Του Στέλιου Καραγεώργη,
Τα πρώτα σημάδια αλλαγής της βρετανικής πολιτικής έναντι της ελληνικής υποθέσεως, αρχίζουν να παρατηρούνται από το Σεπτέμβριο του 1822. Ο θάνατος τους Κάσλρι οδηγεί στην ανάληψη του υπουργείου Εξωτερικών από τον Τζωρτζ Κάνινγκ, ο οποίος έμμενε επισήμως στην ουδετερότητα της Αγγλίας, καθώς δεν επιθυμούσε το ξέσπασμα ενός πολέμου μεταξύ Ρώσων και Οθωμανών.
Η υπό βρετανική κυριαρχία Ιόνιος Πολιτεία είχε αναγνωρίσει ανεπίσημα τον ναυτικό αποκλεισμό που είχαν επιβάλλει οι Έλληνες στις ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδος για πρακτικούς εμπορικούς λόγους, πριν από την βρετανική κυβέρνηση. Ο διοικητής της βρετανικής ναυτικής μοίρας Χάμιλτον, είχε απαγορεύσει την παραβίαση της ουδετερότητας υπέρ των Τούρκων, χωρίς όμως να αναγνωρίζει ως εμπόλεμους τους Έλληνες επισήμως. Παράλληλα, πολλοί Έλληνες εθελοντές από τα Επτάνησα πήγαιναν να ενισχύσουν την επαναστατική προσπάθεια, και επέστρεφαν όταν χρειάζονταν ασφαλές καταφύγιο.
Στις αρχές του 1823 διεξήχθησαν ανεπίσημες συζητήσεις μεταξύ εκπροσώπων του Μαυροκορδάτου και του ύπατου Αρμοστή των Ιονίων Μαίτλαντ, για να εξεταστεί το ενδεχόμενο απόδοσης περιορισμένης αυτονομίας στην Ελλάδα, αντίστοιχη με της Σερβίας. Παρόμοιες συζητήσεις επαναλήφθηκαν μεταξύ Μαίτλαντ και Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, ο οποίος είχε προτείνει η Πελοπόννησος να αποτελέσει βρετανικό προτεκτοράτο. Παρ’ όλ’ αυτά ο Αρμοστής συνέχιζε να αποκηρύσσει την επανάσταση, καθώς αυτό πρόσταζαν τα εμπορικά συμφέροντα της Αγγλικής Εταιρείας της Ανατολής.
Το μεγάλο βήμα έγινε τον Μάρτιο του 1823. Η βρετανική κυβέρνηση αναγνώρισε του Έλληνες ως εμπόλεμους. Η επίσημη δικαιολογητική βάση της απόφασης, ήταν πως δεν γινόταν πλέον οι Έλληνες να αντιμετωπίζονται ως πειρατές και πως όφειλαν οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές να επανέλθουν στα όρια του πολιτισμένου πολέμου. Ουσιαστικά οι Βρετανοί με την αναγνώριση των Ελλήνων ως εμπόλεμων, τους απέδιδαν το δικαίωμα νηοψίας, με σκοπό τη γενικότερη πάταξη της πειρατείας, ώστε να προασπίσουν τα εμπορικά τους συμφέροντα.
Παράλληλα, η μυστική διπλωματία των Άγγλων, παρότρυνε τον τσάρο να δεχτεί μεσολάβηση του Βρετανού πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη για εξομάλυνση των σχέσεων Ρωσίας – Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που είχαν διαρραγεί. Η παρότρυνση εισακούστηκε, και ως αποτέλεσμά της, η Ρωσία πρότεινε ένα σχέδιο διοικητικής διαίρεσης της Ελλάδος σε τρία μέρη, υπό την επικυριαρχία του σουλτάνου. Ένα σχέδιο που εξόργισε τους Έλληνες, και τους έκανε να στραφούν αποκλειστικά πλέον προς την Βρετανία για βοήθεια.
Τον Φεβρουάριο του 1824 συνομολογείται μεταξύ εκπροσώπων της Προσωρινής Διοίκησης της Ελλάδος και χρηματιστών του City στο Λονδίνο, δάνειο ύψους 800.000 λιρών, με εγγύηση τις εθνικές γαίες. Ύποπτο ρόλο στις διαπραγματεύσεις έπαιξαν τα μέλη του Φιλελληνικού Κομιτάτου, αλλά και τα μέλη της ελληνικής αποστολής, με σκοπό την κερδοσκοπία. Η τιμή έκδοσης και το επιτόκιο του δανείου ήταν πολύ υψηλά, με αποτέλεσμα μετά τις προμήθειες και τις κατακρατήσεις να φτάσουν σε ελληνικά χέρια μόλις 298.700 λίρες. Χρήματα τα οποία τελικά κατασπαταλήθηκαν χωρίς ουσία, και ενέτειναν τις εμφύλιες έριδες μεταξύ των Ελλήνων.
