Του Ηλία – Λεωνίδα Λεοντάρη,
Οι Κροάτες, όπως και οι Σέρβοι, και άλλα πολλά μικρότερα φύλα, ανήκαν στην ομάδα των Νότιων Σλάβων, τα οποία έκαναν την εμφάνισή τους περί τις αρχές του 7ου μεταχριστιανικού αιώνα στα δυτικά και βορειοδυτικά Βαλκάνια. Οι περιοχές αυτές, ειδικότερα οι παραλιακές, ακριβώς λόγω του συνεχούς εμπορίου και των ισχυρών επαφών με την αντίπερα όχθη (Ρώμη) -και όχι μόνο- οι οποίες διατηρούνταν απρόσκοπτα ήδη από την αρχαιότητα, δύσκολα θα πέσουν στη σφαίρα επιρροής ή και κατοχή της σλαβικής απειλής, τουλάχιστον σε πρώτο στάδιο. Οι λαοί αυτοί, απασχόλησαν σε μεγάλο βαθμό την κεντρική διοίκηση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, και ο αυτοκράτορας Ηράκλειος, ως ο πρώτος που ήρθε αντιμέτωπος με αυτήν τη νέα κατάσταση, προσπάθησε να είναι αυτός που θα θέσει υπό τη σκέπη και την επιρροή του τις νέες αυτές πολυπληθείς κοινωνικές ομάδες. Εξέχουσα πηγή της περιόδου αποτελεί ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος.
Οι Σλοβένοι, το μικρότερο πληθυσμιακά φύλο, εγκαταστάθηκαν στις περιοχές των βορειοδυτικών Βαλκανίων που λίγο-πολύ κατέχουν και σήμερα. Η ανεξαρτησία του κρατικού μορφώματος που δημιούργησαν ήταν ιδιαιτέρως εφήμερη. Εξαρχής βρέθηκαν υπό των Αβάρων, ενώ μετά τη διάλυση του κράτους των δεύτερων, σε σύντομο χρονικό διάστημα βρέθηκαν και πάλι υπό τη σφαίρα επιρροής μιας άλλης μεγαλύτερης δύναμης της εποχής, του κράτους του Καρλομάγνου (803 μ.Χ.). Αφού παρήκμασε και αυτό, υποτάχθηκαν στα γερμανικά φύλα που επιχωρίαζαν στα δυτικά, και επηρεάστηκαν τα μέγιστα πολιτιστικά και θεσμικά. Ο εκχριστιανισμός τους επήλθε ήδη από τον 8ο αιώνα με την βοήθεια της δυτικής εκκλησίας. Παρατηρούμε επομένως ότι, μετέχοντας σε μια πολιτική διελκυστίνδα μεταξύ των ισχυρών γειτόνων τους, οι Σλοβένοι δεν έπαιξαν σημαίνοντα ρόλο στα τεκταινόμενα των Βαλκανίων, δεδομένου ότι από την πρώτη στιγμή εντάχθηκαν στη σφαίρα των δυνάμεων της κεντρικής Ευρώπης, αποφεύγοντας να διαδραματίσουν ουσιαστικό ρόλο στα γεγονότα που θα ακολουθήσουν μεταξύ των νοτιότερων γειτόνων τους (Σέρβοι, Κροάτες, Βούλγαροι, Βυζαντινοί κλπ.).
Οι Κροάτες ή Χρωβάται, εγκαταστάθηκαν περί το 625 μ.Χ. στην Ίστρια και την Παννονία (κοιλάδα του Σαύου) έως τις ακτές της Αδριατικής. Παρ’ ότι ο Ηράκλειος τους εκχριστιάνισε, όπως και τους Σέρβους, προκειμένου να τους φέρει με το μέρος του, σύντομα, περί τον 8ο αιώνα, θα υποταχθούν στους Φράγκους. Έναν αιώνα αργότερα μαρτυρείται και η πρώτη ονομασία «Κροάτης», όταν ο κνεζ (ηγετική ιεραρχική ονομασία της κροατικής διοίκησης) Ταρπιμήρ θα ανασυστήσει το κράτος του υπό την στενή επίβλεψη των Φράγκων και θα πάρει ο ίδιος τον φεουδαρχικό τίτλο ”Dux Croatorum”. Οι Κροάτες, παρά τις εφήμερες πολιτικές τους προτιμήσεις στο πρόσωπο του βυζαντινού αυτοκράτορα, θα στραφούν τελικά στην σκέπη της Ρώμης. Ο εκχριστιανισμός τους οφείλεται βέβαια σε μεγάλο βαθμό στους βυζαντινούς ήδη από την πρώτη φάση εγκατάστασής τους, αλλά πολύ περισσότερο λόγω του ιερατικού έργου του Μεθοδίου, ο οποίος πέρασε από την Παννονία, κήρυξε τον Χριστιανισμό και εισήγαγε το σλαβικό αλφάβητο στον κροατικό πληθυσμό.
