Της Γεωργίας Σκαμπελτζή,
Η ελληνική μυθολογία αποτελεί πηγή έμπνευσης για την Τένχη σε οποιαδήποτε μορφή (Γλυπτική, Λογοτεχνία, Ζωγραφική κ.ά.), με αποτέλεσμα να αποτελεί ένα θεματικό μοτίβο που επανέρχεται συνεχώς. Στη νεοελληνική ποίηση, ειδικότερα, τα θέματα αυτά απαντώνται συχνά και χρησιμοποιούνται με διαφορετικό τρόπο. Με τη χρήση των μυθολογικών προσώπων οι ποιητές μπορούν να μιλήσουν υπαινικτικά για σύγχρονές τους καταστάσεις ή ακόμα και να εκφράσουν κάτι πιο προσωπικό.
Ένας ευρέως γνωστός αρχαιοελληνικός μύθος που εντοπίζεται σε αρκετές περιπτώσεις στην ελληνική ποίηση του 19ου, 20ου, αλλά και 21ου αιώνα είναι αυτός της ωραίας Ελένης, η οποία αποτέλεσε την αιτία για τη διεξαγωγή του Τρωικού Πολέμου. Ειδικότερα, η Ελένη είναι κόρη του Δία και της Λήδας, αδελφή του Κάστορος, του Πολυδεύκους και της Κλυταιμνήστρας, γυναίκα του Μενελάου και μητέρα της Ερμιόνης. Γνωστή για την ομορφιά της απήχθη από τον Πάρη, γιο του Πριάμου, και μετέβησαν στην Τροία. Μετά την άλωση της Τροίας επανήλθε με τον Μενέλαο στη Σπάρτη.
Αναφορές γίνονται ήδη από τον 8ο αιώνα π.Χ. στην Ιλιάδα του Ομήρου, ενώ εντοπίζεται και στον Ησίοδο στο Έργα και Ημέραι (161-165). Έχει χρησιμοποιηθεί συχνά η ευριπίδεια εκδοχή του μύθου της Ελένης, σύμφωνα με την οποία φυγαδεύτηκε στην Αίγυπτο, ενώ στην Τροία βρισκόταν το ομοίωμά της. Το επεισόδιο αυτό χρησιμοποιείται συνήθως για να τονιστεί το μάταιο του αγώνα. Το θέμα αυτό ενέπνευσε μεταγενέστερα νεοέλληνες ποιητές, όπως τους Γιώργο Σεφέρη, Γιάννη Ρίτσο, Οδυσσέα Ελύτη, Τάκη Σινόπουλο κ.ά., οι οποίοι είτε προσέγγισαν από διαφορετική οπτική τη θέση της Ελένης είτε επιχείρησαν να εκφράσουν τις σκέψεις τους για το σύγχρονό τους παρόν μέσω της διαχρονικότητας του μύθου.
Η επιλογή των ποιημάτων αφορά την ποικίλη προσέγγιση της Ελένης ως αιτίας της πολεμικής σύγκρουσης μεταξύ Αχαιών και Τρώων. Ειδικότερα, τα αρχαιόμυθα ποιήματα που θα εξεταστούν παρακάτω είναι: «Τραγούδι της Ελένης» του Σωτήρη Σκίπη, «Τροία» του Στράτη Μυριβήλη, «Ελένη» της Λένας Παππά και «Τα αίτια του Τρωικού Πολέμου» του Γιάννη Υφαντή. Και οι τέσσερις ποιητές χρησιμοποιούν στα ποιήματά τους την ομηρική εκδοχή του μύθου χωρίς να την τροποποιούν.
Στο ποίημα του Σκίπη υπαίτιος του πολέμου παρουσιάζεται ο Μενέλαος, ο οποίος κατηγορείται από την Ελένη ότι ενήργησε έτσι ορμώμενος από ταπεινά κίνητρα, όπως το πάθος και το πείσμα. Στην «Τροία» ο Μυριβήλης παρουσιάζει τους συντρόφους να ανακαλούν στη μνήμη τους την εικόνα της Ελένης, της ωραίας Ελένης, προκειμένου να λησμονήσουν τις αντιξοότητες που αντιμετώπισαν κατά την παραμονή τους στην εμπόλεμη Τροία, την αγωνία που έχουν για την αποφυγή των κινδύνων και την επιτυχή ολοκλήρωση του ταξιδιού με την άφιξή τους στην Ιθάκη. Από την άλλη πλευρά, η Λένα Παππά στην «Ελένη» αναδεικνύει μια Ελένη αδικημένη, η οποία ακολούθησε τον Πάρη λόγω των ερωτικών συναισθημάτων που έτρεφε για εκείνον. Εντούτοις, δεν κατάφερε να ζήσει όπως ήθελε εξαιτίας του πολέμου και στη συνέχεια, μισήθηκε από τον οικογενειακό περίγυρο των θυμάτων. Ο Υφαντής στη δική του πραγμάτευση καταλήγει στο συμπέρασμα ότι άξιζε ο πόλεμος για μια γυναίκα, αφορμώντας από τη θεϊκή ομορφιά της γυναίκας που έχει δίπλα του.
Το πρόσωπο της Ελένης ως προτύπου ομορφιάς και ειδικότερα, αιτίας έναρξης ενός πολέμου έχει αξιοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό στη νεοελληνική ποίηση. Η προσέγγιση της Ελένης στα ποιήματα που επιλέχθηκαν είναι κατά βάση θετική και αποκλίνει από την παραδοσιακή πρόσληψη του μύθου, κατά την οποία η Ελένη δέχεται το μίσος τόσο των Ελλήνων όσο και των Τρώων για τις βιαιότητες και τις ταλαιπωρίες που υπέστησαν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Σωτήρης Σκίπης, Λουλούδια της μοναξιάς, Le Puy-en-Velay, Παρίσι 1927
- Στράτης Μυριβήλης, Μικρές φωτιές. Ποιήματα και τραγούδια, Ι. & Π. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1942
- Λένα Παππά, Τα ποιήματα (Γ΄ τόμος), Αρμός, Αθήνα 2001
- Γιάννης Υφαντής, Έρως ανίκατε μάχαν, Μελάνι, Αθήνα 2004
