Του Μάριου–Πέτρου Δελατόλα,
Μία από τις πιο συχνές πολιτικές συζητήσεις, οι οποίες λαμβάνουν χώρα στη ζωή αυτού του τόπου, είναι εκείνη των πρόωρων εκλογών. Ειδικά τα χρόνια της κρίσης, που χαρακτηρίστηκαν από κυβερνητική αστάθεια, ο κόσμος συνήθισε τις εκλογές και, πλέον, αυτό που παλαιότερα ήταν το φυσιολογικό, σήμερα φαντάζει ουτοπία. Οφείλουμε να κάνουμε μία ανάλυση, η οποία θα αφορά το αν συμφέρει την Κυβέρνηση να προκηρύξει πρόωρες εκλογές, ανευρίσκοντας το τι επιδιώκει να πετύχει και το αν μπορεί να βγει κερδισμένη από αυτές.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Όταν αναφερόμαστε σε εκλογές, τις περισσότερες φορές το μυαλό μας πηγαίνει μόνο στα κόμματα, τις πράξεις αυτών και των αρχηγών τους. Λίγες είναι οι φορές που μας απασχολεί το εκλογικό σύστημα το οποίο θα χρησιμοποιηθεί στην ανά περίπτωση εκλογική αναμέτρηση. Ο όρος «εκλογικό σύστημα» αναφέρεται στο σύνολο των κανόνων που διέπουν μία εκλογική αναμέτρηση, όπως είναι η δομή του ψηφοδελτίου, ο μηχανισμός κατανομής εδρών και η διαίρεση των εκλογικών περιφερειών. Όλα τα παραπάνω καθορίζονται και νομιμοποιούνται από τον εκλογικό νόμο. Ο ισχύων εκλογικός νόμος είναι ο ν. 3231/2004, όπως τροποποιήθηκε από τον ν. 3636/2008, και μέχρι τώρα κατένειμε τις 300 έδρες του Ελληνικού Κοινοβουλίου ως εξής: οι 250 μοιράζονταν αναλογικά σε όλα τα κόμματα που συγκέντρωσαν ποσοστό άνω του 3% (αναλογική με όριο). Οι υπόλοιπες 50 έδρες κατανέμονταν στο πρώτο κόμμα ως bonus, με στόχο την εγκαθίδρυση μίας σταθερής κυβέρνησης στον τόπο. Στις επόμενες, όμως, εκλογές με τον ψηφισθέντα εκλογικό νόμο της Κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ το σύστημα θα είναι διαφορετικό. Ισχύων νόμος θα είναι ο ν. 4406/2016, ο οποίος προβλέπει την απλή αναλογική ως εκλογικό σύστημα.
Το προαναφερθέν, πρακτικά, σημαίνει ότι και οι 300 έδρες του Ελληνικού Κοινοβουλίου θα μοιράζονται πλήρως αναλογικά στα κόμματα, με σκοπό η αντιπροσώπευση να είναι η δικαιότερη δυνατή. Εκ πρώτης όψεως η συγκεκριμένη λογική φαίνεται σωστή και συμβατά «ηθική» με το δημοκρατικό πολίτευμα. Στην πράξη, όμως, με το συγκεκριμένο σύστημα, για να έχει η χώρα αυτοδύναμη κυβέρνηση πρέπει το πρώτο κόμμα να συγκεντρώσει το 50% συν ένα των ψήφων. Περιττό να πω πως κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί ποτέ κατά τη μεταπολιτευτική περίοδο και θεωρείται δημοσκοπικά και επιστημονικά αδύνατο να συμβεί στο άμεσο μέλλον. Το παραπάνω σύστημα προϋποθέτει κυβερνήσεις συνεργασίας. Μέχρι εδώ όλα καλά, τί συμβαίνει όμως στις χώρες όπου ο πολιτικός πολιτισμός είναι απών; Παρά το ρητορικό του ερωτήματος, οφείλω να απαντήσω, το χάος! Τα κόμματα αδυνατούν να συνεργαστούν για βασικά ζητήματα, εξαιτίας της έντονης διαφωνίας τους, με αποτέλεσμα οι κυβερνήσεις που προκύπτουν να είναι μικρής διάρκειας και η χώρα να ταλανίζεται από έντονη πολιτική αστάθεια.
Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν κατάφερε ο εκλογικός του νόμος να ψηφιστεί με ευρεία πλειοψηφία, από τα 2/3 της Βουλής, όπως ορίζει το Σύνταγμα και γι’ αυτόν τον λόγο δεν ίσχυσε στις προηγούμενες εκλογές και θα ισχύσει στις επόμενες. Η ΝΔ, με τη σειρά της, βλέποντας το πόσο απειλείται η εξουσία της σε μία ενδεχόμενη νέα εκλογική νίκη, αλλά και βασιζόμενη πάνω στο ορθό επιχείρημα της σταθερής διακυβέρνησης της χώρας, άλλαξε τον εκλογικό νόμο εκ νέου. Ούτε, όμως, εκείνη κατάφερε να αποσπάσει τις θετικές ψήφους των 2/3 του συνόλου των βουλευτών και γι’ αυτό ο ν. 4654/2020 θα ισχύσει από τις μεθεπόμενες εκλογές. Ο παραπάνω νόμος επαναφέρει την ενισχυμένη αναλογική, αλλά με παραλλαγές. Το θεμελιώδες και αξιοσημείωτο στοιχείο του νέου εκλογικού νόμου είναι πως ο αριθμός των εδρών που θα κατανέμονται αναλογικά θα είναι κατ’ αρχήν 280 στην περίπτωση που το πρώτο κόμμα λάβει ποσοστό μεγαλύτερο ή ίσο του 25% των ψήφων. Οι έδρες, ωστόσο, που θα μοιράζονται αναλογικά θα μειώνονται κατά μία για κάθε μισό τοις εκατό παραπάνω από το 25% που θα λαμβάνει το πρώτο κόμμα με ανώτατο όριο μείωσης τις 30 έδρες. Για παράδειγμα, εάν το πρώτο κόμμα λάβει το 25%, οι αναλογικές έδρες θα είναι 280 και οι bonus του πρώτου κόμματος 20. Αντίστοιχα, εάν το πρώτο κόμμα λάβει το 30%, οι αναλογικές έδρες θα είναι 270 και οι bonus 30.
Η παραπάνω ανάλυση θεωρώ πως ήταν απαραίτητη με σκοπό να καταλάβει ο κάθε αναγνώστης την πραγματικότητα του εκλογικού συστήματος, διότι οποιαδήποτε ανάλυση που δεν λαμβάνει υπόψιν της την παραπάνω παράμετρο καθίσταται ελλιπής.
Το βασικό μας ερώτημα είναι αν συμφέρει την παρούσα Κυβέρνηση να οδηγηθεί σε εκλογές άμεσα. Η απάντηση της πλειονότητας, μέσα σε αυτή και η δική μου, είναι ξεκάθαρα όχι. Πρώτον, εάν πάρουμε το σενάριο ότι οι δημοσκοπήσεις είναι ακριβείς, η ΝΔ δε βρίσκεται στο αποκορύφωμά της και, αν μετά από 2 χρόνια, που έχουν συμβεί ουκ ολίγα, συνεχίζει και λαμβάνει τέτοια υποστήριξη, σε μία περίοδο κανονικότητας και ηρεμίας έχει να ελπίζει σε πολύ μεγαλύτερα ποσοστά. Το θετικό για την Κυβέρνηση και το πρωτόγνωρο, γενικά για την περίοδο της μεταπολίτευσης, είναι πως δεν απειλείται άμεσα από πουθενά παρά μόνο από δικές της αυτοκτονικές τάσεις. Το κυρίαρχο αίσθημα για τους πολιτικούς αντιπάλους του Πρωθυπουργού συνιστά το ότι δεν υπάρχει κάποιος ενιαίος πόλος στον οποίο μπορούν να στραφούν, με απώτερο σκοπό να κατακερματίσουν την κεντροδεξιά κυβέρνηση. Προφανώς, η προλεχθείσα διαπίστωση δεν είναι κάτι καινούργιο. Τα στελέχη του Μαξίμου το γνωρίζουν και μία ενδεχόμενη απρόοπτη προσφυγή στις κάλπες θα είχε ως στόχο άλλη μια νίκη, η οποία, ειδικά για τον ΣΥΡΙΖΑ, μπορεί να σήμαινε και διάλυση, αν σκεφτούμε το πόσο δύσκολο θα ήταν να παραμείνει στο κομματικό «τιμόνι» του ο Αλέξης Τσίπρας μετά από δύο συνεχόμενες ήττες.
