Της Συμέλας Θεοδοσιάδου,
Στο παρόν άρθρο, θα παρουσιαστούν ευσυνόπτως οι βασικές θέσεις δύο αποφάσεων, η υπ’ αριθμόν 507/2021 του Μονομελούς Πρωτοδικείου Πειραιώς, που εξεδόθη σε πρώτο βαθμό κι η υπ’ αριθμόν 298/2021 του Μονομελούς Εφετείου Πειραιώς, εκδοθείσα δευτεροβαθμίως, κατόπιν ασκήσεως του ενδίκου μέσου της εφέσεως. Αμφότερες οι πολιτικές αυτές αποφάσεις επικεντρώνονται στο ζήτημα της επιμέλειας των γονέων, έναν κομβικό θεσμό του οικογενειακού δικαίου, με σημαίνοντα ρόλο για το συμφέρον του τέκνου αφ’ ης της λύσεως της έγγαμης συμβίωσης των γονέων. Πιο συγκεκριμένα:
Μον.Πρωτ.Πειραιώς 507/2021: Πρόκειται για συνεκδίκαση – συντρεχουσών των προϋποθέσεων αυτής βάσει και των άρθρων 246 και 686επόμ. ΚΠολΔ – αιτήσεως και ανταιτήσεως ασφαλιστικών μέτρων, βάσει του άρθρου 735 ΚΠολΔ, προκειμένου για ρύθμιση των σχέσεων των συζύγων από τον γάμο ή των σχέσεων γονέων και τέκνων. Στη μείζονα σκέψη, το Δικαστήριο συνδυάζει τις διατάξεις των άρθρων 1510, 1511, 1512, 1514 του ΑΚ που αφορούν το οικογενειακό δίκαιο και συγκεκριμένα την γονική μέριμνα. Αναλύοντας την γονική μέριμνα ως ευρύτερη έννοια, και την επιμέλεια ως έννοια που αποτελεί συνιστώσα της γονικής μέριμνας, το Δικαστήριο προχωρά στην κατάσταση της διάσπασης της έγγαμης συμβιώσεως. Επί της λύσεως της έγγαμης συμβίωσης των γονέων, επέρχεται η κατάργηση της οικογενειακής στέγης, με τους δύο γονείς να εγκαθίστανται σε διαφορετικές οικίες ή και τόπους διαμονής. Επομένως, το ζήτημα της ρύθμισης του τόπου διαμονής, αλλά και εν γένει της γονικής μέριμνας ανέρχεται σε ένα ζήτημα που πρέπει να ρυθμιστεί, με το Δικαστήριο να αναλαμβάνει αυτή τη ρύθμιση. Ως κατευθυντήρια γραμμή για την άσκηση της γονικής μέριμνας ή μόνο της επιμέλειας, στην περίπτωση διαφωνίας των γονέων των τέκνων και της προσφυγής τους στο δικαστήριο, αλλά και πυρήνας για τον προσδιορισμό της ασκήσεως της γονικής μέριμνας του ανηλίκου είναι το αληθινό συμφέρον του τέκνου, που αποσκοπεί στην ανάπτυξη του ανηλίκου σε μία ανεξάρτητη και υπεύθυνη προσωπικότητα. Το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου βέβαια, δεν εξειδικεύεται συγκεκριμένα, αλλά αποτελεί μία αόριστη νομική έννοια. Το βέλτιστο συμφέρον θα κριθεί in concreto, σε κάθε υπόθεση, με σκοπό την διασφάλιση της ομαλότητας και της σταθερότητας και της ψυχοσυναισθηματικής κατάστασης του τέκνου. Για την κρίση αυτή, το Δικαστήριο επί συχνή βάση συνεκτιμά παραμέτρους όπως τη συμπεριφορά κάθε γονέα κατά το προηγούμενο χρονικό διάστημα και τη συμμόρφωσή του με τις νόμιμες υποχρεώσεις του, καθώς και τις συναισθηματικές σχέσεις του κάθε γονέα με το τέκνο, ενώ γίνεται μνεία στην αποφυγή οιασδήποτε ικανοποίησης εκδικητικών διαθέσεων μεταξύ των γονέων εν όψει της οικογενειακής διάσπασης.
