Της Αναστασίας Δρόσου,
Ανάμεσα στα τόσα άλλα, ο Trump διακήρυττε το 2018 ότι οι παράνομοι μετανάστες από το Μεξικό είναι «βιαστές», ενώ δεν δίστασε να χαρακτηρίσει μία Δικαστή με αμερικανική υπηκοότητα ως «Μεξικάνα», υποστηρίζοντας πως, λόγω της καταγωγής της, δεν μπορούσε να κρίνει αντικειμενικά τη μήνυση εναντίον του. Σε άλλο πλαίσιο, έκανε έκκληση στις «γυναίκες των προαστίων», καλώντας τες να τον «συμπαθήσουν». Την ίδια περίοδο, ένα μεγάλο κομμάτι της προεκλογικής καμπάνιας της HIllary Clinton βασιζόταν στο γεγονός ότι ήταν η πρώτη γυναίκα υποψήφια Πρόεδρος μεταξύ των μεγάλων πολιτικών κομμάτων. Και ενώ εκείνη και, μετέπειτα ο Biden, έκαναν επίκληση στις γυναίκες, τη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα και τις φυλετικές μειονότητες, ο Trump δεν έπαυε να επαναφέρει στο προσκήνιο την ιδιότητα των ψηφοφόρων του ως «λευκών».
Φανταστείτε ότι έχετε ανέβει σε έναν ουρανοξύστη και παρατηρείτε τους Αμερικανούς ψηφοφόρους: θα διαπιστώνατε γρήγορα την κατηγοριοποίηση των μειοψηφιών σε κουτάκια, καθώς και τη δημιουργία στεγανών και «ορίων» ανάμεσα στις διάφορες κοινωνικές ομάδες. Φαίνεται ότι όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια στην Αμερική μετράει όχι αυτό που πιστεύεις, αλλά αυτό που είσαι.
Τι είσαι όμως; Σύμφωνα με τη θεωρία των “identity politics’’, κοινωνικά στοιχεία, όπως η θρησκεία, η φυλετική καταγωγή, η γλώσσα ή το φύλο οδηγούν στην κοινωνική συσπείρωση των ατόμων με παρόμοια χαρακτηριστικά, αποσκοπώντας αποκλειστικά στην προώθηση των συμφερόντων της ομάδας τους. Ίσως σας ακούγεται σαν ένας τυπικός ορισμός ενός πολιτικού κόμματος, όμως αν δούμε το ζήτημα βαθύτερα, διαπιστώνουμε ότι δεν πρόκειται για μία ιδεολογική τοποθέτηση, αλλά κυρίως για μία κοινωνική κατηγοριοποίηση, έτσι ώστε το συμφέρον της εθνικής, θρησκευτικής κ.τ.λ. ομάδας να προτάσσεται του γενικού ή άλλου ευρύτερου συμφέροντος.
Θα αντιλέξετε, φυσικά, ότι η υπεράσπιση των συμφερόντων της μειοψηφίας προϋποθέτει ακριβώς αυτό. Ιστορικά, το φαινόμενο των “identity politics” αναπτύχθηκε στις Η.Π.Α. τη δεκαετία του ’80, ως συνέπεια της αποτυχίας των φιλελεύθερων πολιτικών νομοθεσιών να επιλύσουν το τεράστιο πρόβλημα των κοινωνικών ανισοτήτων. Είχε προηγηθεί το κίνημα υπέρ των κοινωνικών δικαιωμάτων και των δικαιωμάτων των ομοφυλόφιλων, καθώς και το φεμινιστικό κίνημα, που συσπείρωσαν τους Αμερικανούς σε ομάδες ανάλογα με τις πολιτιστικές τους ταυτότητες. Οπωσδήποτε, η ανάπτυξη της ιδέας της κοινωνικής ταυτότητας έδρασε ως καταλύτης της αλλαγής: είμαι κάτι, και άλλοι είναι το ίδιο με εμένα, άρα πρέπει να υπερασπιστούμε το τι είμαστε.
