Της Αλεξάνδρας Μαρκεζίνη,
Μετά τη δεκαετία του 90’ με τα πανέμορφα ψηλόλιγνα διεθνούς φήμης μοντέλα και την τρομερή ανάπτυξη του αμερικάνικου κινηματογράφου, σημειώθηκε μια αύξηση των διαγνώσεων με διατροφική διαταραχή. Ανορεξία, Βουλιμία, “Binge eating” είναι μερικές από τις πιο κοινές διαταραχές που σχετίζονται με τη διατροφή. Με μια γρήγορη αναζήτηση στο Ίντερνετ, θα βρεθούν χιλιάδες άρθρα που περιγράφουν την συμπτωματολογία τους, ελάχιστα όμως θα καταφέρουν να αποδώσουν αποτελεσματικά τις διαταραχές αυτές, και ακόμα λιγότερα άρθρα θα τονίσουν τη συμβολή του οικείου προς τον ασθενή περιβάλλοντος παρέχοντας ουσιαστικές οδηγίες. Είναι σχετικά εύκολο να διακρίνεις τη συμπεριφορά, όπως αφαγίας, απόρριψη τροφής, βουλιμικά επεισόδια. Είναι πολύ δύσκολο έως και ακατόρθωτο να μπορέσει κάποιος να συναισθανθεί έναν άνθρωπο που υποφέρει από μια τέτοια διαταραχή. Θα πρέπει να έχει βιώσει παρόμοιες καταστάσεις για να μπορέσει να αντιληφθεί τι συμβαίνει στη σκέψη ενός τέτοιου ανθρώπου.
Παρακάτω παραθέτω σε α’ ενικό πρόσωπο, την πιθανή καθημερινότητα ενός ανθρώπου από το κοντινό μου περιβάλλον που δίνει τη δική του μάχη με τη βουλιμία. «Ξυπνάω το πρωί και φοβάμαι, φοβάμαι να κοιταχτώ στον καθρέφτη, γιατί θα έχω παχύνει. Πάλι έφαγα χθες το βράδυ. Δεν άντεξα, παραδόθηκα στη μικρή φωνή που έχει «κυριέψει» το μυαλό μου, η οποία με «διατάζει» να τρώω πότε κρουασάν, πότε μακαρόνια, πότε ό,τι βρω μπροστά μου. Το ζήτημα είναι να φάω και να φάω τόσο πολύ που τις περισσότερες φορές με πονάει απίστευτα η κοιλιά μου. Έτσι, συχνά με μισώ που δεν συγκρατήθηκα και έφαγα, είτε κάνω εμετό είτε παίρνω καθαρκτικά χάπια. Είναι πολύ οδυνηρό. Αλλά, στο μυαλό μου είναι μονόδρομος. Έχω παραδοθεί στο φαγητό. Το σκέφτομαι όλη την ώρα, λες και είναι το αγόρι με το οποίο είμαι κρυφά ερωτευμένη. Στο σπίτι φροντίζω να μην υπάρχουν τρόφιμα, για να μην με πιάσει κάποια λιγούρα. Όμως, τα βράδια με πιάνει μια τρέλα. Θέλω να φάω τα πάντα.
Τρώω κι ας ξέρω ότι δεν πεινάω, τρώω κι ας ξέρω ότι θα το μετανιώσω, τρώω χωρίς να γεύομαι, χωρίς να καταλαβαίνω τη γεύση ή την ποσότητα. Και μετά πρήζομαι. Η κοιλιά μου φουσκώνει. Κοιτάω τον εαυτό μου στον καθρέφτη και του μιλάω. Τονίζω πόσο άσχημος, άχρηστος, ανεύθυνος, χοντρός είναι. Ο δικαστής είμαι εγώ και στο ειδώλιο του κατηγορούμενος πάλι κάθομαι εγώ. Κάθε φορά που βγαίνω έξω φοβάμαι μην με κοιτάζουν οι άλλοι και με σχολιάσουν για τα κιλά μου. Πρέπει να είμαι αδύνατη, αλλά κάθε βράδυ με πιάνει ένα αμόκ, το οποίο δεν μπορώ να συγκρατήσω και τα τρώω όλα. Όταν βγαίνω με φίλους φροντίζω να μην έχω φάει πιο πριν, για να φανώ αδύνατη, ενώ ποτέ δεν θα τολμήσω να φάω μπροστά τους. Όσο και αν ζηλεύω το σουφλέ σοκολάτας που παρήγγειλε η φίλη μου, δεν θέλω να με δει να τρώω. Θέλω να τρώω σπίτι μου, μόνη μου. Μια φορά όταν γύρναγα από την σχολή, συνάντησα έναν φίλο μου στο λεωφορείο και έτρωγε μια σοκολάτα. Ποτέ δεν μου άρεσαν οι σοκολάτες.
