Της Κατερίνας Ζευγίτη,
Οι κάτοικοι των σύγχρονων κοινωνιών διαβιούν σε έναν περιβάλλον, στο οποίο η ραγδαία ανάπτυξη των τεχνολογιών και των επιστημών οδήγησε – και δύναται να οδηγήσει – σε ακόμη περισσότερες σημαντικές βελτιώσεις στην ποιότητα ζωής, όσον αφορά την υγεία και την ευδαιμονία του ανθρώπου. Πολλοί αγώνες για την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας και της κοινωνικής ισότητας στάθηκαν αρωγοί στην θεμελίωση της δικαιοσύνης στον πλανήτη αλλά και στην ένδειξη σεβασμού απέναντι στα ανθρώπινα δικαιώματα, σε μέρη όπου υπήρχαν τυραννικά καθεστώτα. Παρ’ όλα αυτά, είναι γεγονός ότι ο κόσμος απέχει ακόμα αρκετά απ’ το να καλλιεργεί σε όλους αγνά συναισθήματα, όπως της αλληλεγγύης, αλλά και απ’ το να είναι ένας κόσμος όπου υπάρχει ασφάλεια, ειρήνη και καθόλου απειλές.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι ανισότητες και οι ταξικές διαστρωματώσεις, δημιουργούν ένα χάσμα ανάμεσα σε κάθε κοινωνική ομάδα. Αντιξοότητες, όπως η ανεργία, η έλλειψη στέγης και η στέρηση βασικών αγαθών, απορρέουν από το παγκόσμιο σύστημα διαστρωμάτωσης της τεράστιας διάκρισης μεταξύ χωρών του βιομηχανικού Βορρά και υποβαθμισμένου Νότου. Βέβαια, διαφορές διακρίνονται και στο εσωτερικό ενός κράτους, ενός λαού. Έχουν όλα τα παιδιά τις ίδιες ευκαιρίες προκειμένου να ενταχθούν στο σχολικό ή ακαδημαϊκό περιβάλλον; Ή έχουν πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη;
Στο συγκεκριμένο άρθρο θα θιχτεί ένα σημαντικό ζήτημα που στις μέρες μας, στον 21ο αιώνα, μαστίζει κάθε γωνιά της Γης, το φαινόμενο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού.
Καταρχάς, ο όρος «φτώχεια» αναφέρεται στην οικονομική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από έλλειψη επαρκών πόρων για την ικανοποίηση βασικών αναγκών διαβίωσης. Πιο συγκεκριμένα, στις κοινωνικές επιστήμες, η ανέχεια είναι κοινώς κατανοητή με ορισμένες διακριτές έννοιες. Είναι διακριτές επειδή μπορούν να διαχωριστούν λογικά, έτσι ώστε οι περιστάσεις που ισχύουν από μια άποψη, να μην ισχύουν απαραίτητα και από άλλες. Αναλυτικότερα, η πρώτη ομάδα ορισμών δηλώνει την υλική έννοια. Το πρώτο σύνολο, λοιπόν, περιλαμβάνει την έλλειψη υλικών αγαθών ή υπηρεσιών. Με άλλα λόγια, κάθε άτομο χρειάζεται μια στέγη, φαγητό, ρούχα ή καύσιμα. Ο Vic George υποστηρίζει πως η ένδεια αποτελείται από έναν πυρήνα βασικών αναγκών, καθώς και από έναν κατάλογο άλλων αναγκών που αλλάζουν με τον χρόνο και τον τόπο. Σε αντίθετο τόνο, οι Baratz και Grigsby δίνουν τον ορισμό μιας σοβαρής έλλειψης σωματικής και ψυχικής ευεξίας, η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με ανεπαρκείς οικονομικούς πόρους και κατανάλωση.
Σχετικά με τη διάρκεια της στέρησης, είναι δυνητικά σημαντική, καθώς οποιοσδήποτε μπορεί να είναι άστεγος λόγω φυσικής καταστροφής, αλλά εξακολουθεί να διαθέτει ένα εισόδημα για να μπορεί να ανταπεξέλθει σε όποια δυσκολία κι αν προκύψει. Επομένως, η φτώχεια γενικά δεν αναφέρεται μόνο στη στέρηση, αλλά στη στέρηση που βιώνεται σε μια χρονική περίοδο (Kakwani & Silber, 2013).
Συχνά, γίνεται διαχωρισμός ανάμεσα στη σχετική και στην απόλυτη φτώχεια. Αυτό σημαίνει ότι, στη πρώτη περίπτωση υπάρχουν άνθρωποι, οι οποίοι, δεν τρέφονται επαρκώς, ζουν σε ανθυγιεινές συνθήκες και τα έσοδά τους είναι κατώτερα από ένα συγκεκριμένο επίπεδο. Από την άλλη πλευρά, η σχετική φτώχεια χαρακτηρίζει το νοικοκυριό με εισόδημα κάτω του 60% του διαμέσου ισοδύναμου εισοδήματος των νοικοκυριών. Μάλιστα, τα ποσοστά είναι αυξημένα στα μονομελή, τα μονογονεϊκά και τα πολυμελή νοικοκυριά, και αυτό ενδεχομένως να σχετίζεται με καταστάσεις χηρείας, αλλά και με πολύτεκνες οικογένειες.
