Του Βασίλη Τρικούπη,
Κανένα φως στο τούνελ δεν διαφαίνεται για τις αλλεπάλληλες κρίσεις της Μέσης Ανατολής. Η γειτονική μας περιοχή, περιερχόμενη επί εκατονταετίες σε ξένα κηδεμονικά καθεστώτα, αυτοκρατορίες κι αποικιακές δυνάμεις αποτελεί, ίσως, ένα από τα πιο περίπλοκα εθνοτικά, δογματικά και γλωσσικά κράματα, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων, ουδόλως γνωρίζει την ανθρώπινη ανάπτυξη, παρά μόνο τις συνεχείς συγκρούσεις, την ανέχεια και βεβαίως την τρομοκρατία. Η τελευταία, συντηρούμενη από γεωλογικά πλούσιες περιοχές, που ελέγχονται και από φίλια σε αυτή καθεστώτα, έχει διαχρονικά αποδείξει την προσαρμοστικότητά της και την ικανότητα να καλύπτει κάθε κενό ισχύος που οι λοιποί παράγοντες αφήνουν, εκμεταλλευόμενη κάθε υποχώρηση ενός παγκόσμιου ηγεμόνα.
Αποτελώντας θρέμμα της διαχρονικής λαϊκής δυσαρέσκειας, της έλλειψης ευκαιριών και άλλων νομιμοποιημένων και ισχυρών πόλων πολιτικής εκπροσώπησης, ο ισλαμικός εξτρεμισμός, με ισχυρή δόση προπαγάνδας κατά της Δύσης συνολικά, των νεοαποικιακών επιχειρήσεων και των πολιτικών τους, αλλά και των ντόπιων «προδοτών» ηγετών, αποδείχθηκε ένας έτερος ισχυρός πόλος στην ισλαμική πτέρυγα.
Οι οργανώσεις πίσω από την ισλαμική τρομοκρατία, είτε μιλούμε για την Al-Qaeda, είτε για το ISIL (Islamic State of Iraq and the Levant)/ISIS (Islamic State of Iraq and Syria), ακολουθούν διαχρονικά στρατηγικές προοδευτικής στοχοθεσίας και συστηματικής στρατολόγησης ανθρώπινων πόρων από το εσωτερικό και το εξωτερικό, λεηλασιών χωριών, κατάληψης βιομηχανιών κι επιχειρήσεων, εκφοβισμού και λοιπών μεθόδων, συντηρώντας οικονομικές και πρωτοκρατικές δομές, παράλληλα με την αδυναμία των ντόπιων δυνάμεων ασφαλείας να επιβάλλουν την τάξη και την κυριαρχία του κράτους. Το εξαιρετικά ευέλικτο και αποκεντρωμένο μοντέλο διάρθρωσης της οργάνωσης σε χαλαρά συνδεδεμένες τοπικές ομάδες, σε συνδυασμό με έμμεσες στρατηγικές προσεγγίσεις υβριδικού πολέμου και κεκαλυμμένων θυλάκων στην ιδιαίτερη γεωγραφία της περιοχής, δυσκολεύει το έργο των εκάστοτε αντιτρομοκρατικών συνασπισμών κι εξουδετερώνει, σε ένα βαθμό, τη συμβατική υπεροπλία τους.
Τα παραπάνω δεδομένα θέτουν πιεστικά αιτήματα για την ανανέωση του ρόλου των Ηνωμένων Πολιτειών, ιδιαίτερα με την εξάπλωση της νέας πανδημίας.
Ο τρόπος με τον οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες διαχειρίζονται την πανδημία αναμένεται να αναδειχθεί σε καθοριστικό παράγοντα για την προστασία και προώθηση των αμερικανικών συμφερόντων παγκοσμίως. Ο απομονωτισμός και η στροφή στον εσωτερικό έλεγχο της εξάπλωσης του ιού, είναι ικανά να δημιουργήσουν κενά εξουσίας, που μπορεί να καλύψει η δεύτερη τη τάξει Κίνα. Η συντήρηση της καθεστηκυίας τάξης στο διεθνές σύστημα, στην εποχή της πανδημίας, θέτει κάθετα την πορεία που οι Ηνωμένες Πολιτείες οφείλουν να ακολουθήσουν, κατά τα δικά τους συμφέροντα.
