Του Βασίλη Χατζή,
Η Ισπανική Αυτοκρατορία κατάφερε να καταστεί η μεγαλύτερη αποικιακή δύναμη του δυτικού κόσμου την περίοδο μεταξύ του 15ου και 18ου αιώνα. Μέσα σε αυτά τα χρόνια αναδείχθηκε μεγαλύτερη σε έκταση, σε πληθυσμό αλλά και σε οικονομική ισχύ, σε σύγκριση πάντα με τους γείτονες και αντιπάλους της Πορτογάλους, με τους οποίους η ανακάλυψη και εξερεύνηση του Νέου Κόσμου καθώς και αποικιοποίηση των νέων αυτών περιοχών συνέπεσε χρονικά. Μέσα στον 15ου αιώνα, Πορτογάλοι και Ισπανοί αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους προς την Ασία, αυτή τη φορά προς τα Δυτικά. Ήταν άλλωστε ένα αναγκαίο πείραμα που έπρεπε να επιχειρήσουν, καθώς η πορεία προς την Ινδία, αλλά και την Κίνα, ήταν πλέον αδύνατη από τους παραδοσιακούς εμπορικούς δρόμους που ήταν έως τότε γνωστοί. Οι ανατολικοί χερσαίοι δρόμοι είχαν πλέον κλείσει από τους μουσουλμάνους, Άραβες και Τούρκους, ενώ η πειρατεία στην Ανατολική Μεσόγειο καθιστούσε την μεταφορά των εμπορευμάτων διά θαλάσσης ριψοκίνδυνη.
Η Ισπανία οδηγήθηκε στην αναζήτηση νέων εμπορικών δρόμων μόλις το 1492, λίγα χρόνια δηλαδή αργότερα από τους Πορτογάλους. Το έτος αυτό αποτελεί ορόσημο για την ιστορία της Ισπανίας. Από τη μία σηματοδοτεί την ίδρυση του ισπανικού βασιλείου μετά την ολοκλήρωση της Reconquista (=Ανακατάληψη) ενώ επιπλέον είναι η αρχή της περιόδου των μεγάλων ισπανικών ανακαλύψεων. Είναι το ίδιο έτος κατά το οποίο ο Χριστόφορος Κολόμβος (1451- 1506) ολοκληρώνει το πρώτο του ταξίδι προς την Αμερική, κατακτώντας τις Μπαχάμες στο όνομα του ισπανικού στέμματος. O Κολόμβος υπήρξε ένας πολύ σημαντικός παράγοντας για το Ισπανικό βασίλειο καθώς στη διάρκεια των ταξιδιών του ανακάλυψε νέες περιοχές που τέθηκαν υπό ισπανικό έλεγχο και αποτέλεσαν έδρες της ισπανικής αποικιακής διοίκησης. Ανάμεσα σε αυτά συγκαταλέγονται τα νησιά της Καραϊβικής, όπως η Αϊτή, η Δομινικανή Δημοκρατία, η Κούβα, αλλά και περιοχές της Κεντρικής Αμερικής, όπως η Ονδούρα (1502). Τα ταξίδια του Κολόμβου έφεραν σε μια πρώτη επαφή τους Ισπανούς με τους ιθαγενείς πληθυσμούς της αμερικανικής ηπείρου και τους αγνώστους μέχρι τότε πολιτισμούς τους, ενώ επίσης εμπλούτισαν τις ευρωπαϊκές αγορές με νέα προϊόντα (μπανάνες, πατάτες κ.α.). Βέβαια, η αναγνώριση των ιθαγενών ως “κατωτέρων” είχε ως αποτέλεσμα την βίαιη αντιμετώπιση τους από τους Ισπανούς κατακτητές και την εξόντωση τους. Επιπλέον, πολλοί από αυτούς πωλήθηκαν ως δούλοι.
Η ανακάλυψη της Αμερικής δίχασε τις δύο ήδη αντίπαλες ιβηρικές δυνάμεις σχετικά με την επικράτηση τους στα νεοανακαλυφθέντα εδάφη. Προκείμενου να αποφευχθεί η επικείμενη σύγκρουση της Ισπανίας με την Πορτογαλία, υπογράφηκε το 1494 στην πόλη Τορδεσίγια της Ισπανίας, με τη διαμεσολάβηση του Πάπα Αλεξάνδρου Στ’, συνθήκη που όριζε ποιες περιοχές μπορούσε η κάθε πλευρά να εκμεταλλευτεί. Η “Αλεξανδρινή Γραμμή”, που ουσιαστικά ακολουθούσε τον 46ο μεσημβρινό, όριζε πως οι περιοχές ανατολικά της θα τίθεντο υπό πορτογαλικό έλεγχο και εκείνες δυτικά της υπό ισπανικό. Η περιοχή της Βραζιλίας, αν και ακόμη δεν είχε ανακαλυφθεί, εξαιρέθηκε και αργότερα αποτέλεσε πορτογαλική αποικία, ενώ η Ισπανία δεν διεκδίκησε αποικίες στην Αφρική ή την Ινδία.
