Της Ελπίδας Καλαμαράκη,
Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες (Office of the United Nations High Commissioner for Refugees, UNHCR) είναι η υπηρεσία του ΟΗΕ που επικεντρώνεται στην παροχή προστασίας και βοήθειας για τους πρόσφυγες. Ιδρύθηκε στις 14 Δεκεμβρίου 1950, από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, για να βοηθήσει τα εκατομμύρια Ευρωπαίων που είχαν εκπατριστεί ή χάσει τις ιδιοκτησίες τους μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Η λειτουργία της ξεκίνησε επίσημα το 1951, στην Γενεύη της Ελβετίας, όπου εδράζεται, μέχρι και σήμερα. Απώτερος σκοπός της, σύμφωνα με την ιδρυτική της Διακήρυξη, καθώς και με την Σύμβαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, σχετικά με το καθεστώς των προσφύγων (25 Ιουλίου 1951), είναι «η διασφάλιση ότι κάθε άτομο έχει το δικαίωμα να ζητήσει άσυλο και να βρει καταφύγιο σε μια άλλη χώρα, με την προοπτική του εθελοντικού επαναπατρισμού, της τοπικής ένταξης στη χώρα ασύλου ή της μετεγκατάστασης σε τρίτη χώρα». Από τις 11 Νοεμβρίου 2015, μέχρι και σήμερα, Ύπατος Αρμοστής είναι ο Ιταλός Φίλιππο Γκράντι.
Σύμβαση του 1951 για τα δικαιώματα των προσφύγων
Η Σύμβαση αυτή αποτελεί το βασικό νομικό κείμενο, στο οποίο βασίζεται το έργο της Ύπατης Αρμοστείας. Μέχρι σήμερα, έχει επικυρωθεί από 145 κράτη. Περιλαμβάνει τον ορισμό του πρόσφυγα, τα δικαιώματα, τις ελευθερίες του (θρησκεία, εκπαίδευση, μετακίνηση, εργασία), καθώς και τις υποχρεώσεις του προς την χώρα υποδοχής και διασαφηνίζει ποια άτομα ή ομάδες ατόμων δεν καλύπτονται από αυτή. Μία βασική της διάταξη, που αποτελεί πλέον και κανόνα του διεθνούς εθιμικού δικαίου, είναι η μη-επαναπροώθηση (non refoulement), δηλαδή η μη-επιστροφή του πρόσφυγα σε χώρα που απειλείται η ζωή ή η ελευθερία του. Επιπλέον, σύμφωνα με τη Σύμβαση, τα κράτη οφείλουν να συνεργάζονται με την Ύπατη Αρμοστεία, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα δικαιώματα των προσφύγων γίνονται σεβαστά και προστατεύονται.
Ορισμός Πρόσφυγα (Άρθρο 1)
«Ένα άτομο που, λόγω βάσιμου φόβου δίωξης για λόγους φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, συμμετοχής σε ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα ή πολιτικών πεποιθήσεων, βρίσκεται εκτός της χώρας της ιθαγένειάς του και δεν είναι σε θέση ή, λόγω του φόβου, δεν επιθυμεί να θέσει εαυτόν υπό την προστασία της εν λόγω χώρας, ή που δεν έχει υπηκοότητα και είναι εκτός της χώρας της προηγούμενης συνήθους διαμονής του, ως αποτέλεσμα των γεγονότων αυτών, δεν είναι σε θέση ή, λόγω του φόβου αυτού, δεν επιθυμεί να επιστρέψει σε αυτή…»
Διοίκηση–Λειτουργία
Η UNCHR διοικείται από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ και το Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο (ECOSOC). H Γενική Συνέλευση εκλέγει τον Ύπατο Αρμοστή, που είναι αρμόδιος για τη διεύθυνση και τον έλεγχο της Ύπατης Αρμοστείας, μαζί με τη βοήθεια του Αναπληρωτή Ύπατου Αρμοστή, του Βοηθού Ύπατου Αρμοστή για θέματα Προστασίας και του Βοηθού Ύπατου Αρμοστή για θέματα Επιχειρήσεων. Επιπλέον, υπάρχει μία εκτελεστική επιτροπή, που είναι αρμόδια για ορισμένες εκτελεστικές και συμβουλευτικές λειτουργίες. Αυτές είναι:
- να συμβουλεύει τον Ύπατο Αρμοστή για την άσκηση των καθηκόντων του
- να εξετάζει και να αναθεωρεί τα κεφάλαια και τα προγράμματα
- να εγκρίνει τα προγράμματα και τους αντίστοιχους προϋπολογισμούς του οργανισμού κάθε δύο χρόνια
- να τα παρουσιάζει στον Ύπατο Αρμοστή, ώστε να υποβάλει αίτηση στη Γενική Συνέλευση και το ECOSOC για χρηματοδότηση
Τέλος, υπάρχει το Γραφείο του Γενικού Επιθεωρητή, που λειτουργεί ανεξάρτητα, ώστε να επιτηρεί τα προγράμματα της UNHCR, εκ μέρους του Ύπατου Αρμοστή. Αυτό το πετυχαίνει διεξάγοντας εσωτερικούς ελέγχους και έρευνες για τυχόν παραπτώματα ή άλλα θέματα που ενδέχεται να βλάψουν τον οργανισμό. Με αυτόν τον τρόπο, προστατεύεται η ακεραιότητα και αυξάνεται η αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων και των δράσεων της Αρμοστείας.
