Της Βρισηίδας Τζιόρτζου,
Ο Salvador Dalí υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους ζωγράφους του 20ού αιώνα, άρρηκτα συνδεδεμένος με το κίνημα του υπερρεαλισμού, το οποίο άνθισε στο Παρίσι το 1924 κατά τη διάρκεια του Mεσοπολέμου. Η δυναμική και η εκκεντρική προσωπικότητά του, σε συνδυασμό με τις ηχηρές δηλώσεις του, εδραίωσαν το όνομά του τόσο στον καλλιτεχνικό όσο και στον κοινωνικοπολιτικό χώρο. Τα έργα του έδωσαν μια νέα ερμηνεία και πνοή στον έρωτα, τα όνειρα και τις εξεγέρσεις.
Γεννήθηκε στη Φίγκερες της Ισπανίας, στις 11 Μαΐου του 1904, και προερχόταν από μια ευκατάστατη οικονομικά οικογένεια. Το όνομά του προέκυψε από τον μεγάλο του αδερφό, που πέθανε εννιά μήνες πριν από τη γέννηση του ίδιου, με τους γονείς να αποκτούν την πεποίθηση ότι είναι η μετενσάρκωσή του. Η ζωή του, λοιπόν, κάτω από τη σκιά του νεκρού αδερφού του, με τα αυστηρά πρότυπα της πατριαρχικής οικογένειάς του, μπορεί να δικαιολογήσει την ψυχοσύνθεσή του και τον αμφιλεγόμενο χαρακτήρα του. Σε αντίθεση με τις αυστηρές αντιλήψεις του πατέρα του, η μητέρα του, Φελίπα, ήταν εκείνη που αναγνώρισε τις καλλιτεχνικές ανησυχίες του γιου της, ενθαρρύνοντάς τον στο να τις διευρύνει. Το 1916 ξεκίνησε τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής, ενώ τρία χρόνια αργότερα, άρχισε να παίρνει μέρος σε ομαδικές εκθέσεις, κερδίζοντας βραβεία, ενώ μαζί με τους φίλους του κυκλοφόρησαν το καλλιτεχνικό περιοδικό Studium.
Όταν ο ίδιος βρισκόταν στην ηλικία των 17 έχασε τη μητέρα του, ενώ μέσα σε ένα πολύ μικρό διάστημα, ο πατέρας του παντρεύτηκε την αδερφή της, κάτι που στιγμάτισε τη ζωή του καλλιτέχνη. Ένα χρόνο μετά, ο Salvador εγκαταστάθηκε στη φοιτητική εστία της Μαδρίτης, στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών του Σαν Φερνάντο. Εξ αρχής, κέντρισε το ενδιαφέρον καθηγητών και συμφοιτητών στη σχολή, με τη δημιουργικότητα, αλλά και τις ιδιόρρυθμες αντιλήψεις και συμπεριφορές του. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του, μυήθηκε στον Ντανταϊσμό, ένα επαναστατικό, εικαστικό κίνημα που απέρριπτε κάθε κυρίαρχο ιδανικό της τέχνης, εξαϋλώνοντας κάθε πολιτιστική και κοινωνική ταυτότητα. Επηρεασμένος από τις παραπάνω αντιλήψεις, στην τελική εξέταση του μαθήματος της Ιστορία της Τέχνης, ο Dali, αναφερόμενος στους τρεις εξεταστές, είχε πει: «Λυπάμαι πολύ, αλλά είμαι απείρως πιο έξυπνος από αυτούς τους τρεις καθηγητές και γι’ αυτό αρνούμαι να εξεταστώ από αυτούς. Γνωρίζω το θέμα πάρα πολύ καλά». Αποτέλεσμα αυτού ήταν να αποβληθεί από το Πανεπιστήμιο δίχως να λάβει πτυχίο. Ακολούθησε το ταξίδι του στο Παρίσι, όπου γνώρισε τον Picasso και επηρεάστηκε από διάφορες τεχνοτροπίες, όπως τον κλασικό ακαδημαϊσμό και την πρωτοποριακή αβανγκάρντ.