Ο «πόλεμος κατά της τρομοκρατίας» προϋπέθετε, ήδη από την αρχή του, τη δυναμική διπλωματική πρωτοβουλία των ΗΠΑ, τόσο εντός των διεθνών οικουμενικών και αμυντικών θεσμών, όσο και έμπρακτα, με τις γνωστές ένοπλες επεμβάσεις. Η πανδημία σήμερα απαιτεί συλλογική διαχείριση και αποφασιστικές πρωτοβουλίες, των οποίων μόνο μια ηγέτιδα δύναμη μπορεί να πρωτοστατήσει. Οι διεθνείς ανθρωπιστικοί οργανισμοί και αποστολές αποκτούν νόημα και ισχύ, όταν απολαμβάνουν της έμπρακτης στήριξης των ισχυρών κρατών, ηθική και υλική.
Η έως τώρα πρακτική επιβεβαιώνει, δε, τα παραπάνω, ακόμα και για τις πανδημίες του HIV/AIDS και του Ebola, αλλά και την κρίση του 2008, οπότε οι ΗΠΑ ανέλαβαν χρηματοδοτικές πρωτοβουλίες για τη στήριξη των αναπτυσσόμενων χωρών, πάντα στη λογική πως διατηρούσαν κεκτημένα συμφέροντα σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, όπου οι κρίσεις, αν αφήνονται ανεξέλεγκτες, επιστρέφουν δριμύτερες.
Ήδη οι ΗΠΑ, μάλιστα, απέτυχαν να αναλάβουν πρωτοβουλίες σύγκλισης των ομάδων G7 και G20, αφήνοντας χώρο στον φιλόδοξο πρόεδρο Μακρόν και τη Σαουδική Αραβία, αντίστοιχα, ενώ η Κίνα ήταν αυτή που πρόσφερε βοήθεια στη νατοϊκή σύμμαχο Ιταλία, στην καρδιά της παραδοσιακής σφαίρας επιρροής της Αμερικής, με την ίδια να περιπίπτει σε αποδέκτη βοήθειας, αντί να εδραιώνεται ως αποστολέας, εξέλιξη καταστροφική για την εικόνα της ως ηγεμονικού κράτους.
Η ίδια κατάσταση παρακολουθείται τους τελευταίους μήνες στο Ιράκ, καθώς οι δυνάμεις του συνασπισμού, με αμερικανική ηγεσία, που στηρίζουν επιχειρησιακά και πληροφοριακά τις ιρακινές δυνάμεις, έχουν περάσει σε αμυντική στάση, ιδιαίτερα μετά τις 11 Μαρτίου, οπότε και σκοτώθηκαν ένας Βρετανός και δύο Αμερικανοί σε επίθεση με ρουκέτες από την, υποστηριζόμενη από το Ιράν, Kataib Hezbollah. Λίγες μέρες αργότερα, εξαιτίας της πανδημίας, αναστέλλονται οι εκπαιδευτικές αποστολές και οι περισσότερες χώρες του αντιτρομοκρατικού συνασπισμού απέσυραν τους εκπαιδευτές τους. Οι αμερικανικές δυνάμεις, δε, έχουν αποσυρθεί σε καλά φυλασσόμενες ιρακινές βάσεις, με εξελιγμένη πυραυλική προστασία, ενώ οι ιρακινές δυνάμεις απασχολούνται κυρίως με την επιβολή της απαγόρευσης κυκλοφορίας και χωρίς την πληροφοριακή, αεροπορική κι επιχειρησιακή στήριξη του συνασπισμού, αδυνατούν να προβούν σε επιχειρήσεις εκκαθάρισης, παρά μόνο σε ανακαλύψεις γιαφκών όπλων.
Για τους μαχητές του Ισλαμικού Κράτους, η πανδημία έρχεται ως «θεία τιμωρία» κατά των Δυτικών, τη στιγμή που η οργάνωσή τους τούς προστατεύει μπροστά στην πανδημία. Ζώντας σε μικρούς απομονωμένους πυρήνες σε υπόγεια κρησφύγετα, σε ερημικές και ορεινές περιοχές και αυτόνομοι ως προς το νερό, το φαγητό και την ενέργεια, είναι θωρακισμένοι από τις αρνητικές, υγειονομικές επιπτώσεις που επιφέρει μια κλασσική, οργανωμένη, κοινωνική οντότητα, ένα χωριό ή μία πόλη. Και καθώς μένουν ανεξέλεγκτοι, σημειώνουν σημαντικές, κατά τόπους, επιτυχίες στα πρότυπα των προηγούμενων ετών. Αναμένεται, δε, να αυξήσουν την επιρροή τους στον πληθυσμό και τα έσοδά τους, με τρομοκρατία και δολοφονίες τοπικών ηγετών (mukhtar), ανοίγοντας το δρόμο για σταδιακό εδαφικό επανέλεγχο, όπως έγινε κατά το 2012-2014, μετά την απόσυρση των αμερικανικών δυνάμεων.
