Της Νικόλεττας Παπαθανασίου,
Το 1902 διενεργείται στο Royal College of Physicians του Λονδίνου η ομιλία του Άγγλου φυσιολόγου Sir Archibald Garrod. Σε αυτήν, ο ίδιος εισήγαγε για πρώτη φορά τον όρο «Ενδογενή Μεταβολικά Νοσήματα». Η παθογένεια αυτών έγκειται σε γενετικές μεταλλάξεις που οδηγούν σε απουσία ή απορρύθμιση των ενζύμων και των πρωτεϊνών που συμμετέχουν σε μεταβολικά μονοπάτια. Ο Sir Archibald Garrod στην εισήγησή του απέδωσε τον χαρακτηρισμό «Ενδογενή Μεταβολικά Νοσήματα» σε 4 νοσήματα, μεταξύ αυτών και η αλκαπτονουρία ή αλλιώς «η νόσος των μαύρων οστών».
Η αλκαπτονουρία είναι ένα ιδιαίτερα σπάνιο μεταβολικό νόσημα. Εκτιμάται πως παγκοσμίως συναντάται με συχνότητα περίπου 1:250.000-500.000 γεννήσεις. Στην περίπτωση αυτής, παρατηρείται ελαττωμένη λειτουργικότητα ή/και έλλειψη του ενζύμου 1,2-διοξυγενάση του ομογεντισικού οξέος, λόγω πάσης φύσεως μεταλλάξεων στο γονίδιο HGD. Ως απόρροια των μεταλλάξεων, ο μεταβολισμός του ομογεντισικού οξέος καθίσταται ανέφικτος, με αποτέλεσμα αυτό τόσο να συσσωρεύεται σε ιστούς όσο και να αποβάλλεται στα ούρα. Η νόσος ακολουθεί αυτοσωμικό υπολειπόμενο τύπο κληρονομικότητας, δηλαδή χρειάζεται να ανευρίσκεται και στους δύο γονείς το ελαττωματικό γονίδιο – ακόμα και αν εκείνοι δε νοσούν –, προκειμένου ένας απόγονος να έχει πιθανότητες να εκδηλώσει το νόσημα.
Αναφορικά με τη συμπτωματολογία της πάθησης, αυτή παρουσιάζει ορισμένα ιδιαίτερα γνωρίσματα. Ειδικότερα, το κυριότερο εξ αυτών είναι το σκούρο χρώμα που παρουσιάζουν τα ούρα των πασχόντων έπειτα από έκθεσή τους στον αέρα. Αυτό αποτελεί το μοναδικό σύμπτωμα που εκδηλώνεται στους νοσούντες από τη γέννησή τους και συχνά, μάλιστα, δεν καθίσταται αντιληπτό. Πέραν αυτού και έως την ηλικία των 30 περίπου, οι ασθενείς διαβιούν μια φυσιολογική ζωή ελλείψει ενοχλήσεων και κάθε άλλου είδους συμπτωμάτων.
Ωστόσο, παρά την απουσία άλλων κλινικών εκδηλώσεων, η βιοχημική οδός του ομογεντισικού οξέος εξακολουθεί να δυσλειτουργεί, εφόσον το προαναφερθέν ένζυμο απουσιάζει ή υπολειτουργεί. Με λίγα λόγια, το ομογεντισικό οξύ συσσωρεύεται και εναποτίθεται στον συνδετικό ιστό, κυρίως στους χόνδρους, ενώ σημαντικό μέρος του αποβάλλεται αυτούσιο από τους νεφρούς στα ούρα. Αυτή η χρόνια εναπόθεση του οξέος στους χόνδρους επιφέρει τη λεγόμενη «ωχρονοσία». Πρόκειται για μια παθολογική κατάσταση στην οποία παρατηρείται κυανή χροιά στους προσβληθέντες συνδετικούς ιστούς, όπως το πτερύγιο του ώτος, καθώς και κυανές κηλίδες στον σκληρό χιτώνα του οφθαλμού. Ακόμα, η περίσσεια ομογεντισικού οξέος τείνει να συσσωρεύεται και στους τένοντες, τους συνδέσμους και τα οστά, με συνέπεια να ανακύπτει αποδυνάμωση, πάχυνση και φλεγμονή αυτών, καθώς και περιορισμός της κινητικότητας των αρθρώσεων. Λιγότερο κοινά συμπτώματα συνιστούν οι νεφρικοί λίθοι και η στένωση και πάχυνση των καρδιακών βαλβίδων, εξαιτίας της εναπόθεσης του οξέος.
