Του Δημήτρη Θεοδωρή,
Οι Βαλκανικοί πόλεμοι υπήρξαν και παραμένουν το μεγαλύτερο πολεμικό κατόρθωμα του νεοελληνικού κράτους από τη σύσταση του. Ο Α΄ Βαλκανικός πόλεμος άλλαξε το γεωπολιτικό χάρτη της βαλκανικής χερσονήσου. Ο πρωταρχικός στόχος της Ελλάδας επιτεύχθηκε, ύστερα από 3 περίπου βδομάδες επιχειρήσεων, στις 26 Οκτωβρίου του 1912 με την κατάληψη της Θεσσαλονίκης.
Η Ελλάδα, τις παραμονές των βαλκανικών πολέμων θύμιζε σε μικρό βαθμό την χώρα που ηττήθηκε με άκρως ταπεινωτικό τρόπο από την Οθωμανική αυτοκρατορία στον ατυχή πόλεμο του 1897.Στο τιμόνι της χώρας βρισκόταν ένας νέος και χαρισματικός πολιτικός, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος έβλεπε ότι ο πόλεμος με την Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν θα αργήσει να έρθει. Κύριο μέλημά του ήταν ο εκσυγχρονισμός του κράτους και η δημιουργία αξιόμαχων ενόπλων δυνάμεων. Για την καλύτερη προετοιμασία του στρατεύματος καλεί γαλλική αποστολή υπό την ηγεσία του υποστρατήγου Εντού. Δεν επιθυμούσε να επαναλάβει τα λάθη του 1897 και να απομονωθεί διπλωματικά. Η Ελλάδα έπρεπε να εξασφαλίσει θέση πάση θυσία στη Βαλκανική Συμμαχία για να καταφέρει να έχει όσο το δυνατόν περισσότερα οφέλη από την επικείμενη σύγκρουση με την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Η Βουλγαρία το 1908 ανακηρύσσεται ανεξάρτητο βασίλειο, με βασιλιά το Φερδινάνδο. Τον Οκτώβριο του 1908 η Αυστροουγγαρία προσαρτά την οθωμανική επαρχία της Βοσνίας Ερζεγοβίνης και σε συνδυασμό, με την ανικανότητα των Νεότουρκων να μεταρρυθμίσουν το κράτος και την εθνικιστική τους πολιτική, η κατάσταση στην Τουρκία χειροτερεύει ακόμα περισσότερο. Πλέον η Βουλγαρία, η Σερβία, η Ελλάδα και το Μαυροβούνιο πιστεύουν ότι αν συνεργαστούν θα καταφέρουν να διώξουν τους Τούρκους από την Ευρώπη.
Στις 13 Μαρτίου του 1912 η Σερβία (βασιλιάς Πέτρος) και η Βουλγαρία (βασιλιάς Φερδινάνδος) συνάπτουν μυστική συνθήκη επιθετικού χαρακτήρα εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Σε περίπτωση νίκης, η Βουλγαρία θα προσαρτούσε τα εδάφη ανατολικά της Ροδόπης και του Στρυμόνα, ενώ η Σερβία τα εδάφη βόρεια και δυτικά από το όρος Σκάδρο. Στις 29 Μαΐου του 1912, ύστερα από επιθυμία της Μεγάλης Βρετανίας και κυρίως της Ρωσίας, η Βουλγαρία και η Ελλάδα υπογράφουν συνθήκη συμμαχίας αμυντικού χαρακτήρα (η μία θα υποστήριζε την άλλη αν δεχόταν επίθεση από την Οθωμανική Αυτοκρατορία). Στη συνθήκη όμως, δεν αναφερόταν ο τρόπος αναδιανομής των εδαφών σε περίπτωση νίκης. Το Μαυροβούνιο και αυτό με τη σειρά του συνάπτει συμφωνίες αρχικά με τη Βουλγαρία και έπειτα με την Σερβία. Οι συμφωνίες έχουν σαφώς επιθετικό περιεχόμενο. Επιπλέον, το Μαυροβούνιο φαίνεται να προχώρησε προφορικώς σε κάποια συμφωνία και με την Ελλάδα αμυντικού χαρακτήρα.