Πώς όμως μπορεί να επηρεαστεί ένα σπιτικό, όταν το εισόδημα του είναι ανεπαρκές για να καταφέρει να αγοράσει παραδείγματος χάριν, τρόφιμα και φάρμακα για να επιβιώσει; Ή αν τα έσοδα ή τα έξοδά του βρίσκονται κάτω από ένα προκαθορισμένο επίπεδο; Και σε ποια ψυχολογική κατάσταση βρίσκεται ένα άτομο; Το συμπέρασμα είναι πως το αίσθημα της ντροπής κυριαρχεί στη ζωή και στις σχέσεις του με τον κοινωνικό του περίγυρο. Έτσι, η μείωση της αυτοεκτίμησης έχει σαν αποτέλεσμα την μείωση της δυνατότητας του να βάλει στόχους, προκειμένου να βελτιώσει το μέλλον του.
Ο Ινδός πολιτικός και στοχαστής Μαχάτμα Γκάντι υποστήριζε ότι «η φτώχεια είναι η μεγαλύτερη μορφή βίας.» Και αυτό, γιατί κυβερνά την ύπαρξη και τη σκέψη μας.
Επομένως, παρατηρείται ότι η φτώχεια έχει τεράστιο αντίκτυπο στην ψυχική υγεία κάθε ανθρώπου. Σίγουρα, καθένας από εμάς ονειρεύεται μια ζωή με ανέσεις και πολλά ταξίδια, ή οτιδήποτε επιφέρει κέρδη και διασκέδαση. Άρα, αρχίζουν οι εσωτερικές συγκρούσεις με ηττημένο τον ίδιο μας τον εαυτό. Παράγοντες όπως, η οικονομική δυσχέρεια ασκούν επιρροή και σπρώχνουν με ευκολία στο γκρεμό της αυτοκτονίας. Επιγραμματικά, η φτώχεια προκαλεί την αίσθηση δειλίας, απόγνωσης ή και απάθειας.
Επιπλέον, το φαινόμενο συνδέεται άρρηκτα με το στρες. Είναι φανερό ότι η αύξηση της ανεργίας, η μείωση θέσεων εργασίας και των μισθών, έχουν επιπτώσεις στο ανθρώπινο σώμα. Το αλκοόλ, το τακτικό κάπνισμα, ή χειρότερα, τα ναρκωτικά, καταστρέφουν τον οργανισμό σε βάθος χρόνου, αλλά παράλληλα, αποτελούν την καλύτερη συντροφιά. Συνεπώς, η εξάρτηση θεωρείται ως λύση για τη συνέχιση της ζωής.
Εκτός αυτού, η φτώχεια φέρνει αντιμέτωπους με δυσκολίες, όχι μόνο τους ενήλικες, αλλά και τα παιδιά, καθώς απορροφά πολύ πνευματική ενέργεια και μειώνει τις νοητικές τους ικανότητες. Η εμφάνιση διαφόρων δυσκολιών στην αρχή της ζωής του παιδιού ίσως να είναι εξαιρετικά βλαβερή, αφού διαταράσσεται, η πολύ γρήγορη ανάπτυξη του εγκεφάλου του, με αρνητικές συνέπειες σε θεμελιώδεις ικανότητες, όπως στην εξέλιξη της γλώσσα και στη μάθηση, λόγου χάριν στην ανάγνωση, τη γραφή και τα μαθηματικά.
Σε τελευταία ανάλυση, φαίνεται ότι το να μην έχεις πρόσβαση σε ποιοτική εκπαίδευση, να μην ζεις σε ένα αρμονικό, καθαρό και υγιές περιβάλλον, και να μην έχεις θετικές αρχές για την ευημερία της κοινωνίας, είναι παράμετροι που κάνουν τη φτώχεια, που είναι βυθισμένη σε κάθε μία από αυτές, να οδηγεί στην έκπτωση των αξιών. Η έλλειψη αυτοεκτίμησης, υπευθυνότητας και ηθικών αξιών, κάνει το άτομο να μην είναι σε θέση να διεκδικήσει τα δικαιώματά του, και να μη διαθέτει τα κατάλληλα εργαλεία για να βγει από αυτήν.
Συνεπώς, θα πρέπει να κατανοήσουμε, ότι σε κάθε κοινωνία αναπτύσσονται δυσλειτουργίες, οι οποίες προκαλούν αναστάτωση πάντα σε ένα μέρος του πληθυσμού. Και εμπόδια θα βλέπουμε, αρκεί να τα αντιμετωπίζουμε με επιμονή κι υπομονή σε προσωπικό και συλλογικό επίπεδο. Για να αποφευχθούν τέτοιου είδους δυσκολίες, θα πρέπει η ίδια η πολιτεία, λοιπόν, να δώσει τα εχέγγυα για έναν κόσμο πιο δίκαιο, και να αποτελέσει υπόδειγμα προς μίμηση με το να προστατεύει και τις πιο ασθενείς τάξεις. Από την πλευρά του, το εκπαιδευτικό σύστημα θα πρέπει να έχει τον ρόλο του σωστού καθοδηγητή, ώστε να αποφεύγονται αισθήματα ανωτερότητας ή κατωτερότητας που φέρουν ολόκληροι λαοί.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Οι επιπτώσεις της φτώχειας γενικότερα και στα παιδιά ειδικότερα και πιθανοί τρόποι παρεμβάσεων για την πρόληψη και τη μείωσή της, researchgate.net, διαθέσιμο εδώ
- Η φτώχεια: ένα παγκόσμιο πρόβλημα, slideplayer.gr, διαθέσιμο εδώ
- Poverty and social security: concepts and principles, researchgate.net, διαθέσιμο εδώ
- Definitions of poverty: twelve clusters of meaning, rszarf.ips.uw.edu.pl, διαθέσιμο εδώ
- Εργασία, ανεργία και κοινωνικές ανισότητες, ebooks.edu.gr, διαθέσιμο εδώ
- The many dimensions of poverty, semanticscholar.org, διαθέσιμο εδώ