Στους Σέρβους, ορίστηκε περιοχή εγκατάστασης η εύφορη περιοχή της Ράσκιας, μεταξύ του άνω ρου των ποταμών Μοράβα και Δρίσκου. Εξαιτίας της στρατηγικής τους θέσης ήρθαν σε άμεση επαφή και εξάρτηση με τους Βυζαντινούς. Εντάχθηκαν και αυτοί στο πρόγραμμα εκχριστιανισμού του Ηρακλείου και από πολύ νωρίς, λόγω της γειτνίασης τους, αποτέλεσαν αιτία συγκρούσεων μεταξύ Βυζαντινών και Βουλγάρων, οι οποίοι θέλησαν να τους προσεγγίσουν, καθένας για άλλο συμφέρον. Ο κνεζ Βλαστίμηρος είναι αυτός που ίδρυσε το πρώτο σερβικό κράτος, το κράτος της Ρασκίας, στα μέσα του 9ου αιώνα μ.Χ. με την αρωγή των Βυζαντινών. Αρκετές φορές συγκρούστηκαν με τους Βουλγάρους, οι οποίοι είχαν επεκτατικές βλέψεις προς τα δυτικά, δίχως όμως να τα καταφέρουν, καθώς οι Σέρβοι τους απωθούσαν καταλυτικά. Στα τέλη του 9ου αιώνα, μετά από συστηματικές επεμβάσεις των Βυζαντινών στα δυτικά Βαλκάνια, κατάφεραν να επαναφέρουν και να προστατεύσουν τις κτήσεις τους, κυρίως από τον Αραβικό κίνδυνο, οδηγώντας το σερβικό κράτος σε μια μικρή απομόνωση. Το γεγονός αυτό ωστόσο είχε και θετικές εκβάσεις, καθώς, με την πλήρη υποταγή στην βυζαντινή εξουσία, πέτυχαν την ταχεία διάδοση του σλαβικού αλφαβήτου και της Χριστιανικής θρησκείας (867-874), ως απόρροια του τεράστιου αποστολικού έργου του Κυρίλλου και του Μεθοδίου.
Οι νότιοι Σλάβοι πρωτοστάτησαν στα γεγονότα που ακολούθησαν την εκάστοτε εγκατάστασή τους. Ήταν από νωρίς εντός των σχεδίων της Βυζαντινής διοίκησης, η οποία προέβλεπε ότι η νέα αυτή κατάσταση έπρεπε να τεθεί υπό έλεγχο προκειμένου να μην αποτελέσει τροχοπέδη για τα συμφέροντά της στα Βαλκάνια, ειδικότερα λόγω της θέσεως των νέων αυτών λαών. Συγκεκριμένα, Κροάτες και Σέρβοι βρέθηκαν πλησίον καίριων θέσεων, εμπορικών και στρατιωτικών αρτηριών, και μπορούσαν κάλλιστα να εμποδίζουν τις επιχειρήσεις και το εμπόριο του Βυζαντίου, εάν το επιθυμούσαν. Συνεπώς, όφειλε να τους υποτάξει με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, προκειμένου να αποφευχθεί ο κίνδυνος να συμμαχήσουν με έτερες εχθρικές προς το Βυζάντιο δυνάμεις που εποφθαλμιούσαν οφέλη από αυτήν την κατάσταση (Βούλγαροι, Ρωμαϊκή Εκκλησία).
Κατά τον ύστερο Μεσαίωνα (10ος-15ος αιώνας) Κροάτες και Σέρβοι θα βρεθούν μέσα σε μια ταραχώδη κατάσταση στα Βαλκάνια. Επιδρομές και επεκτατικές βλέψεις των Ούγγρων, των Νορμανδών και των Βενετών, όπως επίσης και οι εχθρικές συγκρουσιακές καταστάσεις μεταξύ ανατολικής και δυτικής εκκλησίας, στα πλαίσια του σχίσματος των εκκλησιών που είχε προηγηθεί, δημιουργούσαν ένα έκρυθμο κλίμα στην περιοχή. Οι Κροάτες υπό τον Τομισλάβο και το Σερβικό Κράτος της δυναστείας των Νεμάνια, απέδειξαν ότι τα δυο αυτά φύλα διέφυγαν τον γενικότερο κίνδυνο της εποχής και βγήκαν αλώβητα, αναδεικνύοντας ισχυρά κράτη τα οποία μετείχαν εν τέλει στο τραπέζι των ισχυρών της εποχής και θεωρούνταν υπολογίσιμες δυνάμεις.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Μαρία (1992), Οι Βαλκανικοί Λαοί κατά τους Μέσους Χρόνους, Θεσσαλονίκη: Βάνιας.
- Ostrogorsky, Georg (2012), Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τόμος 1, επιμ. Χρυσός Ευάγγελος, Αθήνα: Πατάκης.
- Χριστοφιλοπούλου, Αικατερίνη (2006), Βυζαντινή Αυτοκρατορία: Νεότερος Ελληνισμός, Τόμος Γ’, Αθήνα: Ηρόδοτος.
- Καραγιαννόπουλος, Ιωάννης (1993), Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τ. β΄, Θεσσαλονίκη: Βάνιας.