Οι Βαλκάνιοι Σύμμαχοι εκμεταλλεύονται την δυσχερή θέση στην οποία βρίσκεται η Οθωμανική αυτοκρατορία (ήττα στον Ιταλοτουρκικό πόλεμο του 1911-12, εξέγερση των Αλβανών το Μάιο του 1912) και εντείνουν τις πιέσεις. Στις 17 Σεπτεμβρίου του 1912 κηρύττουν γενική επιστράτευση. Αποστέλλουν τελεσίγραφο στην Πύλη και απαιτούν μεταρρυθμίσεις. Η Πύλη δεν αποδέχεται όλο το πακέτο μεταρρυθμίσεων και πλέον στις 25 Σεπτεμβρίου(Π.Η) ο Νικόλαος, βασιλιάς του Μαυροβουνίου, κήρυξε τον πόλεμο κατά της Πύλης. Ακολούθως, η Τουρκία κηρύττει τον πόλεμο στη Σερβία και τη Βουλγαρία στις 4 Οκτωβρίου. Αποφεύγει να πράξει το ίδιο κατά της Ελλάδας. Όμως, έχει ήδη ενεργοποιηθεί η αμυντική συμφωνία που η Ελλάδα είχε υπογράψει με τη Βουλγαρία και στις 5 Οκτωβρίου η Ελλάδα κηρύττει τον πόλεμο στην Τουρκία.
Ο διάδοχος Κωνσταντίνος (4 μεραρχίες ενεργού στρατού, 3 εφεδρικές, και 1 ταξιαρχία ιππικού) θα κινούνταν από τη Θεσσαλία προς τη Μακεδονία, ενώ ο στρατηγός Σαπουντζάκης (1 σύνταγμα πεζικού, 4 τάγματα ευζώνων, 1 τάγμα εθνοφρουρών, 2 μοίρες πυροβολικού και 1 ίλη ιππικού) είχε αναλάβει τον αμυντικό αγώνα στον ποταμό Άραχθο σε περίπτωση τουρκικής επίθεσης.
Οι δυνάμεις του Κωνσταντίνου απωθούν τις τουρκικές δυνάμεις στη μάχη της Ελασσόνας (6 Οκτωβρίου). Οι τουρκικές δυνάμεις με αρχηγό τον έμπειρο Ταξίν Πασά είχαν οργανώσει την αμυντική τους γραμμή στο υψώματα βόρεια της Ελασσόνας. Ήταν τόσο σίγουροι για τη νίκη τους που τυπώνουν λιθογραφίες στις οποίες αναπαριστούν τους Έλληνες να οπισθοχωρούν κακήν κακώς. Τελικώς, αναγκάζονται να υποχωρήσουν οι ίδιοι στα Στενά το Σαρανταπόρου. Τα Στενά αποτελούσαν από μόνα τους απόρθητο φρούριο και οι Τούρκοι με τη βοήθεια Γερμανών αξιωματικών τα είχαν οχυρώσει υποδειγματικά. Μάλιστα, ο Γερμανός στρατηγός Γκόλτζ αναφέρει ότι θα γίνουν ο τάφος των Ελλήνων. Οι Τούρκοι επεδίωκαν να κρατήσουν σταθερή άμυνα ώστε να εμποδίσουν την προέλαση των Ελλήνων προς τα βόρεια. Στις 9 και 10 Οκτωβρίου οι ελληνικές δυνάμεις καταφέρνουν να εκπορθήσουν τα Στενά. Οι τουρκικές δυνάμεις τρέπονται σε φυγή και αφήνουν πίσω τους άφθονο πολεμικό υλικό. Η προώθηση του ελληνικού στρατού προς τον Αλιάκμονα ήταν ταχύτατη. Μια επιλαρχία ιππικού πέρασε τη γέφυρα του Αλιάκμονα, την οποία δεν είχαν προλάβει να καταστρέψουν οι Τούρκοι και μέχρι το τέλος της 11ης Οκτωβρίου έφτασε στην Κοζάνη την πρώτη μεγάλη πόλη που απελευθερωνόταν. Το Γενικό Στρατηγείο εγκαθίσταται στην Κοζάνη και ο διάδοχος Κωνσταντίνος σκόπευε να κινηθεί προς το Μοναστήρι, όπως προέβλεπε και το συμμαχικό σχέδιο. Όμως, ο Βενιζέλος απαγορεύει στον Κωνσταντίνο να συνεχίσει την πορεία του προς το Μοναστήρι και τον διατάζει να κινηθεί προς τη Θεσσαλονίκη θέλοντας να προλάβει τα βουλγαρικά στρατεύματα που την εποφθαλμιούσαν.