Το έργο της διαγνωστικής διαδικασίας δεν είναι ιδιαίτερα επίπονο. Ο κυριότερος διαγνωστικός δείκτης είναι οι υψηλές τιμές ομογεντισικού οξέος σε δείγμα ούρων προ εικοσιτετράωρου. Ακτινολογικά ευρήματα εκφυλιστικής οστεοαρθρίτιδας, καθώς και η παρουσία σκουρόχροων ούρων και κυανών κηλίδων στις προαναφερθείσες περιοχές συνηγορούν στη διάγνωση της αλκαπτονουρίας.
Η ασθένεια, δυστυχώς, δεν είναι ιάσιμη. Ο απώτερος σκοπός όλων των θεραπευτικών επιλογών είναι η άμβλυνση των συμπτωμάτων, προκειμένου η ποιότητα ζωής του ασθενούς να διατηρείται σχεδόν αναλλοίωτη. Συγκεκριμένα, η ένταξη της φυσικοθεραπείας και της εργοθεραπείας στην καθημερινότητα των νοσούντων κρίνεται επιτακτική, ενώ οι ίδιοι συχνά καταφεύγουν στη λήψη αντιφλεγμονωδών φαρμάκων για την περιστολή του άλγους. Επιπλέον, ορισμένες κλινικές μελέτες υποστηρίζουν πως η βιταμίνη C, λόγω της αντιοξειδωτικής της ιδιότητας, παρακωλύει την άμετρη εναπόθεση το ομογεντισικού οξέος στους ιστούς. Αδήριτη κρίνεται, επίσης, η ανάγκη ελάττωσης της διαιτητικής πρόσληψης πρωτεϊνών, αφού τα αμινοξέα φαινυλαλανίνη και τυροσίνη που εμπεριέχονται σε πολλές πρωτεΐνες μεταβολίζονται σε ομογεντισικό οξύ. Τέλος, αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως το 50% των ασθενών υποβάλλεται σε χειρουργική επέμβαση πριν την ηλικία των 50-55.
Συνοψίζοντας, αντιλαμβανόμαστε πως η αλκαπτονουρία συνιστά μια σπάνια νόσο που, αν και δεν απειλεί άμεσα τη ζωή του ασθενούς, η καθημερινότητά του δυσχεραίνεται όσο η συμπτωματολογία αυτής εντείνεται. Θα μπορούσαμε, όμως, να προβούμε στον επισφαλή ισχυρισμό πως το μέλλον για την ίαση της νόσου προβλέπεται ευοίωνο. Από ένα σύνολο ερευνών έχει συναχθεί το συμπέρασμα πως η χρόνια λήψη μιας φαρμακευτικής ουσίας, της νιτισινόνης, δύναται να επιβραδύνει σε αξιοσημείωτο βαθμό την εξέλιξη της νόσου. Αναμένεται, βέβαια, η διενέργεια ενδελεχέστερων μελετών για να συνεκτιμηθούν τα οφέλη και οι παρενέργειες, προτού προωθηθεί η ευρεία χρήση αυτής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Alkaptonuria, rarediseases.org. Διαθέσιμο εδώ
- Alkaptonuria, ncbi.nlm.nih.gov. Διαθέσιμο εδώ
- Alkaptonuria (Black Urine Disease), emedicine.medscape.com. Διαθέσιμο εδώ