Το σκεπτικό αυτό, όμως, δεν θα εξυπηρετούσε τη χώρα εν συνόλω. Την παρούσα στιγμή υπάρχουν αρκετά προβλήματα και η Κυβέρνηση εκλέχτηκε με ορίζοντα τετραετίας για να υλοποιήσει το έργο της, που εκκρεμεί να ολοκληρωθεί. Σχετικά πρόσφατα, σε συνέντευξή του ο Αλέξης Τσίπρας μίλησε για «κυβέρνηση σε αποδρομή», η αντίληψη, όμως, που περνάει στον κόσμο είναι ότι γενικά το αντιπολιτευτικό σύστημα της χώρας είναι σε αποδρομή. Η αξιωματική αντιπολίτευση δεν μπορεί να βρει ένα αφήγημα και έχει περιοριστεί στο να ακροβατεί μεταξύ των ακραίων εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς και κάποιων μετριοπαθών κεντροαριστερών, με υποσχέσεις που θυμίζουν το γνωστό «πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης». Το ΚΙΝΑΛ δεν έχει ξεκαθαρίσει το προεδρικό και ονοματολογικό του θέμα, ενώ προσπαθεί να επανέλθει στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης, αλλά ακόμη επίγεται να λύσει μεγάλα εσωτερικά προβλήματα. Τέλος, για τα υπόλοιπα κόμματα, δε φαίνεται κάποια μακροχρόνια προοπτική διακυβέρνησης, παρά μόνο σε περίπτωση συνεργασίας.
Ο Πρωθυπουργός, με τη σειρά του, έχει δηλώσει σε όλους τους τόνους πως αν είναι πρώτος και δεν έχει ποσοστό για αυτοδυναμία θα πάει σε επαναληπτικές εκλογές, με σκοπό να εφαρμοστεί ο ν. 4654/2020 και να του δοθεί η δυνατότητα, ενδεχομένως, να σχηματίσει δεύτερη αυτοδύναμη κυβέρνηση. Προφανώς, δε σχολιάζει την πιθανότητα ότι, ακόμη και να είναι πρώτος, εάν όντως οι αντίπαλοί του θα συνεργαστούν σε μία «ανίερη» συμμαχία, διότι κάτι τέτοιο μοιάζει ως ένα εξαιρετικά απομακρυσμένο ενδεχόμενο, λαμβάνοντας υπόψην τη διαχρονική στάση του ΚΚΕ, αλλά και γενικά των διαφωνιών, οι οποίες ενυπάρχουν στον χώρο της ελληνικής αριστεράς. Με βάση τα παραπάνω, τουλάχιστον με τα τωρινά δεδομένα, οι διπλές εκλογές φαντάζουν το πιο πιθανό σενάριο.
Εν κατακλείδι, εξάγουμε ως συμπέρασμα πως συμφέρον της Κυβέρνησης είναι να εξαντλήσει τη συνταγματικώς προβλεπόμενη βουλευτική θητεία, δηλαδή τα τέσσερα χρόνια. Όπως είναι τώρα διαμορφωμένο το πολιτικό και κομματικό τοπίο, η Κυβέρνηση απειλείται μόνο από τον εαυτό της και κάτι τέτοιο έχει χρέος να το χρησιμοποιήσει προς όφελος της ανάπτυξης της χώρας σε όλους τους τομείς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Hague R., Harrop M., McCormick J. (2020), ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ, 3η έκδοση, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΙΤΙΚΗ
- ΝΟΜΟΣ ΥΠ’ ΑΡΙΘΜΟΝ 4654/2020 – ΦΕΚ 15/Α/29-1-2020, Εκλογή Βουλευτών
- NOMOΣ ΥΠ΄ΑΡΙΘΜΟΝ 4406/2016 – ΦΕΚ 133/Α/26-7-2016, Αναλογική εκπροσώπηση των πολιτικών κομμάτων, διεύρυνση του δικαιώματος εκλέγειν και άλλες διατάξεις περί εκλογής Βουλευτών.