Αν, όμως, τότε, οι πολιτιστικοί αυτοί «πόλεμοι» (culture wars) λειτούργησαν ως πόλεμοι ενάντια σε μία πολιτική άδικη και συντηρητική, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι και σήμερα θα λειτουργούν εξίσου αποτελεσματικά για την κοινωνική αλλαγή. Αντί η πολιτική κουλτούρα να εξελιχθεί, φαίνεται ότι έχει εκφυλιστεί σε έναν αυτοκαταστροφικό πόλεμο μεταξύ των κοινωνικών ομάδων. Ας επιστρέψουμε στην εικόνα του ουρανοξύστη: κοιτώντας από την κορυφή του την αμερικανική κοινωνία πιο προσεκτικά, θα συμπεράνουμε ότι οι διάφορες κοινωνικές ομάδες δεν είναι απλώς κατηγοριοποιημένες σε «κουτάκια», αλλά τα κουτάκια αυτά μοιάζουν περισσότερο με «στρατόπεδα» και οι Αμερικανοί με «σταυροφόρους» της όποιας ταυτότητάς τους. Και, όπως όλοι θυμόμαστε, οι Σταυροφορίες δεν είχαν καλό τέλος.
Επιστρέφοντας στην πραγματικότητα, η λογική των “identity politics’’ μπορεί να λειτουργήσει ως παράγοντας διχασμού: λόγω της ταυτότητάς μου, πρέπει να ενσωματωθώ σε μία συγκεκριμένη πολιτική ομάδα και να ακολουθήσω συγκεκριμένη, ήδη διαμορφωμένη κατεύθυνση. Επικρατεί, έτσι, η εντύπωση ενός χάσματος ανάμεσα στο «εμείς» και στο «εσείς», αφού οι ταυτότητες των «άλλων» αντιμετωπίζονται ως εμπόδια για την προάσπιση των δικών μου συμφερόντων. Σταδιακά, όμως, αυτό δημιουργεί ρωγμές στον κοινωνικό ιστό, που δυσχεραίνουν παρά διευκολύνουν την επίτευξη της πραγματικής ισότητας.
Εμμένοντας, μάλιστα, στις πολιτισμικές διαφορές παραβλέπουμε ότι και άλλοι παράγοντες, όπως ο πλούτος, μπορούν να επηρεάσουν την ιδεολογική τοποθέτηση, οδηγώντας σε σύγκρουση συμφερόντων ακόμη και στο πλαίσιο της ίδιας ομάδας. Γι’ αυτό και μπορεί η λογική των “identity politics” να φέρνει στο προσκήνιο την αντιμετώπιση του ρατσισμού, αλλά δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τις συστημικές ανισότητες, που είναι ακόμη βαθύτερες.
Εξάλλου, γιατί πρέπει το βασικότερο επιχείρημα, για να ψηφίσω τον Trump, να είναι το γεγονός ότι είμαι λευκός; Δεν μπορεί, για παράδειγμα, ένας άντρας να τάσσεται υπέρ της γυναικείας απελευθέρωσης ή ένας ομοφυλόφιλος να αντιτάσσεται στην «αριστερή» ιδεολογία; Ας μην ξεχνάμε ότι το να αναγνωριστούν, για παράδειγμα, δικαιώματα στις γυναίκες, δεν σημαίνει ότι μειώνονται τα δικαιώματα των ανδρών. Επομένως, το αληθινό ερώτημα δεν είναι αν πρέπει να επικρατεί η λογική των “identity politics’’, αλλά τι μορφή θέλουμε να έχει η υπεράσπιση των δικαιωμάτων των μειοψηφιών.
Αυτό που θέλουμε να κρατήσουμε από το φαινόμενο των “identity politics” είναι η σημασία που δίνεται στα κοινωνικά δικαιώματα και την ισότητα. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει απλώς υπερασπίζομαι την ταυτότητά μου, αλλά υπερασπίζομαι και την ταυτότητα των υπολοίπων, εργάζομαι προς ένα «εμείς» που περικλείει το «εσείς». Πρόκειται για ερωτήματα που πρέπει να τεθούν με έμφαση και να συζητηθούν στην αμερικανική κοινωνία, αν δεν θέλουμε να επαναληφθεί ένα εκλογικό αποτέλεσμα που προσβλέπει σε μια κοινωνία «λευκών Αμερικανών ανδρών», η οποία παραπέμπει σε άλλες εποχές, που οι περισσότεροι θέλουμε να πιστεύουμε πως τις έχουμε αφήσει πίσω.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Identity politics keeps American society healthy, The Washington Post, διαθέσιμο εδώ
- The Defeat of Identity Politics, The New Yorker, διαθέσιμο εδώ
- Culture wars: How identity became the center of politics in America, ABC News, διαθέσιμο εδώ
- How America’s identity politics went from inclusion to division, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Identity politics, Britannica, διαθέσιμο εδώ