Η απόφαση αυτή των Βρετανών δεν έγινε από ανιδιοτελή φιλανθρωπία προς τους Έλληνες. Οι χρηματιστές του Λονδίνου πίστευαν ότι οι επαναστάτες τελικά θα κατάφερναν να επικρατήσουν των Οθωμανών, αφού είχαν καταφέρει να παγιωθούν ως υπολογίσιμη δύναμη από την άνοιξη του 1821. Άρα θα έπαιρναν πίσω τα λεφτά τους, συν τους τόκους. Συνακολούθως, η Μ. Βρετανία θα κέρδιζε ερείσματα σε περίπτωση που η Ελλάδα αποκτούσε την αυτονομία της, γεγονός που δεν θα επέτρεπε στην Ρωσία να έχει την αποκλειστική κηδεμονία του νεοσύστατου κράτους.
Ένα δεύτερο δάνειο συμφωνήθηκε τους πρώτους μήνες του 1825. Αυτή την φορά ήταν ύψους 2.000.000 λιρών, αλλά και πάλι με δυσβάσταχτους όρους για τους δανειολήπτες. Την διαχείριση του δανείου ανέλαβε επιτροπή ξένων τραπεζιτών, παραγγέλθηκαν πολεμικά πλοία από την Αγγλία και τις Η.Π.Α. από τα οποία έφτασαν τα μισά, και όταν πλέον δεν μπορούσαν να διαδραματίσουν καταλυτικό ρόλο στην επανάσταση. Η σκανδαλώδης διαχείριση του δανείου επικρίθηκε έντονα από τον βρετανικό τύπο. Οι Έλληνες τελικώς παρέλαβαν μόνο 232.558 λίρες, που και πάλι ξοδεύτηκαν για εμφύλιες στρατιωτικές διαμάχες.
Τον Αύγουστο του 1824, ύστερα από το απογοητευτικό σχέδιο τριχοτόμησης της Ελλάδος από την ρωσική πλευρά, η ελληνική κυβέρνηση απέστειλε επιστολή στον Κάνινγκ ζητώντας του βοήθεια. Η επιστολή έφτασε στον Βρετανό Υπουργό τον Νοέμβριο, με τον ίδιο να απαντά τον Δεκέμβριο. Η απάντησή του περιορίστηκε σε επανάληψη της δηλώσεως περί ουδετερότητας της Αγγλίας, αλλά πρόσθετε ότι η βρετανική πλευρά θα μπορούσε να μεσολαβήσει μεταξύ των αντιμαχόμενων στρατοπέδων στο μέλλον. Αν και το περιεχόμενο της απάντησης ήταν δίχως ουσία, και μόνο η απάντηση αποτελούσε ένα βήμα προς την αναγνώριση της κρατικής υπόστασης της Ελλάδος.
Πριν την απάντηση του Κάνινγκ, το καλοκαίρι του 1824, είχε συγκληθεί συνέδριο των δυνάμεων στην Αγία Πετρούπολη για την συζήτηση της ρωσικής προτάσεως. Οι συνεδριάσεις συνεχίστηκαν μέχρι τον Μάρτιο του 1825, ωστόσο ο Κάνινγκ προβλέποντας το διπλωματικό αδιέξοδο είχε αποσύρει την βρετανική αντιπροσωπεία. Αποτέλεσμα του συνεδρίου ήταν απλώς η αποστολή ενός υπομνήματος στον σουλτάνο για προσφορά μεσιτείας.
Εν κατακλείδι, η Μ. Βρετανία από τον Σεπτέμβριο του 1822, αρχίζει να μεταλλάσσει την στάση της έναντι του ελληνικού ζητήματος. Αναγνωρίζει τους Έλληνες ως εμπόλεμους για να διαφυλάξει τα εμπορικά της συμφέροντα από την πειρατεία, και οι χρηματιστές στο Λονδίνο ποντάρουν στην νίκη των Ελλήνων με σκοπό το χρηματικό όφελος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γουντχάους, Κρίστοφερ Μ. (2020), 1821, Ο πόλεμος της ελληνικής ανεξαρτησίας, Αθήνα: Παπαδόπουλος.
- Διβάνη, Λένα (2000), Η εδαφική ολοκλήρωση της Ελλάδας, 1830-1947, Αθήνα: Καστανιώτης.
- Κακαμπούρας, Δημήτριος Ε. (1993), Η βρετανική πολιτική έναντι της Ελλάδος του 1821 υπό το φως των Ελλήνων της εποχής αυτής, Αθήνα: Διδακτορική Διατριβή.
- Κακούρη, Αθηνά (2013), 1821 η αρχή που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, Πότε και πως δημιουργήθηκε το κράτος όπου ζούμε σήμερα, Αθήνα: Πατάκης.
- Ριζάς, Σωτήρης (2020), Οι μεγάλες δυνάμεις και η επανάσταση, Από το Λάιμπαχ στο Ναβαρίνο, Αθήνα: Μεταίχμιο.