Εν προκειμένω, το Δικαστήριο, εκτιμώντας τα αποδεικτικά μέσα που προσκομίστηκαν στην εν λόγω εκδίκαση, ήτοι ενόρκων και ανωμοτί καταθέσεων και έγγραφα, πιθανολόγησε την αγάπη και το ενδιαφέρον, αλλά και τη σοβαρή πρόθεση και τη ψυχική διάθεση αμφοτέρων των γονέων για την ενασχόληση με την ανατροφή του τέκνου τους με γνώμονα την σταθερότητα κι ομαλότητα του οικογενειακού περιβάλλοντος και τη ψυχοσωματική υγεία και ανάπτυξή του. Αφενός το ανήλικο τέκνο διατηρεί ισχυρό συναισθηματικό δεσμό με την πατέρα του, με τον οποίο άλλωστε συμβιώνει μετά την διάσπαση της έγγαμης συμβίωση των γονέων, διασφαλίζοντάς του ήρεμο κι ομαλό οικογενειακό περιβάλλον. Αφετέρου, πριν τη διάσπαση του έγγαμου βίου, το ανήλικο τέκνο είχε αναπτύξει επίσης ισχυρό ψυχικό δεσμό με την μητέρα του, με αισθήματα στοργής κι αγάπης. Η μητέρα μάλιστα, παρά το γεγονός της μετοίκησής της, είχε συστηματική επαφή κι επικοινωνία με το τέκνο, μεριμνώντας να περνούν μαζί ποιοτικό χρόνο και να έχει ενεργό ρόλο επίσης στην ανατροφή του τέκνου, χτίζοντας μία ισχυρή σχέση.
Με βάση τις παραπάνω παραδοχές, πιθανολογήθηκε ότι οι διάδικοι τρέφουν δυνατά αισθήματα αγάπης κι αφοσίωσης προς το ανήλικο τέκνο τους, έχουν πλήρη συνείδηση του γονεϊκού τους ρόλου και ασκούν προσηκόντως και ικανοποιητικά τα καθήκοντα, που τους επιβάλλονται και απορρέουν από την ιδιότητα τους αυτή και εκτελούν το έργο τους πρόθυμα και αγόγγυστα, ανταποκρινόμενοι με στοργή και υπομονή στις υλικές και συναισθηματικές ανάγκες του ανηλίκου τέκνου τους, ενώ και οι ίδιοι ως κοινωνικοί και υπεύθυνοι άνθρωποι με ευπρεπή συμπεριφορά και συγκροτημένο χαρακτήρα, λόγω της προσωπικότητάς τους και της παιδαγωγικής καταλληλότητάς τους ως γονέων. Καταληκτικά, το Δικαστήριο λαμβάνοντας υπόψη όλα τα ανωτέρω, ανέθεσε προσωρινώς την επιμέλεια από κοινού στους δύο διαδίκους, ενώ κατένειμε ημερολογιακά στον κάθε γονέα την άσκηση της επιμέλειας στην κατοικία του οποίου θα διαμένει το ανήλικο τέκνο, ρυθμίζοντας το δικαίωμα επικοινωνίας του γονέα κατά τον χρόνο που δεν διαμένει με το ανήλικο τέκνο.
Μον.Εφ.Πειραιώς 298/2021: Πρόκειται για έφεση που ασκήθηκε κατά πρωτόδικης απόφασης, με την οποία είχε συνεκδικαστεί αγωγή κι ανταγωγή με την ειδική διαδικασία οικογενειακών-γαμικών διαφορών των αντίστοιχων άρθρων του ΚΠολΔ. Αφ’ ης της εξέτασης και διαπίστωσης της συνδρομής των τυπικών προϋποθέσεων του παραδεκτού του ενδίκου μέσου, το Δικαστήριο προχώρησε στην ουσία. Αναλύοντας το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 1510, 1511, 1512-1514 και 1518 ΑΚ που αναφέρονται στους θεσμούς της γονικής μέριμνας και της επιμέλειας του τέκνου του οικογενειακού δικαίου, εν συνεχεία έθεσε τις κατευθυντήριες γραμμές που πρέπει να ακολουθούνται εν προκειμένω, βάσει και της πάγιας νομολογιακής σκέψης που παρατέθηκε και στην προηγούμενη απόφαση. Έτσι, το Εφετείο επισήμανε ότι επί διακοπής της έγγαμης συμβίωσης των συζύγων, ανατρέπονται πλέον οι συνθήκες ζωής της οικογενείας, καθ’ όσον ο ένας εκ των δύο συζύγων μετοικεί και πλέον ακολουθεί χωριστό τόπο διαμονής. Εξ αυτού του γεγονότος, δημιουργείται το ζήτημα της ρύθμισης της διαμονής του τέκνου, καθώς πλέον καθένας εκ των γονέων του φέρει διαφορετικό τόπο διαμονής· επομένως πρέπει να ρυθμιστεί με ποιόν γονέα θα διαμένει πλέον το ανήλικο τέκνο. Βασικός πυλώνας για την κρίση του Δικαστηρίου αναφορικά με αυτό το ζήτημα, αποτελεί το βέλτιστο και αληθές συμφέρον του τέκνου, μία αόριστη νομική έννοια, η οποία εξειδικεύεται με βάσει κάποιες παραμέτρους και σε κάθε υπόθεση ξεχωριστά. Τέτοιες