Της Στέλλας Κίζυλη,
Όταν ακούει κανείς τη φράση «γονική παροχή», εύλογα συνάγει ότι πρόκειται για κάποιου είδους παροχή του γονέα προς το τέκνο του, η οποία γίνεται χωρίς αντάλλαγμα. Υπό την έννοια αυτή, η γονική παροχή προσιδιάζει στη δωρεά, αφού και στην περίπτωση αυτή, ο δωρητής προβαίνει σε μία παροχή προς τον δωρεοδόχο χωρίς να προσδοκά κάποιο αντάλλαγμα. Πράγματι, οι δύο συμβάσεις συγχέονται συχνά μεταξύ τους, καθώς αμφότερες αποτελούν ετεροβαρείς χαριστικές δικαιοπραξίες και η σχετική «υποχρέωση» περιουσιακής διάθεσης βαρύνει μόνο τον πάροχο-δωρητή.
Εντούτοις, παρά το γεγονός ότι παρουσιάζουν αρκετά κοινά στοιχεία, παρουσιάζουν και αρκετές διαφορές. Ειδικότερα, βάσει του άρθρου 498 ΑΚ, για τη σύσταση της δωρεάς, απαιτούνται παροχή ή υπόσχεση παροχής ενός περιουσιακού αντικειμένου και συμφωνία για την έλλειψη ανταλλάγματος για αυτή την παροχή, η οποία υπόκειται σε συμβολαιογραφικό τύπο. Υπό την έννοια αυτή, η δωρεά αποτελεί, συν τοις άλλοις, και τυπική δικαιοπραξία, αφού, εάν δεν υποβληθεί σε τύπο, θεωρείται ότι δεν καταρτίστηκε. Στο σημείο αυτό, αξίζει να σημειωθεί ότι ο τύπος απαιτείται μόνο για την υποσχετική σύμβαση, ενώ δεν χρειάζεται συμβολαιογραφικός τύπος για την πράξη εκπλήρωσης της υπόσχεσης-δωρεάς.
Από την άλλη, η γονική παροχή, όπως αυτή προβλέπεται στο άρθρο 1509 ΑΚ, είναι η παροχή περιουσίας από οποιονδήποτε γονέα στο τέκνο του, προκειμένου να επιτευχθεί η δημιουργία ή η διατήρηση οικονομικής ή οικογενειακής αυτοτέλειας ή η έναρξη ή εξακολούθηση επαγγέλματος. Η περιουσιακή επίδοση έχει χαρακτήρα ελευθεριότητας, αφού οι γονείς αισθάνονται την ανάγκη να παράσχουν οικονομική βοήθεια στα τέκνα τους, αποβλέποντας φυσικά στην αμεσότερη αποκατάσταση αυτών. Βέβαια, για τη σύσταση της γονικής παροχής απαιτείται συμβολαιογραφικός τύπος μόνο για την περίπτωση όπου αντικείμενο της αποτελεί ακίνητο. Για να συσταθεί εγκύρως, απαιτείται και τα δύο μέρη να βρίσκονται σε καλή ψυχική και νοητική κατάσταση, άλλως, θα συντρέχει λόγος ακυρότητας της δικαιοπραξίας. Στο σημείο αυτό αξίζει να επισημανθεί ότι η γονική παροχή μπορεί να συσταθεί και αιτία θανάτου μετά από σύνταξη διαθήκης, δηλαδή μετά μονομερούς δήλωσης τελευταίας βούλησης.
Επιπλέον, όσον αφορά την ευθύνη του γονέα- παρόχου για πραγματικά ή νομικά ελαττώματα της παροχής, αυτή κρίνεται πάντοτε κατά τις διατάξεις για την ευθύνη του δωρητή βάσει του άρθρου 1509 ΑΚ. Αναλυτικότερα, ο δωρητής δεν ευθύνεται για πραγματικά και νομικά ελαττώματα της παροχής, χωρίς, ωστόσο, αυτό να σημαίνει ότι δεν έχει υποχρέωση να παραδώσει το αντικείμενο στη νομική και πραγματική κατάσταση που βρισκόταν κατά την κατάρτιση της σύμβασης.