Σαν παιδί τις έβρισκα τρομερά λιγωτικές. Όταν άρχισε να τρώει, όμως θόλωσα. Δεν πρόσεχα τι μου έλεγε. Μου δημιουργήθηκε μια τρομερή επιθυμία να φάω σοκολάτα. Μέτραγα τα λεπτά που θα κατέβω για να πάω στο σούπερ μάρκετ. Πήγα και πήρα 4 σοκολάτες. Τις έφαγα με το που πήγα σπίτι και μετά όταν κατάλαβα τι είχα κάνει, έκανα εμετό έκλαιγα, γιατί αντί να απολαύσω την συζήτηση με έναν φίλο που έβλεπα σπάνια, όλη μου η σκέψη είχε επικεντρωθεί στην σοκολάτα. Περνάω κάθε νανοδευτερόλεπτο της μέρας μου σκεπτόμενη το επόμενο σνακ, το οποίο καταλήγει να είναι 2-3 πακέτα μπισκότα. Το φαγητό καθορίζει την κάθε μου επιλογή: αν θα συναντηθώ με τους φίλους μου, αν θα γυμναστώ, αν θα φλερτάρω, αν θα αγοράσω το καινούριο παντελόνι που τόσο μου αρέσει …Έχω απίστευτη επιθυμία να ζήσω χωρίς τύψεις. Να μην φοβάμαι να κυκλοφορήσω στο δρόμο, να φάω σε δημόσιο χώρο αυτό που θέλω, να νιώσω αποδεκτή και μέλος μιας ομάδας. Ξεχνάω αυτό που πραγματικά έχει σημασία στη ζωή μου και αναγκάζομαι να θέσω άλλες προτεραιότητες. Πλέον τα Χριστούγεννα είναι ένας εφιάλτης για εμένα. Φοβάμαι τα οικογενειακά γιορτινά τραπέζια. Βλέπω τους συγγενείς μου να τρώνε και ζηλεύω, γιατί θέλω κι εγώ, αλλά περιμένουν να φύγουν για να φάω τη βασιλόπιτα. Νιώθω εγκλωβισμένη σε μια ατέρμονη αλυσίδα περιορισμού, δυστυχίας, ενοχών, φόβου».
Ο μονόλογος αυτός γραμμένος σε α’ ενικό παρατέθηκε με σκοπό να αντιληφθούν τα πρόσωπα με τα οποία συγχρωτίζονται οι ασθενείς έστω και στο ελάχιστο τι συμβαίνει στο μυαλό τους όταν βγαίνουν έξω για καφέ. Για κάποιον που πάσχει δεν είναι απλή υπόθεση. Έχει την ανάγκη να το ξέρει από πριν στην περίπτωση που εν τέλει αποφασίσει να βγει, διότι διαφορετικά μπορεί να θέλει να μείνει μόνος τους εξαιτίας των τύψεων και του φόβου, για να έχει προετοιμαστεί ψυχολογικά. Ταυτόχρονα, ο μονόλογος αυτός αποσκοπεί στο να γίνουμε λίγο πιο προσεκτικοί την επόμενη φορά ως προς τον τρόπο με τον οποίο θα τον προσεγγίσουμε και θα του απευθυνθούμε. Και φυσικά, υπάρχουν κάποιες εκφράσεις τις οποίες καλό είναι να αποφεύγουμε, καθώς όσο κι αν φαίνονται ακίνδυνες, μπορεί να έχουν καταλυτική επίδραση στη ψυχολογία του.
Καταρχάς, είναι σημαντικό να μην σχολιάσουμε καθόλου τα κιλά τόσο τα δικά του, όσο και τα δικά μας. Φράσεις, όπως «Έχεις αδυνατίσει» ή «Έχεις παχύνει» είναι εξίσου προβληματικές. Ομοίως, το «άντε καλέ εσύ δεν έχεις ανάγκη, μπορείς να τρως ό,τι θες» υποβιβάζει την κατάσταση που βιώνει το άτομο και λειτουργεί υπονομευτικά στο συναίσθημά του. Επίσης, δεν χρειάζεται να μάθει για την προσπάθειά μας να χάσουμε βάρος, επειδή οποιαδήποτε αναφορά σε δίαιτα/ διατροφή του πυροδοτεί ένταση, ίσως ζήλια και ασυνείδητα «ξυπνάει» ανταγωνιστική διάθεση. Από τα χειρότερα πράγματα που θα μπορούσαν να ειπωθούν είναι το «Δεν έχω φάει τίποτα σήμερα». Στους περισσότερους που έχουν υγιή σχέση με το σώμα και τη διατροφή τους θα έχει τύχει λόγω υψηλού φόρτου υποχρεώσεων να έχουν ξεχάσει ή να μην έχουν προλάβει να φάνε. Παρ’ όλα αυτά, αυτό αναπληρώνεται την επόμενη μέρα και σε λογικά πλαίσια. Στην περίπτωση της ανορεξίας, η αφαγία είναι καθημερινότητα, ενώ στην περίπτωση της βουλιμίας ο ασθενής να μην έχει καταναλώσει τίποτα μέσα στην μέρα και προς τις βραδινές ώρες να γίνει μια έκρηξη και να πάθει το λεγόμενο βουλιμικό επεισόδιο, στο οποίο καταναλώνει σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα τεράστιες ποσότητες φαγητού.
