Της Χαράς Παπαϊωάννου,
Η Αλεξάνδρεια αποτέλεσε μια μοναδικής αξίας πόλη. Η θέση της, ευνοούσε την επικοινωνία δια θαλάσσης με τον κυρίως ελλαδικό χώρο δίνοντάς της το προνόμιο να διαδραματίζει ένα σημαντικό ρόλο σε παγκόσμιο επίπεδο. Ακόμη, της επέτρεπε την εμπορική ανάπτυξη εφόσον κυριαρχούσε στην Μεσόγειο, στον Νείλο και στην Μέση ανατολή. Ο Αλέξανδρος ως μέγας στρατηλάτης, έπραξε σωστά όταν επέλεξε την τοποθεσία αυτή με σκοπό να ανοικοδομήσει την πρωτεύουσα της νεοϊδρυόμενης αυτοκρατορίας του. Η πόλη δημιουργήθηκε βασιζόμενη στο Ιπποδάμειο σύστημα που γεννήθηκε στην Ιωνία, πόλη την οποία είχε ως πρότυπο ο Αλέξανδρος, όταν αποφάσισε να την κατασκευάσει. Χάρη στις οικοδομικές νησίδες και τις μεγάλες λεωφόρους της, η πόλη αποτέλεσε πρότυπο για πολλές ελληνιστικές πόλεις που ακολούθησαν. Η οικοδομική οργάνωση της, επέτρεπε άμεσα στους κατοίκους της την μετάβαση, από την μία πλευρά της πόλης στην άλλη διευκολύνοντάς τους. Οι βασιλείς της, για να υμνήσουν την δόξα της πόλης τους αλλά και την δική τους, φρόντισαν να στολίσουν την νεοϊδρυόμενη πόλη κατασκευάζοντας τρεις αγορές, τα τείχη, τον περίφημο Φάρο, τις συνοικίες της και το Σαραπείο.
Το 331 π.Χ. στην Αίγυπτο ανοικοδομείται η Αλεξάνδρεια με ιδρυτή της τον Μέγα Αλέξανδρο. Την ολοκλήρωση της ανέλαβαν μετά τον θάνατο του οι Πτολεμαίοι έως το 31 π.Χ., που την ανέδειξαν σε κέντρο του ελληνισμού για εκατοντάδες χρόνια. Η Αλεξάνδρεια είχε το μεγαλύτερο λιμάνι της μεσογείου, ήταν μεγαλοπρεπής και περιείχε δύο εκ των θαυμάτων του αρχαίου κόσμου. Λόγος γίνεται, για την βιβλιοθήκη της και τον Φάρο της. Η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας περιείχε πάνω από 500.000 παπύρους, ολοκληρώθηκε μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου και αποτέλεσε εκδοτικό κέντρο για ολόκληρο τον κόσμο. Στην βιβλιοθήκη αυτή συναντούσε κανείς τεράστιο όγκο από χειρόγραφα και έναν τεράστιο πολιτισμικό και μορφωτικό πλούτο, κάτι που την έκανε γνωστή στην αρχαιότητα ως κέντρο πολιτισμού. Ο Φάρος της Αλεξάνδρειας, υπήρξε αρχιτεκτόνημα του Σώστρατου της Κνίδου μίας προσωπικότητας με ελιτιστική υπόσταση και εκπρόσωπο του Αιγύπτιου βασιλιά. Ήταν κτισμένος στο νησί Φάρος, πάνω σε έναν βράχο που χτυπούσαν τα κύματα και θεωρήθηκε αρχαίο θαύμα λόγω της θέσης και του ύψους του. Οι φάροι στην αρχαία Ελλάδα έχριζαν ιδιαίτερης σημασίας. Δεν αποτελούσαν μόνο φωτεινές σημάνσεις, ώστε τα πλοία να προσεγγίσουν με ασφάλεια την στεριά, αλλά διατελούσαν και τον ρόλο του αγγελιοφόρου. Η νίκη στην Τροία σύμφωνα με αρχαίους ιστορικούς, μαθεύτηκε με το άναμμα των φάρων της Σαμοθράκης, της Εύβοιας, του Ολύμπου, του όρους Άθως και της Αττικής.