Κάμψη της αρχής αυτής επέρχεται από τη διάταξη 499 παρ. 2 ΑΚ, η οποία ορίζει ότι ο δωρητής ευθύνεται για πραγματικά και νομικά ελαττώματα του αντικειμένου της δωρεάς, μόνο, εάν υποσχέθηκε ότι τέτοια ελαττώματα δεν υπάρχουν ή, εάν τα απέκρυψε με δόλο. Στην πρώτη περίπτωση, ιδρύεται συμβατική υποχρέωση του δωρητή, η αθέτηση της οποίας γεννά ενδοσυμβατική ευθύνη, με αποτέλεσμα αυτός να ενέχεται σε αποζημίωση του δωρεοδόχου, η οποία συνίσταται στο θετικό διαφέρον. Από την άλλη, ο δωρεοδόχος, πέρα από την αξίωση αποζημίωσης, έχει και αξίωση κατά του δωρητή για άρση των ελαττωμάτων, δηλαδή αξίωση για αυτούσια και προσήκουσα εκπλήρωση, εκτός, βέβαια, αν γνώριζε την ύπαρξη των ελαττωμάτων, οπότε ο δωρητής απαλλάσσεται από τη σχετική ευθύνη.
Σε επίπεδο νομολογίας, δεν είναι λίγες οι φορές που πολιτικά δικαστήρια της χώρας, ακόμα και το ανώτατο Ακυρωτικό, κλήθηκαν να αποσαφηνίσουν την «περίπλοκη» σχέση μεταξύ γονικής παροχής και δωρεάς, θέτοντας τα όρια μεταξύ των δύο εννοιών και χαράσσοντας τον δρόμο για την ορθή ερμηνεία αυτών από τα κατά τόπους αρμόδια δικαστήρια. Έτσι, ενδεικτικά, η απόφαση 1397/2022 του Αρείου Πάγου, όρισε ότι η γονική παροχή αποτελεί δωρεά μόνο ως προς το ποσό που υπερβαίνει το μέτρο, το οποίο επιβάλλουν οι περιστάσεις. Ωστόσο, δεδομένου ότι ο νομοθέτης δεν καθόρισε σαφώς ποιες περιστάσεις είναι αυτές που αποτελούν κάθε φορά κριτήριο υπαγωγής της παροχής στην έννοια της γονικής παροχής ή της δωρεάς, θεωρείται ότι το ενδεικνυόμενο μέτρο είναι αυτό που είναι ανάλογο προς την οικονομική και κοινωνική θέση του γονέα κατά τη σύσταση της παροχής.
Πιο συγκεκριμένα, μείζονα ρόλο διαδραματίζουν η οικονομική και οικογενειακή κατάσταση του γονέα, δηλαδή ο αριθμός των τέκνων, η επαγγελματική κατάσταση, η ηλικία του κ.α. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, η περιουσιακή επίδοση γίνεται για την επίτευξη οικονομικής αυτοτέλειας ή για την έναρξη ή τη συνέχιση της επαγγελματικής δραστηριότητας του τέκνου, ενώ δεν απαιτείται απορία ή δυσχερής οικονομική κατάσταση του τελευταίου. Αν δεν ανακύπτει τέτοια ανάγκη και η παροχή υπερβαίνει το ενδεικνυόμενο μέτρο, τότε αυτή έχει την έννοια της δωρεάς και είναι ανακλητέα στο σύνολό της ή μερικώς, κατά τη διάταξη του άρθρου 505 ΑΚ. Αντίθετα, κρίθηκε ότι, εφόσον η παροχή αυτή δεν υπερβαίνει το ενδεικνυόμενο από τις περιστάσεις μέτρο, δεν συνιστά δωρεά και δεν είναι επιτρεπτή η ανάκλησή της κατά τις παραπάνω διατάξεις.
Εν κατακλείδι, μπορεί οι δύο συμβάσεις να μοιάζουν ως προς τα εξωτερικά τους χαρακτηριστικά, ωστόσο, διαφέρουν ως προς τα εσωτερικά- ποιοτικά τους στοιχεία επιφέροντας σημαντικές συνέπειες ανάλογα με τις διατάξεις που τυγχάνουν εφαρμογής στην εκάστοτε κρινόμενη περίπτωση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Πάνος Κ. Κορνηλάκης, Επίτομο Ειδικό Ενοχικό Δίκαιο,3η έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2019
- Απόφαση 1397/2022 ΑΠ , areiospagos.gr, διαθέσιμη εδώ
- Βασιλοπούλου Παρασκευή, Ζητήματα γονικής παροχής και δωρεάς, paraskevivasilopoulou.gr, διαθέσιμο εδώ
