Της Έλενας Κοντραφούρη,
Η οδοντική τερηδόνα αποτελεί μία από τις συχνότερες νόσους παγκοσμίως με κυρίαρχη ηλικιακή ομάδα τα παιδιά και τους εφήβους. Ο όρος της χρησιμοποιείται για να περιγράψει την εικόνα της τοπικής καταστροφής των ενασβεστιωμένων, δηλαδή των σκληρών ιστών του στόματος, όπως η αδαμαντίνη. Παλαιότερα, ως αίτιο εμφάνισής της θεωροείτο απλώς ο αυξημένος αριθμός βακτηρίων στο στοματικό περιβάλλον και η μεταβολική τους δραστηριότητα, ωστόσο η σύγχρονη άποψη υποστηρίζει ότι η τερηδόνα είναι αποτέλεσμα συνέργειας τριών παραγόντων: των μικρόβιων της οδοντικής πλάκας, της διατροφής και των συνθηκών του στοματικού περιβάλλοντος.
Η έναρξη και η εξέλιξή της λοιπόν δεν επαφίεται μόνο στους παθογόνους μικροοργανισμούς, αλλά και στον τρόπο ζωής και στις επιλογές του ατόμου. Ποιες είναι όμως αυτές οι στρατηγικές που θα μας βοηθήσουν να αποφύγουμε την εμφάνιση αυτής της νόσου και ποιες είναι οι συνήθειες που πρέπει να εντάξουμε στην καθημερινότητά μας, ώστε να έχουμε ένα υγιές στοματικό περιβάλλον;
Το φθόριο έχει αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητα στην πρόληψη της τερηδόνας. Η αντιτερηδονική του συμβολή εκδηλώνεται κυρίως μέσω δύο μηχανισμών. Πρώτον, το φθόριο παρεμβαίνει ανασταλτικά στον μεταβολισμό των μικροοργανισμών, με αποτέλεσμα την ελάττωση παραγωγής οξέων που θα φθείρουν τον σμάλτο του δοντιού. Δεύτερον, όταν το φθόριο βρίσκεται σε σχετικά υψηλές συγκεντρώσεις στο στοματικό περιβάλλον, μπορεί να ενσωματωθεί στους δομικούς κρυστάλλους της αδαμαντίνης, δηλαδή της επιφανειακής στιβάδας του δοντιού. Η ενσωμάτωση του φθορίου μειώνει τη διαλυτότητα της αδαμαντίνης στο όξινο περιβάλλον και ενισχύει την αντοχή της έναντι των μικροβιακών παραγόντων. Γι’ αυτούς τους λόγους, λοιπόν, είναι σημαντική η χρήση φθοριούχου οδοντόκρεμας ή και στοματικού διαλύματος, η τακτική επίσκεψη στον οδοντίατρο για φθορίωση και η μέριμνα της πολιτείας για τη σωστή φθορίωση του νερού.
Οι διατροφικές συνήθειες είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τον κίνδυνο εμφάνισης τερηδονικών βλαβών. Η αυξημένη κατανάλωση υδατανθράκων, όπως η ζάχαρη, ευνοεί τον πολλαπλασιασμό των μικροβίων, καθώς τα σάκχαρα αποτελούν την πηγή τροφής τους. Ο μεταβολισμός των υδατανθράκων από τους μικροοργανισμούς θα οδηγήσει στην παραγωγή οξέων, καταστροφικών για τα δόντια.
Η απομεταλλικοποίηση των δοντιών, ωστόσο, μπορεί να προληφθεί, αφενός με τη μείωση των τροφών που περιέχουν μεγάλες ποσότητες ζάχαρης και αφετέρου με τη λήψη διατροφικών στοιχείων, που έμμεσα αποτρέπουν την εμφάνιση τερηδόνας. Αυτά τα στοιχεία είναι το ασβέστιο και η καζεΐνη, που βρίσκονται άφθονα στα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα οποία συμβάλλουν στην επανασβεστίωση του εξωτερικού τμήματος του δοντιού, δηλαδή στην ενίσχυση της αντοχής του και την κάλυψη τυχόν πόρων που μπορεί να δημιουργήθηκαν από τα μικρόβια. Επίσης, το μαύρο τσάι που περιέχει φθόριο μειώνει την διαλυτότητα της αδαμαντίνης, ενώ η ξυλιτόλη αποτελεί ιδανικό υποκατάστατο για την ζάχαρη, καθώς δεν οδηγεί τους μικροοργανισμούς στην παραγωγή οξέων και έχει αντιμικροβιακές ιδιότητες.