Η μορφή του Φάρου της Αλεξάνδρειας δύσκολα μπορεί να προσεγγιστεί σήμερα, λόγω έλλειψης στοιχείων που να μας βοηθούν να προσομοιάσουμε το ακριβές σχήμα του. Τα νομίσματα, ωστόσο, εκείνης της εποχής, είναι ίσως η καλύτερη πηγή που διαθέτουμε, ώστε να δημιουργήσουμε εικονικά μια προσέγγισή του. Οι αρχαιολόγοι, θεωρούν πως ο Φάρος είχε 3 ορόφους. Ο πρώτος όροφος ήταν τετραγωνικός, ο δεύτερος οκταγωνικός και ο τρίτος κυλινδρικός. Αυτή την πληροφορία μας την δίνει και ο Στραβών σε έργα του. Η είσοδός του, ήταν μία στοά που οδηγούσε σε μία δίοδο και στο εσωτερικό του έμεναν οι φύλακες και το προσωπικό, που είχε διορισθεί για την προστασία τόσο του ίδιου του κτίσματος, όσο και των ζώων που μετέφεραν καύσιμες ύλες εντός του. Το ύψος του ανερχόταν στα 120 μέτρα και ήταν ένα κράμα ελληνιστικής και αιγυπτιακής αρχιτεκτονικής. Υποθέτουμε πως διέθετε ανελκυστήρα καυσίμων από τον πρώτο έως τον τρίτο όροφο και ένα χάλκινο άγαλμα 7 μέτρων στην κορυφή του να τον κοσμεί. Οι κίονές του ήταν από προκονησιακό μάρμαρο, οι πόρτες και τα παράθυρα από ασουανικό γρανίτη και ο ασβεστόλιθος κυριαρχούσε στην όλη κατασκευή. Ο Φάρος, ήταν αναγκαίος και αυτό διότι η φωτιά που έκαιγε στην κορυφή του, βοηθούσε να φτάσουν τα πλοία με ασφάλεια στο λιμάνι και επειδή υπήρχαν μπροστά στην είσοδο του λιμανιού ύφαλοι, κάτι επικίνδυνο ειδικά την νύχτα για τα πλοία.
Ο ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ, ΤΑ ΤΕΙΧΗ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ ΤΗΣ
Οι κάτοικοί της ονομάζονταν «Αλεξανδρινοί», έτσι λέγονταν όσοι ζούσαν ή δραστηριοποιούνταν εκεί. Οι Αλεξανδρινοί μοιράζονταν μία κοινή πολιτισμική ταυτότητα, και ήταν Έλληνες, Ιουδαίοι, Αιγύπτιοι, Σύριοι και Μακεδόνες μισθοφόροι. Ο Αλέξανδρος είχε διαιρέσει την πόλη σε 5 συνοικίες που είχαν για όνομα τα πέντε αντίστοιχα πρώτα γράμματα του ελληνικού αλφάβητου. Α,Β,Γ,Δ,Ε. Ο Ψευδοκαλλισθένης αναγράφει πως κάθε γράμμα είχε και μια σημασία. Α = Αλέξανδρος, Β = Βασιλεύς, Γ = Γένος, Δ = Διός, Ε = Έκτισεν. Το συνολικό νόημα είναι «ο βασιλιάς Αλέξανδρος γιος του Δια έκτισε αυτή την μοναδική πόλη». Κάθε συνοικία ήταν μια πόλη εντός της Αλεξάνδρειας και είχε δική της αγορά. Δυστυχώς σήμερα γνωρίζουμε ελάχιστα για τις συνοικίες, αλλά έχει διασωθεί πως η Δ κατοικούνταν από Ιουδαίους.
Η Αλεξάνδρεια ενωνόταν με τον Φάρο μέσω ενός μόλου που ήταν κατασκευή των Πτολεμαίων και είχε μήκος 7 στάδια. Ονομαζόταν λόγω αυτού «επταστάδιον». Χώριζε τα δύο λιμάνια της πόλης και υπόγεια του μόλου, αυτά εξακολουθούσαν να επικοινωνούν. Τα τείχη της τα σχεδίασε ο αρχιτέκτονας του Μ. Αλεξάνδρου ο Δεινοκράτης, έπειτα από το χρησμό που πήρε ο Μ. Αλέξανδρος από το μαντείο του Άμμωνα (331 π.Χ.). Υπήρχαν μυστικοί αριθμοί που έδωσε το μαντείο προκειμένου η Αλεξάνδρεια να γίνει η ιερή πόλη της Αιγύπτου. Τα τείχη της είχαν περίμετρο 14.800 έως 22.000 μέτρα. Τα τείχη και τα οικοδομήματα της ολοκληρώθηκαν επί Πτολεμαίου Β΄ του Φιλαδέλφου και κατεδαφίστηκαν από τους Άραβες κατακτητές.
ΝΕΚΡΟΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ Ο ΤΑΦΟΣ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ
Ο Martin Roland υποστήριξε ότι ο Μ. Αλέξανδρος έχει ταφεί στην εσωτερική αγορά της πόλης. Οι αρχαίοι, ενταφίαζαν τους ιδρυτές της πόλης τους στην αγορά. Αυτό ήταν το τιμητικό τους προνόμιο και έχαιραν ανάλογων τιμών. Αυτό από τον 5ο αιώνα στην αρχαία Ελλάδα ήταν έθιμο που ίσχυε για τους νομοθέτες, ήρωες πολέμων, συγγραφείς και αθλητές. Ο Roland θεωρεί, λοιπόν, πως ο Αλέξανδρος θάφτηκε στην εσωτερική αγορά που είχε πολιτική χρήση. Αποκλείει, ωστόσο, την εξωτερική αγορά, γιατί δεν θάβονται βασιλείς στην εμπορική αγορά που βρισκόταν στο λιμάνι. Την διαφοροποίηση των δύο αγορών την γνωρίζουμε από τον Αριστοτέλη.
Οι νεκροπόλεις περιείχαν τύμβους και υπόγειες στοές που δύσκολα ανευρίσκονταν από αρχαιολόγους. Πολλές ανακαλύφθηκαν δυτικά του Kom el Chougafa και φτάνουν στην θάλασσα και το Agami. Οι νεκροπόλεις εν γένει εντοπίζονται κατά μήκος της ακτογραμμής και κάθε τύμβος στο εσωτερικό του έχει κατακόμβες που περιέχουν τον προθάλαμο, την αυλή και τον οίκο του νεκρού. Το 1913 – 1914 από ανασκαφές ήρθαν στο φως 11 υπόγεια συγκροτήματα τέτοιου τύπου.
Ο τάφος του Μέγα Αλέξανδρου παραμένει έως σήμερα άγνωστο το που βρίσκεται. Γνωρίζουμε όμως από τον Διόδωρο ότι απεβίωσε μάλλον την 28η του μακεδονικού μήνα Δοήσιου (δηλ. 13 Ιουνίου του 323 π.Χ.). Ο Παυσανίας, υποστήριζε ότι οι Μακεδόνες βάση των εθίμων τους ενταφίασαν τον Αλέξανδρο στην πρωτεύουσα της αρχαίας Μακεδονίας, τις Αίγες. Ο Ψευδός, θεωρούσε ότι η σορός του μεταφέρθηκε στην Μέμφιδα λόγο της μεγαλοειδούς πορείας του στην Ασία. Άλλοι υποστηρίζουν πως οι στρατηγοί του, τον έθαψαν στην Όαση του Άμμωνα, με αίτιο ότι ήταν επιθυμία του ίδιου του Αλέξανδρου. Ο Διόδωρος είπε πως τον ταρίχευσαν, τον έβαλαν σε μια χρυσή θήκη και με άμαξα τον μετέφεραν στο σημείο ταφής του. Τέλος, υπάρχει η παραδοχή, πως ο Αρριδαίος (ετεροθαλής αδελφός του), τον μετέφερε από την Βαβυλώνα στην Συρία. Εκεί, παρέδωσε την σορό του στον Πτολεμαίο Α΄, ο οποίος με συνοδεία στρατού πήρε την σορό. Δεν είναι σίγουρο όμως αν του δόθηκε η πραγματική σορός ή ένα ομοίωμα της. Ο Διόδωρος και ο Παυσανίας ισχυρίστηκαν ότι εν τέλει η σορός κατέληξε στην Αλεξάνδρεια. Τίποτα από τα παραπάνω ωστόσο δεν έχει αποδειχτεί και δεν ξέρουμε που ακριβώς θάφτηκε ο Μακεδόνας Βασιλιάς. Ο μόνος ιστορικός που μας δίνει μία σημαντική πληροφορία είναι ο Στραβών. Εκείνος έγραψε πώς ένας Πτολεμαίος αφαίρεσε την χρυσή θήκη από την σορό και την αντικατέστησε με μια γυάλινη. Δεν ονοματίζει όμως ποιος εκ των Πτολεμαίων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ballet Pascale (2006), Η καθημερινή ζωή στην Αλεξάνδρεια 331-30 π.Χ., Μεταφραστής: Βλοντάκης Σταύρος, Αθήνα: Εκδόσεις Παπαδήμας
- Γιάννης Αγησιλάου (2023), Αλέξανδρος, Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια
