Της Βασιλικής Καράμπαμπα,
Με τον όρο «μύθο» επιχείρησαν οι ειδικοί να δώσουν απαντήσεις σε ορισμένα ερωτήματα σχετικά με τη δημιουργία του κόσμου, τις δυνάμεις που τον καθοδηγούν, τη γέννηση όλων των πλασμάτων συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου. Όλα τα παραπάνω ερωτήματα έκαναν την εμφάνισή τους σε μία εποχή κατά την οποία η ορθολογική σκέψη και επιστημονική γνώση δεν υφίστατο ώστε να τιθασεύσει την μυθοπλαστική σκέψη.
Μέσω της γνώσης για το μυθολογικό παρελθόν ερμηνεύονται τα κοινωνικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά ενός λαού και ορισμένα ψυχολογικά φαινόμενα, καθώς η μυθική δημιουργία αντικατοπτρίζει την ανθρώπινη συνείδηση και στάση. Το άγνωστο ήταν πάντοτε για τους αρχαίους λαούς πεδίο, το οποίο ήθελαν να ερμηνεύσουν αποδίδοντας του θεϊκά γνωρίσματα και να ενεργήσουν σύμφωνα μ ΄ αυτό.
Ο μύθος εξέφρασε σε μεγάλο βαθμό τις σκέψεις και τα συναισθήματα των ανθρώπων και κυρίως τα ιδανικά και τις αξίες τους. Αποτέλεσε όμως και πηγή έκφρασης των πόθων τους και γενικότερα όλων εκείνων, τα οποία επιθυμούσε να κατακτήσει αλλά αδυνατούσε. Πρόκειται επομένως για εργαλείο εύρεσης της πνευματικής πορείας ενός λαού κατά τη διάρκεια του στο χρόνο.
Χαρακτηριστικά του μύθου είναι ο χρόνος, ο χώρος και η αιτιότητα χωρίς αυτά να συνοδεύονται από την επιστημονική απόδειξη. Ο κόσμος που κατασκευάζει ο μύθος άλλοτε συμμορφώνεται με το λογικό και άλλοτε με το άλογο.
Συχνά ο μύθος συνδυάζεται με την τέχνη και ειδικότερα στον ελληνικό χώρο η όσμωση αυτή ήταν μεγαλόπρεπης και αριστουργηματική. Ο μυθικός κόσμος αποτέλεσε κυρίαρχο θέμα για την ελληνική τέχνη, η οποία εμπλουτίστηκε από πολλές μυθικές παραστάσεις και μορφές. Το συγκέρασμα μύθου και τέχνης αποτέλεσε σημαντικό γεγονός στη πορεία του πολιτισμού και πρόβαλε σε μεγάλο βαθμό τις ψυχολογικές αποχρώσεις των ανθρώπων της εκάστοτε εποχής.
Αναπόφευκτη ήταν και η ταύτιση μύθου και θρησκείας, καθώς ο άνθρωπος άοπλος και αβοήθητος μέσα σε έναν κόσμο γεμάτος δυσκολίες και πειρασμούς, αισθάνθηκε την ανάγκη να πλάσει αυτούς που θα του παρείχαν προστασία. Όμως ο φόβος και το δέος δεν ήταν τα μοναδικά αίτια που ώθησαν τη συνείδηση στη μυθοπλασία και στη γέννηση υπερφυσικών δυνάμεων. Ανάμεσα σε αυτά συγκαταλέγονται η ανάγκη του ανθρώπου για κατανόηση του κόσμου και της λειτουργίας του (καθώς σε πολλούς τομείς έλειπε η λογική εξήγηση), η επιθυμία να απεικονίσει όσα δεν μπορεί να κατακτήσει ο ίδιος, να υπερβεί τις περιορισμένες του δυνάμεις με τη βοήθεια της φαντασίας και η ελπίδα για σωτηρία μπροστά σε ένα αδιέξοδο.
Ιδιαίτερη κατηγορία, συνεπώς, αποτελεί η θεϊκή μυθολογία, δηλαδή οι θεοί τους οποίους λατρεύουν οι άνθρωποι και οι οποίοι με τα κατορθώματα και τα πάθη τους αποκτούν κύρος και σεβασμό. Παρ ΄ όλο που αρκετοί αρχαίοι λαοί δημιούργησαν θεική μυθολογία, φαίνεται ότι την μεγαλύτερη χώρο-χρονική εμβέλεια είχε η αρχαία ελληνική.