Το 1927 ο Dali παρουσίασε για πρώτη φορά τα έργα του στη Βαρκελώνη, τα οποία αποτελούνταν από ονειρικές εικόνες, ιδιοσυγκρασιακές εικονογραφήσεις, ευφάνταστα τοπία και καθηλωτικούς φωτισμούς που θύμιζαν έντονα την Καταλονία. Στην πορεία της καριέρας του, γνώρισε τη μούσα του, Gala Dalí, σύζυγο του καλύτερού του φίλου και ποιητή Paul Éluard, την οποία αργότερα παντρεύτηκε. Ένα από τα σημαντικότερα έργα του, το δίπτυχο με τίτλο Ζευγάρι με Κεφάλια Γεμάτα Σύννεφα απεικονίζει τα πρόσωπα του Dalí και της Gala. Ο πίνακας ανήκει στη συλλογή του Ιταλού συνθέτη Giacinto Scelsi, που τον απέκτησε από τον Paul Éluard, ο δεύτερος, παράλληλα, φημολογείται ότι τον έλαβε από τον Νταλί ως δώρο. Υπάρχουν, επίσης, και άλλα έργα σχετικά με τη Γκαλά, όπως: Γαλάτεια των Σφαιρών, Ατομική Λήδα, Γκαλαρίνα, Η Γκαλά Ατενίζει τη Μεσόγειο Θάλασσα, Ο Παραισθησιογόνος Ταυρομάχος, Η Ανακάλυψη της Αμερικής από τον Χριστόφορο Κολόμβο.
Αξίζει να σημειωθούν, ακόμη, και τα εξής έργα του:
1.«Η Εμμονή της Μνήμης»
Ο συγκεκριμένος πίνακας χρονολογείται το 1931 και αποτελεί ελαιογραφία σε καμβά. Στο έργο απεικονίζεται η ίδια η έρημος στην οποία έμενε ο καλλιτέχνης, κοντά στην Καταλονία της Ισπανίας. Σε ένα συμβολικό επίπεδο, τα ρολόγια που αποσυντίθεται, πιθανώς, σχετίζονται με το πέρασμα του χρόνου. Το βάδισμα των μυρμηγκιών πάνω στο ρολόι δείχνει τη φθορά του χρόνου. Ο τίτλος του έργου αφορά την ικανότητα της μνήμης να παραμένει ζωντανή, ενώ ο χρόνος περνάει γύρω της.
2. «Αυτοπορτρέτο με Ψημένο Μπέικον»
Πρόκειται για την αυτοπροσωπογραφία του, η οποία είναι φανερά ειρωνική και απεικονίζει ένα μαλακό πρόσωπο, χωρίς μορφή, που το υποστηρίζουν δεκανίκια με ένα βάθρο που φέρει την επιγραφή του τίτλου του έργου πάνω από ένα κομμάτι μπέικον, το οποίο αποτελεί ένα χαρακτηριστικό υλικό δείγμα της καθημερινότητας. Ο Νταλί εδώ εμπνεύστηκε από το κομμάτι του πλαστικού δέρματος με το οποίο ο Μιχαήλ Άγγελος αναπαρήστησε τον εαυτό του στο παρεκκλήσι της Καπέλα Σιστίνα στο Βατικανό.
3. «Όνειρο που προκλήθηκε από το πέταγμα μιας μέλισσας γύρω από ένα ρόδι»
Απεικονίζεται το όνειρο μιας κοπέλας, η οποία κοιμάται πάνω από τη γη και τη θάλασσα, κάτω από τον ουρανό, γυμνή. Είναι μια εικόνα που προκαλεί έντονο ερωτισμό. Ο πίνακας απεικονίζει το πάθος του έρωτα λίγες μόνο στιγμές πριν από το ξύπνημα. Η ερωτική αφύπνιση είναι μία κορυφαία στιγμή στη γεμάτη προβλήματα ζωή μας. Το όνειρο, ωστόσο, διαρκεί για μερικά, μονάχα, «δευτερόλεπτα» κι έπειτα ακολουθεί η επαναφορά στην πραγματικότητα. Αυτή η επιστροφή, αν και μας απογοητεύει πολλές φορές, δεν πρέπει να μας εμποδίζει από την όμορφη εμπειρία ενός επερχόμενου ονείρου.
4. «Μπακανάλε»
Ο Νταλί σχεδίασε μεταξύ 1939-1949 εννιά μπαλέτα με το «Μπακανάλε» να αποτελεί το πρώτο από αυτά για παραγωγή της Νέας Υόρκης. Αποτελεί επιπλέον, το πρώτο σχέδιο του για το “Les Ballets Russes de Monte Carlo”.
Παρ’ όλα τα διάσημα έργα του που αναφέρθηκαν παραπάνω, ο Dali κρίθηκε έντονα και όχι άδικα, από τα μέλη του σουρεαλιστικού κινήματος και, γενικότερα, από μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού για τις πολιτικές του πεποιθήσεις. Ειδικότερα, αν και η πλειοψηφία των εκπροσώπων του υπερρεαλιστικού κινήματος ήταν τοποθετημένη στο αριστερό τόξο, συχνά αν όχι πάντα, ο Dali προτίμησε να διατηρήσει μια ουδέτερη θέση, σαφώς διφορούμενη, ανάμεσα στην πολιτική και την τέχνη. Είναι γεγονός ότι δεν καταδίκασε ποτέ δημόσια τον «χιτλερικό φασισμό», ούτε τον Ισπανό δικτάτορα Φράνκο στον εμφύλιο του 1936. Μετά την εγκαθίδρυση της δικτατορίας τον Απρίλιο του 1939 ο Dali έγραψε μια επιστολή στον Μπουνιέλ, στην οποία ήταν αρνητικός απέναντι στους σοσιαλιστές και τους μαρξιστές. Έναn μήνα αργότερα ο Breton, ανακοίνωσε την οριστική αποβολή του Dali από το κίνημα των σουρεαλιστών. Κατά το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου διέφυγε με τη Gala στις Η.Π.Α., όπου παρέμεινε μέχρι το τέλος του πολέμου. Επιστρέφοντας στην Καταλονία, υποστήριξε ανοιχτά την δικτατορία, συνεχίζοντας το καλλιτεχνικό του έργο, και ιδιαίτερα αφοσιώθηκε στην δημιουργία ενός θεάτρου – μουσείου, το οποίο στεγάστηκε στο κτίριο του παλιού Δημοτικού Θεάτρου της Φιγέρας.
Χαρισματικός μέσα στο χάος του, υπηρέτησε την τέχνη του σουρεαλισμού, με τις δικές του αισθητικές και εικαστικές παρεμβάσεις, κερδίζοντας επάξια την θέση του στην εικαστική μυθολογία του 20ου αιώνα. Όπως και ο ίδιος είπε, «Ο πραγματικός ζωγράφος είναι εκείνος που μπορεί να ζωγραφίσει εξαιρετικές σκηνές στη μέση μιας κενής ερήμου. Ο πραγματικός ζωγράφος είναι εκείνος που μπορεί να ζωγραφίσει υπομονετικά ένα αχλάδι, τη στιγμή που τον ζώνουν οι ταραχές της ιστορίας».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Οι λεκέδες της ψυχής του Σαλβαδόρ Νταλί, news247.gr, διαθέσιμο εδώ
- Σαλβαντόρ Νταλί: “ένας καλός σχεδιαστής και ένας αηδιαστικός άνθρωπος”. Ο απαξιωτικός χαρακτηρισμός του Όργουελ για τον Νταλί, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