παράμετροι για την διαπίστωση της καταλληλότητας του γονέα για την άσκηση της γονικής μέριμνας και της επιμέλειας του τέκνου είναι η προσωπικότητα και η παιδαγωγική καταλληλότητα του κάθε γονέα, ενώ και συνεκτιμώνται οι συνθήκες κατοικίας και η οικονομική κατάσταση τούτων. Σημαίνοντα ρόλο διαδραματίζει, όπως επισημαίνεται και στο νόμο η ύπαρξη ιδιαίτερου δεσμού του τέκνου προς τον ένα από τους γονείς του και η περί αυτού ρητώς εκφραζόμενη προτίμηση του, την οποία συνεκτιμά το δικαστήριο ύστερα και από τη στάθμιση του βαθμού της ωριμότητάς του, καθώς θα πρέπει να είναι αποτέλεσμα ελεύθερης και ανεπηρέαστης επιλογής του ανηλίκου, που έχει την στοιχειώδη ικανότητα διάκρισης κι όχι προϊόν εκδικητικής στάσης του ενός προς τον άλλον γονέα. Στη συνέχεια, το Εφετείο, προβαίνει στην εξέταση και ανάλυση του δικαιώματος επικοινωνίας του γονέα που δεν ασκεί την επιμέλεια με το τέκνο του. Πιο συγκεκριμένα, το Εφετείο αναφέρει ότι εαν η γονική μέριμνα ή η επιμέλεια στον έναν γονέα ασκείται κατ’ αποκλεισμό του άλλου γονέα, παρεμποδίζοντας αδικαιολόγητα την επικοινωνία των τέκνων με τον μη ασκούντα την επιμέλεια γονέα, τούτο συνιστά καταχρηστική άσκηση της γονικής μέριμνας, που είναι δυνατόν να επισύρει ακόμη και τις συνέπειες του άρθρου 1532 ΑΚ. Ενώ αντίθετα, δεν συνιστά κατάχρηση όταν η λήψη μέτρων από τον ασκούντα την επιμέλεια γονέα για τον περιορισμό της επικοινωνίας του ανήλικου τέκνου με τον έτερο γονέα δικαιολογείται από το ίδιο το συμφέρον του τέκνου, όπως π.χ. σε διαπιστωμένες περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας σε βάρος του τέκνου ή σεξουαλικής κακοποίησης ή παρενόχλησης αυτού από τον τελευταίο αυτό γονέα.
Εν προκειμένω, από τα προσκομισθέντα αποδεικτικά μέσα, το Εφετείο έκρινε ως καταχρηστική τη συστηματική παρεμπόδιση του γονέα που φέρει την επιμέλεια κατά τον επίδικο χρόνο του δικαιώματος επικοινωνίας του άλλου γονέα, ενόψει μάλιστα και του γεγονότος της μη απαγγελίας κατηγορίας σε βάρος του εναγόμενου-αντενάγοντος και νυν εκκαλούντος για τις κακουργηματικές πράξεις, για τις οποίες τον κατεμήνυσε η ενάγουσα-αντεναγόμενη και νυν εφεσίβλητη. Επομένως, το Εφετείο απεφάνθη τη χρονική κατανομή της επιμέλειας με τη μορφή της εναλλασσόμενης άσκησης ως προσφορότερο για την υπό κρίση περίπτωση τρόπο άσκησης της επιμέλειας, εφόσον κι οι δύο γονείς έχουν ως τόπο κατοικίας την ίδια περιοχή. Με αυτόν τον τρόπο, εξασφαλίζεται η συμμετοχή και των δυο γονέων στην ανατροφή των παιδιών και ενισχύονται οι δεσμοί τους με αμφότερους τους γονείς.
Εκ των παραπάνω υποθέσεων, διαφαίνεται ότι το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού κρίνεται κάθε φορά από τις περιστάσεις, καθώς και από τη συμπεριφορά που επιδεικνύουν οι γονείς στη συμμετοχή για την ανατροφή και την ομαλή ψυχοσυναισθηματική τους ανάπτυξη. Το ενδιαφέρον τους έγκειται στο γεγονός της της από κοινού στην πρώτη υπόθεση και της εναλλασσομένης στη δεύτερη υπόθεση άσκηση της γονικής μέριμνας και επιμέλειας, καθώς αυτές οι κρίσεις διατυπώθηκαν πριν την ισχύ του Ν. 4800/2021 και των νέων διατάξεων του οικογενειακού δικαίου. Σκοπός, όπως διαφαίνεται, είναι ο μη αδικαιολόγητος αποκλεισμός του γονέα από την συμμετοχή στην εν γένει ανατροφή του τέκνου του, αλλά κι η αποφυγή εκδικητικών τακτικών προς τους πρώην συζύγους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- • Μον.Πρωτ.Πειραιώς 507/2021: Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών «ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ»
- • Μον.Εφ.Πειραιώς 298/2021, διαθέσιμη εδώ