Η λήψη βιταμινών Α και D, αλλά και η επαρκής κατανάλωση πρωτεϊνών, συμβάλλουν στην πρόληψη της τερηδόνας, όχι επειδή έχουν τερηδονοστατική δράση, όπως τα προηγούμενα στοιχεία, αλλά διότι η ανεπάρκειά τους οδηγεί σε υποπλασία της αδαμαντίνης. Αυτό σημαίνει ότι το εξωτερικό τμήμα του δοντιού δεν έχει διαπλάθεται σωστά, ώστε να αντέχει την βλαπτική δραστηριότητα των μικροβίων, καθιστώντας το εξαρχής πιο ευαίσθητο στα οξέα. Η ισορροπημένη διατροφή, λοιπόν, είναι καίρια για την υγεία των δοντιών.
Το βούρτσισμα των δοντιών τουλάχιστον 2 φορές την ημέρα μειώνει σε πολύ μεγάλο βαθμό τον κίνδυνο εμφάνισης τερηδόνας. Αναγκαία συνθήκη για την ανάπτυξη τερηδόνας είναι η ύπαρξη της οδοντικής μικροβιακής πλάκας, δηλαδή της συνάθροισης μικροβίων στις σκληρές επιφάνειες των δοντιών. Ο σχηματισμός της πλάκας ξεκινάει λίγα λεπτά μετά από το βούρτσισμα και σταδιακά επεκτείνεται καθώς ο πληθυσμός των βακτηρίων αυξάνεται. Αν τα μικρόβια δεν απομακρυνθούν, τότε θα συνεχίσουν να πολλαπλασιάζονται, να μεταβολίζουν τους υδατάνθρακες, να παράγουν οξέα και να διαβρώνουν την επιφάνεια των δοντιών. Η μηχανική απομάκρυνσή τους επιτυγχάνεται με το βούρτσισμα, καθώς διαταράσσονται οι συνδέσεις των μικροβίων μεταξύ τους και καταστρέφονται οι αποικίες τους. Η αποφυγή των τερηδονικών βλαβών, συνεπώς, προϋποθέτει την καθημερινή τήρηση των κανόνων στοματικής υγιεινής, με έμφαση στο βραδινό βούρτσισμα των δοντιών.
Τέλος, η κάλυψη των οπών και των σχισμών στην μασητική επιφάνεια έχει αποδειχθεί ένα πολύ αποτελεσματικό προληπτικό μέσο. Οι συγκεκριμένες περιοχές είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς στην ανάπτυξη και εξέλιξη των τερηδονικών βλαβών, διότι δεν μπορούν εύκολα να καθαριστούν με το βούρτσισμα, δεν απομακρύνονται πλήρως τα μικρόβια και συχνά κατακρατούν υπολείμματα τροφών. Η κάλυψη γίνεται με τα sealants (προληπτικές εμφράξεις), τα οποία είναι επιστρώσεις ενός λευκού ή άχρωμου υλικού, κυρίως στα οπίσθια δόντια, χωρίς να απαιτείται τρόχισμα της επιφάνειας. Η τοποθέτησή τους είναι ανώδυνη και χρειάζεται μόνο μία οδοντιατρική επίσκεψη, αλλά είναι απαραίτητη η τακτική παρακολούθησή τους για τυχόν επιδιορθώσεις. Έτσι, σημεία που εμφανίζουν υψηλό τερηδονικό κίνδυνο εξομαλύνονται και προστατεύονται από την συσσώρευση μικροβίων.
Για πολλά χρόνια, οι τερηδονικές βλάβες αντιμετωπιίζονταν μετά την εμφάνισή τους και έμφαση δινόταν στην προσπάθεια αναχαίτησής τους. Στην σύχρονη εποχή, ωστόσο, οφείλουμε να τονίσουμε την αξία της πρόληψης, δηλαδή της τήρησης σωστής στοματικής υγιεινής και της προφύλαξης των οδοντικών ιστών, προκειμένου ο καθένας μας να μπορεί να διατηρήσει την υγεία της στοματικής του κοιλότητας για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, ιδανικά εφόρου ζωής. Διότι, δεν πρέπει να ξεχνάμε τα λόγια του Ιπποκράτη, πατέρα της ιατρικής: «Κάλλιον το προλαμβάνειν ή το θεραπεύειν».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Rugg-Gunn A. (2013). Dental caries: strategies to control this preventable disease. Acta medica academica, 42(2), 117–130. Διαθέσιμο εδώ
- Ραχιώτης, Χ., & Βουγιουκλάκης, Γ. (2016). Οδοντική τερηδόνα.
- Kay, E. (2016). Dentistry at a Glance (σ.49).
