Ιωακείμ Γ’, είχε προβλέψει τις προσπάθειες αφελληνισμού της Μακεδονίας και τοποθέτησε σε νευραλγικές θέσεις δυναμικούς και νέους ιεράρχες. Ο Αιμιλιανός στα Γρεβενά και στην ευρύτερη περιοχή, αποτέλεσε τον στυλοβάτη του ελληνισμού, ενισχύοντας και διαφυλάσσοντας την ταυτότητα των Ελλήνων ορθοδόξων, οι οποίοι, κατά κύριο λόγο, δοκιμάζονταν από ρουμανική προπαγάνδα. Δεν έλειπαν, ωστόσο, η βουλγαρική τρομοκρατία και οι συμμορίες Νεοτούρκων. Ο νέος Μητροπολίτης περιόδευε στα χωριά, εμψυχώνοντας τους ιερείς, τους δασκάλους και τους φοβισμένους κατοίκους. Παράλληλα, ενημέρωνε το Οικουμενικό Πατριαρχείο και την ελληνική κυβέρνηση για την κατάσταση που επικρατούσε στην περιοχή, χαρακτηριστικά αναφέροντας σε επιστολή του, προς το νομάρχη Τρικάλων: «… τι αναμένετε από απελπισμένους ανθρώπους; Γιατί νομίζετε, ότι αυτοί οι άνθρωποι, που περνούν τα πάνδεινα, είναι σε θέση να σκεφτούν για το απώτερο μέλλον τους;», αναφερόμενος στην επιρροή που ασκούσαν οι Βουλγαροι και οι ρουμανίζοντες**. Σε διάφορες επιστολές του προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη, Ιωακείμ Γ’, καταγγέλλει καταλήψεις εκκλησιών και σχολείων από ρουμανίζοντες. Ο Αιμιλιανός είχε συναντηθεί και με τον αγά της περιοχής, Μπεκίρ, ζητώντας του παύση των βιαιοπραγιών. Ο Μπεκίρ αγάς απείλησε τον Μητροπολίτη και η βία κατά των χριστιανών συνεχίστηκε.
Η δυναμική του στάση, λοιπόν, προκάλεσε την οργή των εχθρών του, οι οποίοι ισχυρίζονταν ότι ο Μητροπολίτης παρέτρεπε τους χωρικούς να μην παραδίδουν τα όπλα τους. Ωστόσο, οι περιοδείες του στα χωριά συνεχίζονταν, παρά τις απειλές που δεχόταν. Μάταια, το περιβάλλον του προσπαθούσε να τον μεταπείσει, ώστε να μείνει στην πόλη. Ο Αιμιλιανός δεν ήθελε να αφήσει το ποίμνιο χωρίς ποιμένα. Στις 30 Σεπτεμβρίου του 1911, τέλεσε λειτουργία στο χωριό Σνίχοβο*** (σημ. Δεσπότης) και αναχώρησε για το χωριό Γκριντάδες (σημ. Αιμιλιανός), όπου θα λειτουργούσε την επομένη. Συνοδευόταν από τον διάκο Δημήτριο Αναγνώστου και τον συνοδό-αγωγιάτη, Αθανάσιο Φασούλα. Στο δρόμο, σε μία χαράδρα που χώριζε τα δύο χωριά, έπεσαν σε ενέδρα κομιτατζήδων, όπου ο Μητροπολίτης συνελήφθη, βασανίστηκε και κατακρεουργήθηκε φρικτά. Από τους συνοδούς του, ο διακός (προς τιμήν του οποίου ονομάστηκε παρακείμενο χωριό), βρέθηκε με ανοιγμένο κρανίο και ο αγωγιάτης δολοφονήθηκε, ώστε να μην αποκαλύψει τους δράστες. Οι δολοφονίες έγιναν στο δάσος και ο Αιμιλιανός με τη συνοδεία του θεωρήθηκαν «αγνοούμενοι». Οι κάτοικοι του χωριού που τον ανέμεναν, όταν αντελήφθησαν πως κάτι κακό έχει συμβεί, ζήτησαν άδεια από τις αρχές για να τον αναζητήσουν. Όμως, η άδεια δόθηκε μετά από τέσσερις ημέρες. Η Δημογεροντία Γρεβενών, στις 3 Οκτωβρίου, εξέφρασε δημοσίως αγωνία για την τύχη του και την επομένη, ανακοίνωσε την ανακάλυψη προσωπικών του αντικειμένων. Την 6η Οκτωβρίου, χωρικοί βρήκαν τα τρία άψυχα σώματα, του Μητροπολίτη, του διάκου και του αγωγιάτη. Τα λείψανά τους μεταφέρθηκαν στα Γρεβενά και οι κηδείες τελέστηκαν την 8η Οκτωβρίου, σε ατμόσφαιρα θρήνου. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης τέλεσε επιμνημόσυνη δέηση την ίδια μέρα και εκφώνησε πύρινο λόγο. Οι εφημερίδες της εποχής αρθρογραφούσαν για τον φρικτό θάνατο του 34χρονου ιερωμένου στην, υπό τουρκικό ζυγό, Μακεδονία, συγκινώντας το Πανελλήνιο. Ανάμεσα σε εκείνους που εκφώνησαν επιμνημόσυνους λόγους, βρισκόταν και ο Μητροπολίτης Σμύρνης, Χρυσόστομος, ο οποίος θα έβρισκε και ο ίδιος φρικτό θάνατο, το 1922. Επιμνημόσυνες δεήσεις έγιναν σε περιοχές του εξωτερικού που παρεπιδημούσαν Έλληνες.
Στο ακριβές σημείο όπου μαρτύρησε ο Μητροπολίτης Αιμιλιανός Λαζαρίδης, έχει κατασκευαστεί ναός και κενοτάφιο. Εκεί, τελείται Θεία Λειτουργία και Τρισάγιο, το πρώτο Σάββατο του Οκτωβρίου, κάθε έτους. Το 2011, απεστάλη από την Ένωση Μικρασιατών Φοιτητών, επιστολή για την εξέταση του αιτήματος αγιοκατάταξης του Μικρασιάτη μάρτυρα. Επίσης, προς τιμήν του, οδοί που φέρουν το όνομά του βρίσκονται στη Νέα Σμύρνη, τη Νέα Ιωνία, τη Θεσσαλονίκη, τη Σταυρούπολη, την Καλαμαριά, το Πανόραμα, την Κομοτηνή, την Κοζάνη και την Καστοριά. Προτομές του υπάρχουν στα Γρεβενά, στην κεντρική πλατεία της πόλης, η οποία πήρε το όνομά της από εκείνον, καθώς και στην πλατεία Αριστοτέλους, στη Θεσσαλονίκη. Φαίνεται, λοιπόν, κατ’ αυτόν τον τρόπο, η σημασία του αγώνα και της θυσίας του Μητροπολίτη μίας μικρής περιοχής της Μακεδονίας. Ο Αιμιλιανός Λαζαρίδης ήταν το τελευταίο θύμα της θηριωδίας των εχθρών του Γένους.
*Καραμανλήδες: Τουρκόφωνοι Χριστιανοί ορθόδοξοι που κατοικούσαν στη Μικρά Ασία.
** Ρουμανίζοντες: Υπέρμαχοι της ρουμανικής προπαγάνδας στη Μακεδονία.
*** Σνίχοβο, Γκριντάδες: Οι Βούλγαροι συνήθιζαν να μετονομάζουν τα ελληνικά χωριά, για λόγους προπαγάνδας.
Πηγές
- Νεότερη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Γεώργιος Ρούσσος, 1975.
- Άρθρο, Ευγνωμοσύνης σπονδή στον εθνομάρτυρα Αιμιλιανό Λαζαρίδη, Ευδοξία Αυγουστίνου, pemptousia.gr
Γεννημένη το 1997, κατάγεται από τα Γρεβενά και διαμένει στη Θεσσαλονίκη, όπου σπουδάζει στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ. Κατεύθυνση της είναι η Αρχαιολογία, την οποία αγαπά από μικρό παιδί. Έχει άριστη γνώση αγγλικών και μέτρια γνώση γερμανικών. Στον ελεύθερό της χρόνο, μελετά ιστορία με ιδιαίτερη προτίμηση στη νεότερη και διαβάζει αγγλική λογοτεχνία.