Το έργο της κατάκτησης των Ισπανών επεκτάθηκε σύντομα στην ηπειρωτική ενδοχώρα του Νέου Κόσμου. Η περιοχή που ενδεχομένως έδειξε την μεγαλύτερη αντίσταση στον ισπανικό έλεγχο και δυσκόλεψε περισσότερο τους κατακτητές ήταν αυτή του Μεξικό. Στην περιοχή επί αιώνες είχαν ακμάσει δυο σημαντικότατοι πολιτισμοί, αυτοί των Αζτέκων και των Μάγια, με τους οποίους οι κονκισταδόρες συγκρουστήκαν πολλάκις.
Πέραν του Μεξικού, οι Ισπανοί κινήθηκαν προς τη Βόρεια Αμερική, εξερευνώντας τις ακτές και την ενδοχώρα του Τέξας και της Λουϊζιάνα (1528 -1536) ενώ επίσης κινήθηκαν δυτικότερα, προς τις ακτές του Ειρηνικού ωκεανού, διασχίζοντας τμήματα της σημερινής Αριζόνα και Β. Μεξικού. Η κατάληψη της υπόλοιπης Κεντρικής Αμερικής, συνδυάστηκε με συγκρούσεις με τους Μάγια στην περιοχή, έως και την τελική τους υποταγή το 1544.
Στην Νότια Αμερική, έπειτα από τρεις συνεχόμενες εκστρατείες, από το 1522 ως το 1533, υπό τους Φρανθίσκο Πιθάρο (1471- 1541) και Ντιέγο ντε Αλμάγρο (1475- 1438), κατακτήθηκε, μετά από τη συντριβή και την υποταγή των Ίνκα το 1538, η πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας των Ίνκα, το Κούζκο, καθώς και η ευρύτερη περιοχή του Περού. Νοτιότερα, οι Ισπανοί ολοκλήρωσαν την ένταξη της Χιλής στην Ισπανική Αυτοκρατορία (1558) και εδραίωσαν τις θέσεις τους στο Κίτο (Εκουαδόρ) και τη Λίμα ενώ επεκτάθηκαν έως την πορτογαλική ζώνη δυτικά του Σάο Πάολο.
Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, έως το τέλος του 16ου αιώνα οι Ισπανοί είχαν θέσει υπό το έλεγχο τους μια εκτενέστατη περιοχή που ξεκινούσε από τον Κόλπο του Μεξικού, περιλάμβανε τα νησιά της Καραϊβικής, τις ακτές της Φλόριντα, ολόκληρη την Κεντρική Αμερική, τις ακτές και την ενδοχώρα της Κολομβίας, της Βενεζουέλας, του Περού και της Χιλής. Ουσιαστικά, οι περιοχές που δεν περιλαμβάνονταν έως τότε ήταν όσες δεν είχαν ακόμη εξερευνηθεί, δηλαδή η Αργεντινή, η Ουρουγουάη, η Γη του Πυρός και ένα τμήμα της ενδοχώρας του Περού. Αναμφίβολα, οι κατακτήσεις και η ίδρυση των αποικιών στον Νέο Κόσμο μετέτρεψαν το ισπανικό βασίλειο στην μεγαλύτερη σε έκταση αποικιακή αυτοκρατορία έως τον 18ο αιώνα και μία από τις μεγαλύτερες όλων των εποχών.
Ωστόσο, όσο ευεργετικές κι αν ήταν για την οικονομία, το εμπόριο (διαμετακομιστικό και μη), την πολιτική ισχύ και το παγκόσμιο κύρος της Ισπανίας αλλά και για τους ίδιους τους Ισπανούς κονκισταδόρες, και τους μετέπειτα αποίκους, η ανακάλυψη, εξερεύνηση και αποικιοποίηση της αμερικανικής ηπείρου είχε δυσμενή αντίκτυπο στους γηγενείς πληθυσμούς, τον πολιτισμό τους αλλά και την πολιτιστική τους κληρονομιά.
Οι Ισπανοί κονκισταδόρες βγήκαν ιδιαίτερα κερδισμένοι από την υπόθεση. Αριθμητικά δεν ξεπερνούσαν τους 5.000. Επί το πλείστον προέρχονταν από φτωχά αγροτικά στρώματα της Ισπανίας ή από παλαιούς στρατιώτες ενώ επίσης παρατηρείται πως μια μερίδα εξ αυτών ήταν απλοί τυχοδιώκτες από τη Γερμανία, τη Φλάνδρα, την Ιταλία. Ανάμεσα σε αυτούς βρίσκονταν και εκχριστιανισμένοι Εβραίοι που είχαν γλιτώσει από τις αντιεβραϊκές διώξεις της Ιβηρικής στα πλαίσια της Reconquista στα τέλη του 15ου αιώνα. Οι επικεφαλής των κονκισταδόρες προέρχονταν από την χαμηλή αριστοκρατία και ήταν άτομα που αντιμετώπιζαν σοβαρά οικονομικά προβλήματα ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις συναντώνται βετεράνοι των πολέμων της Reconquista. Έτσι, το σώμα τον κονκισταδόρες ήταν μίξη «εθνικοτήτων» και κοινωνικών τάξεων που για δικούς τους λόγους έλαβαν μέρος στην εξερεύνηση του Νέου Κόσμου. Οι αριστοκράτες- πολεμιστές επιθυμούσαν οικονομική βελτίωση και ανέλιξη στην αριστοκρατική ιεραρχία, οι απλοί στρατιώτες θεωρούσαν καλύτερη οικονομική λύση τον πόλεμο και την κατάκτηση από το να γίνουν μικροκαλλιεργητές στην Ισπανία, οι ξένοι και Ισπανοί τυχοδιώκτες συνεπαίρνονταν από την ένδοξη εικόνα του πολεμιστή- κατακτητή αλλά και τον μύθο του βασιλείου του χρυσού, Ελντοράντο. Τέλος, πολλοί από αυτούς θεωρούσαν αποστολή τους, ή και χρέος τους, την εξάπλωση και την εδραίωση του χριστιανισμού στις φυλές του Νέου Κόσμου.