Η έλλειψη ετοιμότητας και ικανότητας των ιρακινών δυνάμεων απέναντι στη μη συμβατική απειλή και ο αποσταθεροποιητικός ρόλος των φιλοϊρανικών ομάδων καθιστούν την περαιτέρω απόσυρση του αμερικανικού παράγοντα απαγορευτική· πολλώ δε μάλλον, δεδομένου πως η πανδημία υπήρξε επαρκής δικαιολογία για τους μικρότερους εταίρους του συνασπισμού να αποσυρθούν και δύσκολα θα επιστρέψουν στους πρότερους αριθμούς. Η φύση του άναρχου διεθνούς συστήματος αντιπαθεί το κενό, το οποίο, όποτε δημιουργείται, καλύπτεται άμεσα από την κρατική εξουσία (ενδεχόμενο αδύνατο), μη κρατικούς δρώντες (εν προκειμένω το ISIS και οι λοιπές παραστρατιωτικές ομάδες) ή τον ξένο παράγοντα.
Εφόσον ο τελευταίος δυστοκεί και περιχαρακώνεται, άλλοι φιλόδοξοι και ανερχόμενοι παίκτες, όπως η Κίνα, εισέρχονται. Η τελευταία, μάλιστα, είναι από τους σημαντικότερους οικονομικούς και πολιτικούς εταίρους του Ιράκ, με έλεγχο της μισής παραγωγής πετρελαίου της χώρας, ήδη από το 2013. Σαφέστατα, καθόλου απίθανο δεν είναι να αξιοποιηθεί η εξαρτητική τους σχέση αποφασιστικά, ώστε να αναδειχθεί και ως πάροχος ασφάλειας μεσοπρόθεσμα. Βέβαια, είναι νωρίς για να αποδειχθεί πρακτικά ένα τέτοιο ενδεχόμενο.
Το βέβαιο, ωστόσο, είναι ότι η ηγεμονία των ΗΠΑ στην περιοχή αμφισβητείται και, κατά τις παρούσες συγκυρίες, κάθε σημερινό βήμα προς τα πίσω φαίνεται πως πρόκειται να κοστίσει σε αυτές ανυπολόγιστα. Οφείλουν να αποδεχτούν, λοιπόν, μια μη αναστρέψιμη κατάσταση και να παραδώσουν τα κλειδιά του κόσμου ολοκληρωτικά ή μήπως μπορούν να υπολογίζουν σε ένα νέο ψυχροπολεμικό ανταγωνισμό; Η απάντηση δεν είναι εύκολη, όμως οι πιεστικές, παλιές και νέες, ασύμμετρες απειλές αναμένεται να γίνουν δείκτες για την επόμενη μέρα, ενώ οι ασταθείς, αλλά και οι πλούσιες περιοχές, όπως η Μέση Ανατολή εκτιμάται ότι θα παραμείνουν το σταθερό θέατρο επιχειρήσεων των διεθνών δυνάμεων, απλώς με διαφορετικούς πρωταγωνιστές.
Γεννήθηκε το 1999 στην Αθήνα. Είναι προπτυχιακός φοιτητής στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς και εργάζεται στον χώρο της εστίασης. Ασχολείται ερευνητικά με την Ανατολική Ευρώπη, την Τουρκία και την Ανατολική Μεσόγειο στο Εργαστήριο Τουρκικών και Ευρασιατικών Μελετών του Πανεπιστημίου. Είναι ενεργός πολιτικά στα τοπικά της Ηλιούπολης στην οποία και μεγάλωσε και συμμετέχει σε ευρωπαϊκά προγράμματα ανταλλαγής Erasmus+. Μιλάει Αγγλικά και Τουρκικά.