Σημαντικό χαρακτηριστικό του ελληνικού μύθου είναι η πληθώρα θεών και ηρώων που παρουσιάζει. Αυτοί διαρθρώνονται με μια αυστηρή ιεραρχία σε ένα γενεαλογικό σύστημα και τοποθετούνται με διαδοχή στο χρόνο και παρά το πλήθος έχουν πάντοτε επωνυμία. Άλλο χαρακτηριστικό είναι η ανθρωπομορφία η οποία χαρακτηρίζει τους θεούς και η έλλειψη των τερατόμορφων θεών. Ακόμη, είναι όμορφοι, δυνατοί, αθάνατοι και άτρωτοι. Καθώς είναι πλασμένοι κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση του ανθρώπου εμφανίζουν πάθη και συναισθήματα.
Τέλος, οι μύθοι της αρχαίας Ελλάδας λειτούργησαν ως ηθικός κώδικας με νόμους ηθικούς, θρησκευτικούς και πολιτιστικούς ως υποδείγματα ζωής με στόχο τη δημιουργία ανθρώπων ενάρετων και αγαθών.
Ως ελληνική μυθολογία ορίζεται συγκεκριμένα η αφήγηση των μυθικών ιστορημάτων που δημιουργήθηκαν από τους αρχαίους Έλληνες και αφορούσαν τους θεούς και τους ήρωες τους, τη φύση του κόσμου και τις τελετουργικές πρακτικές της λατρείας τους. Πρόκειται δηλαδή για αφηγήσεις που αναφέρονται στην προέλευση του κόσμου και εξιστορούν την ζωή και τις περιπέτειες μιας ευρείας ποικιλίας θεών, ηρώων, ηρωίδων και άλλων μυθολογικών πλασμάτων.
Αυτές οι ιστορίες διαμορφώθηκαν μέσω της προφορικής και ποιητικής παράδοσης και διαδόθηκαν από στόμα σε στόμα πριν αποτυπωθούν σε γραπτά κείμενα, τα οποία αποτέλεσαν και τα πρώτα κείμενα της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας (Όμηρος, Ησίοδος). Άλλες σημαντικές πηγές πληροφόρησης της ελληνικής μυθολογίας είναι τα αρχαιολογικά ευρήματα στις Μυκήνες και στην μινωική Κρήτη, τα οποία παρέχουν λεπτομέρειες που αφορούν θεούς και ήρωες.
Οι μυθολογικές αυτές παραδόσεις αποτύπωναν τις αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων στη προσπάθειά τους να ερμηνεύσουν το άγνωστο, τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις αλλά κυρίως αποτελούσαν σημαντικό τμήμα της καθημερινότητάς τους. Οι ίδιοι στηρίχθηκαν στη διδακτική φύση της μυθολογίας για να γαλουχίσουν τα παιδιάς τους με αρετή, σύνεση, ανδρεία και δικαιοσύνη μέσα από τα μυθικά κατορθώματα ηρώων και θεών και να ενστερνιστούν το ορθό αποφεύγοντας να πράττουν ενέργεις τις οποίες θα ακολουθήσουν αρνητικές συνέπειες. Μετέφεραν, επομένως, μέσα από τον εκάστοτε μύθο ένα ηθικό δίδαγμα.
Το αρχαίο ελληνικό πάνθεον αποτελείται από Θεούς αθάνατους, αψεγάδιαστους, ισχυρούς, οι οποίοι κατοικούσαν σε ένα λαμπερό παλάτι στην κορυφή του Ολύμπου, του ψηλότερου όρους του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Εκεί, έτρωγαν αμβροσία και έπιναν νέκταρ, ενώ ταυτόχρονα παρατηρούσαν τις εξελίξεις στο κόσμο των θνητών παρεμβαίνοντας με τις θεϊκές τους δυνάμεις όποτε το θεωρούσαν αναγκαίο. Εκτός από τη θεϊκή, έκδηλη είναι και η ανθρώπινη υπόσταση τους, καθώς χαρακτηρίζονταν από αδυναμίες, πάθη και συναισθήματα που δεν συνάδουν με εκείνους ως οντότητες θεϊκές.