Η τύχη των γηγενών όμως ήταν διαφορετική. Οι Ινδιάνοι, όπως ονομάστηκαν εκ παραδρομής οι γηγενείς της Αμερικής από τους κονκισταδόρες λόγω της πεποίθησης τους ότι βρίσκονταν στις Ινδίες, με την έλευση των ευρωπαίων κατακτητών βρέθηκαν σε δυσμενή θέση. Ήδη από τα πρώτα ταξίδια του Κολόμβου, οι φυλές της Καραϊβικής εξοντώθηκαν διάστημα και τα νησιά κατοικούνταν πλέον αποκλειστικά από λευκούς αποίκους ενώ οι ανάγκες που προέκυψαν για τις καλλιέργειες οδήγησαν τους Ισπανούς να εγκαταστήσουν σκλάβους από την Αφρική. Στην ηπειρωτική χώρα, οι πόλεμοι των κονκισταδόρες με τους Ίνκας, τους Μάγια, τους Αζτέκους και άλλες τοπικές φυλές με σκοπό την επιβολή τους σε αυτούς, οδήγησε στον θάνατο πολλών χιλιάδων γηγενών αλλά και στον αφανισμό μακραίωνων πολιτισμών. Πέραν των πολέμων, πολλοί Ινδιάνοι δολοφονήθηκαν για διαφόρους λόγους από τους Ισπανούς, πολλές φορές και μαζικά, ως αντίποινα, ενώ μεγάλο μέρος αυτών πέθανε από τις μολυσματικές ασθένειες που μετέφεραν μαζί τους οι ευρωπαίοι. Τέλος, πολλοί πέθαναν εν ώρα εργασίας εκτελώντας καταναγκαστικά δημόσια έργα υπό απάνθρωπες εργασιακές συνθήκες.
Έως τα μέσα του 16ου αιώνα, στις εγκαταστάσεις των νεοϊδρυθεισών αποικιών συναντάται ένα σχετικά μεγάλο σε αριθμό (περίπου 300.000) στρώμα λευκών αποίκων, το οποίο αποτελείτο από τους εναπομείναντες κονκισταδόρες και τους απογόνους τους, αλλά και από νέους αποίκους που εγκαταστάθηκαν αργότερα. Οι νέοι άποικοι δημιουργούσαν οικογένειες αποκλειστικά μεταξύ τους, ενώ πολλοί από τους κονκσταδόρες παντρεύονταν Ινδιάνες από τις αυτοκρατορικές αυλές των Ίνκας ή των Αζτέκων, αφού πρώτα τις υποχρέωναν να εκχριστιανιστούν. Χαρακτηριστικό είναι πως στις νέες αποικίες προέκυψαν πολλά παιδιά από επιμειξίες Ισπανών με Ινδιάνες εκτός γάμου, στις περισσότερες περιπτώσεις ως αποτέλεσμα βιασμού των ντόπιων γυναικών από τους λευκούς. Επιπλέον, σε αυτούς προστέθηκαν περίπου 1.000.000 μαύροι από την Αφρική, οποίοι πωλήθηκαν ως δούλοι στα νησιά της Καραϊβικής, τον Παναμά, την Κόστα Ρίκα και τις ακτές της Βενεζουέλας. Τον 17ο αιώνα έχει πλέον διαμορφωθεί η «νέα αμερικανική κοινωνία», ένα ζωντανό παράδειγμα της βαρβαρότητας του “πολιτισμένου” ανθρώπου της Δύσης.
Γεννηθείς το 1996. Μεγάλωσε και σπούδασε στην Αθήνα. Είναι απόφοιτος του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, με ειδίκευση στη Νεότερη Ιστορία. Κύρια ενδιαφέροντα του αποτελούν η πολιτική, κοινωνική και πολιτισμική ιστορία του 19ου και 20ου αιώνα, καθώς επίσης και ζητήματα της Μεταπολεμικής περιόδου. Γνωρίζει Αγγλικά, Ιταλικά και Ισπανικά.