Επιπλέον, φράσεις όπως, «Δεν θα το φανταζόμουν ποτέ ότι έχεις διατροφική διαταραχή, φαίνεσαι μια χαρά». Πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους μύθους περί διατροφικών διαταραχών και ο πιο επικίνδυνος, αφού εμποδίζει το οικείο περιβάλλον να αντιληφθεί τη νοσηρότητα της κατάστασης. Με εξαίρεση ένα συγκεκριμένο ποσοστό ατόμων με ανορεξία, δεν χρειάζεται να είναι ακραία λιποβαρής ή με πολλά παραπάνω κιλά κάποιος για να πάσχει. Οι περισσότεροι ασθενείς έχουν σχετικά φυσιολογικό βάρος. Ακόμη, συχνά ακούει κανείς «Μα είσαι αγόρι»! Πώς γίνεται αυτό»; Γίνεται και είναι πραγματικότητα! Οι διαταραγμένες σχέσεις με το φαγητό δεν γνωρίζουν φύλο, ηλικία, εθνικότητα… εντούτοις, είναι περισσότερο μελετημένες σε γυναίκες, γιατί αποτελεί στερεότυπο για τους άνδρες να το εκφράσουν. Είναι λάθος οι διαταραχές πρόσληψης τροφής να θεωρούνται γυναικεία υπόθεση, αφού κοινωνικές πιέσεις ως προς το σωματότυπο και γενικότερα την εξωτερική εμφάνιση υφίσταται και ο ανδρικός πληθυσμός. Μάλιστα, οι άνδρες με ανορεξία δέχονται έντονη κριτική και χαρακτηρίζονται ως πιο θηλυπρεπείς. Απλώς, χρειάζεται να φας λιγότερο ή περισσότερο. Το να πεις σε κάποιον βουλιμικό να καταναλώσει μικρότερες ποσότητες ή σε έναν με ανορεξία μεγαλύτερες, δεν θα θεραπεύσεις ως δια μαγείας τη διαταραχή. Ίσως, να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα, γιατί δίνεις την αίσθηση ότι «προσεγγίζεις» την κατάσταση στο σύνολό της επιφανειακά. Στην πραγματικότητα, μια διατροφική διαταραχή δεν αφορά μόνο στο φαγητό. Αν και εκφράζεται μέσω μιας διαταραγμένης σχέσης με την τροφή και εμμονή με την εξωτερική εμφάνιση, υπάρχει ένα βαθύ ψυχολογικό υπόβαθρο.
Τέλος, η φράση «φαίνεσαι ανορεξικιά» έχει απευθυνθεί πολλές φορές σε κάποιον με αδύνατο σωματότυπο. Εκείνη τη στιγμή, άτυπα επιχειρείται μια τρομερά λάθος διάγνωση. Δεν είναι απίθανο ο συγκεκριμένος άνθρωπος να τυχαίνει να έχει αδύνατα χαρακτηριστικά λόγω γενετικών παραγόντων. Είναι τρομερά επιζήμιο να αποδίδεται μια διαταραχή σε κάποιον υγιή. Επίσης, συνήθως η φράση αυτή αποδίδεται και με αρνητική, ειρωνική χροιά, προξενώντας ακόμα περισσότερες τύψεις. Ο ασθενής έχει ανάγκη να νιώσει ασφάλεια, όχι ότι ζει σε ένα εχθρικό περιβάλλον. Ακόμη, σε πόσο άβολη θέση έρχεται κάποιος όταν του λένε «Πρέπει να πεινάς! Είναι μεγάλη μερίδα για σένα». Κάθε οργανισμός, βάσει της γενετικής του υπόστασης, αλλά και βάσει της καθημερινότητάς του, έχει διαφορετικές διατροφικές ανάγκες. Δεν χρειάζεται λοιπόν, να υπάρχει η αίσθηση της πείνας ή να είναι αθλητικός, για να έχει το δικαίωμα να καταναλώσει κάποια στιγμή μεγαλύτερη ποσότητα από το σύνηθες.
Το κλειδί είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι οι ασθενείς διατροφικών διαταραχών νιώθουν ήδη αρκετά ενοχικά σε ό,τι αφορά τη διατροφή τους. Οπότε, δεν χρειάζεται να εντείνουμε αυτήν τη δυσφορία περισσότερο. Είναι μείζονος σημασίας να καταλάβουν και να νιώσουν ότι βρισκόμαστε δίπλα τους, χωρίς να τους ασκούμε πίεση, ώστε να διαμορφωθεί ένα ασφαλές περιβάλλον στο οποίο μάλλον να συμπεριφερθούν πιο ελεύθερα.