Βέβαια, αξίζει να σημειωθεί ότι τα παραπάνω μέλη αποτελούν μόλις το 7% του δυναμικού της Ύπατης Αρμοστείας, καθώς τα περισσότερα μέλη της βρίσκονται και εργάζονται «στο πεδίο», ώστε να παρέχουν άμεση βοήθεια στα άτομα που τους έχουν ανάγκη (ιατρική φροντίδα, πόσιμο νερό, κατάλυμα, πακέτα βοήθειας).
Βραβεία Νόμπελ
1954: Η Ύπατη Αρμοστεία κέρδισε για πρώτη φορά Βραβείο Νόμπελ το 1954, για τη συμβολή της στον επαναπατρισμό των προσφύγων της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής, που είχαν εκτοπιστεί από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Έτσι, έγινε η πρώτη οργάνωση του ΟΗΕ που της απονεμήθηκε Βραβείο Νόμπελ. Η επιτροπή των βραβείων δήλωσε ότι ένας ακόμη λόγος που επέλεξε την UNHCR ήταν για να ευαισθητοποιήσει και να παρακινήσει τις κυβερνήσεις των χωρών να συνεισφέρουν περισσότερο στην ένταξη των προσφύγων.
1981: Το βραβείο του 1981 επιβράβευε τις μεγάλες προσπάθειες της Ύπατης Αρμοστείας για τον επαναπατρισμό προσφύγων στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική, τη δεκαετία του 1970. Ταυτόχρονα, ήταν μια έκφραση υποστήριξης προς τα Ηνωμένα Έθνη και τις αρχές που ορίζονται στη διεθνή σύμβαση σχετικά με το καθεστώς των προσφύγων (Σύμβαση του 1951).
Το χρηματικό έπαθλο των βραβείων φυλάσσεται σε ειδικό ταμείο και χρησιμοποιείται για την παροχή στήριξης και προστασίας των προσφύγων με ειδικές ανάγκες.
Βραβείο Προσφύγων Νάνσεν
Προς τιμήν του Fridtjof Nansen (ο πρώτος Ύπατος Αρμοστής), η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες καθιέρωσε το Βραβείο Προσφύγων Νάνσεν. Κάθε χρόνο, οι υποψήφιοι παρουσιάζουν τις προτάσεις τους σχετικά με τα προβλήματα των προσφύγων που πρέπει να επιλυθούν. Κατόπιν συνελεύσεως, η Ύπατη Αρμοστεία, αποφασίζει το νικητή, στον οποίο απονέμει ένα χρηματικό έπαθλο, ώστε να τον βοηθήσει να υλοποιήσει το πρόγραμμά του. Το Βραβείο Νάνσεν είναι ο τρόπος της Αρμοστείας να τιμήσει τους ανθρώπους που αφιερώνουν τη ζωή τους στο να βοηθούν τους εκτοπισμένους.
Καταλήγοντας, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες έχει βοηθήσει χιλιάδες ανθρώπους που έχουν εκτοπιστεί να βρουν «το νέο τους σπίτι». Ωστόσο, σήμερα το πρόβλημα παραμένει τεράστιο, καθώς διεξάγονται πολεμικές συρράξεις σε διάφορα μέρη του κόσμου, αναγκάζοντας, έτσι, τους ανθρώπους να μεταναστεύσουν και να επαναπατριστούν. Είναι, λοιπόν, χρέος των κυβερνήσεων να βοηθήσουν και να ενισχύσουν τη λειτουργία της Ύπατης Αρμοστείας.
Ενδεικτικές Πηγές
- Lawspot.gr. (2016). Τι προβλέπει η Σύμβαση της Γενεύης για το καθεστώς των προσφύγων. Διαθέσιμο σε: https://www.lawspot.gr/nomikes-plirofories/voithitika-kemena/ti-provlepei-i-symvasi-tis-geneyis-gia-kathestos-ton-prosfygon
- The Nobel Prize. (n.d). United Nations High Commissioner for Refugees Facts. Διαθέσιμο σε: https://www.nobelprize.org/prizes/peace/1954/refugees/facts/
- UNHCR. (n.d). About. Διαθέσιμο σε: https://www.unhcr.org/