Ο στρατός της Θεσσαλίας κατευθύνεται τελικά προς τη Θεσσαλονίκη έχοντας πρώτα καταλάβει τη Βέροια και την Κατερίνη στις 16 Οκτωβρίου του 1912. Οι δυνάμεις των Τούρκων που είχαν υποχωρήσει, είχαν συγκεντρωθεί και συμπτυχθεί στα Γιαννιτσά. Οι τουρκικές δυνάμεις του Ταξίν Πασά περιλαμβάνουν το απόσπασμα Κατερίνης (4 τάγματα, μια ορειβατική πυροβολαρχία, και μία ίλη ιππικού), τη 14η Μεραρχία Σερρών, το 14ο Σύνταγμα Πεδινού πυροβολικού το 25ο Σύνταγμα Ιππικού μια ορειβατική πυροβολαρχία του 13ου Συντάγματος Πυροβολικού έναν λόχο μηχανικού και έναν λόχο νοσοκόμων. Συνολικά, πρόκειται για μια δύναμη περίπου 25.000 ανδρών και 30 κανονιών. Αντίθετα, ο ελληνικός στρατός ανέπτυξε για την κατάληψη των Γιαννιτσών μια δύναμη υπερτριπλάσια σε αριθμό (5 μεραρχίες πεζικού στην πρώτη γραμμή και 1 ως εφεδρεία). Η επίθεση του ελληνικού στρατού άρχισε τα ξημερώματα της Παρασκευής της 19ης Οκτωβρίου όπου σπάζουν την τουρκική άμυνα και το πρωί του Σαββάτου στις 20 Οκτωβρίου ο ελληνικός στρατός μπαίνει θριαμβευτής στα Γιαννιτσά. Ο δρόμος προς τη Θεσσαλονίκη ήταν πλέον ανοιχτός. Παράλληλα, στις 18 με 19 Οκτωβρίου ο υποπλοίαρχος Δημήτριος Βότσης, κυβερνήτης τορπιλοβόλου, βυθίζει στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης το τουρκικό Φετχί Μπουλέντ.
Τα βουλγαρικά στρατεύματα όμως σημειώνουν και αυτά επιτυχίες στο πεδίο των μαχών και κινούνται προς τη Θεσσαλονίκη ανησυχώντας, ιδιαίτερα τον Βενιζέλο. Στις 24 Οκτωβρίου ο Βενιζέλος στέλνει τηλεγράφημα στον διάδοχο Κωνσταντίνο κοινοποιώντας τον και στον βασιλιά Γεώργιο. Στις 25 Οκτωβρίου ο Βενιζέλος επικοινωνεί με τον βασιλιά και του ζητά να μεταβιβάσει στον διάδοχο ότι τον θεωρεί υπεύθυνο για την βραδύτητα των επιχειρήσεων η οποία μπορεί να αποτελέσει σοβαρή αιτία ώστε οι Βούλγαροι να βρεθούν πρώτοι στη Θεσσαλονίκη.
Ο ελληνικό στρατός περικύκλωσε, τελικώς, τον τουρκικό στρατό μπροστά από τη Θεσσαλονίκη. Το σχέδιο κατάληψης της πόλης ( επίθεση κατά μέτωπο) δεν πρόκειται να εφαρμοζόταν. Ο Χασάν Ταξίν Πασάς, αντιλαμβανόμενος ότι οποιαδήποτε οδός διαφυγής είχε αποκλειστεί από τον ελληνικό στρατό και δεχόμενος τις παρεμβάσεις των ξένων προξένων αποφασίζει να συνθηκολογήσει. Η πρότασή του όμως προς τον Κωνσταντίνο και οι όροι που έθετε για την παράδοση της πόλης δεν γίνονται αμέσως δεκτοί από την ελληνική πλευρά. Ο Βενιζέλος ζητά από τον διάδοχο να επισπεύσει τις διαδικασίες παράδοσης θέλοντας να προλάβει τους Βούλγαρους του στρατηγού Θεοδωρώφ (7η βουλγαρική μεραρχία). Τα μεσάνυχτα της 26ης Οκτωβρίου οι πληρεξούσιοι επιτελείς αξιωματικοί, ο αντισυνταγματάρχης Βασίλειος Δούσμανης και ο λοχαγός Ιωάννης Μεταξάς, υπογράφουν μαζί με τον Χασάν Ταξίν Πασά το επίσημο πρωτόκολλο παράδοσης της πόλης στον ελληνικό στρατό. Το μεσημέρι της 27ης Οκτωβρίου του 1912 το απόσπασμα Ευζώνων Κωνσταντινόπουλου και ένα απόσπασμα ιππικού έμπαινε ως εμπροσθοφυλακή στη Θεσσαλονίκη. Την ίδια μέρα οι Βούλγαροι ζητούν να επιτραπεί η είσοδος της 7ης μεραρχίας στην πόλη. Επιθυμούν να προβάλλουν τη συνθηκολόγηση ως προϊόν ελληνοβουλγαρικής δράσης για να διεκδικήσουν δικαιώματα συγκυριαρχίας. Ο Κωνσταντίνος αρνήθηκε το αίτημα εισόδου της βουλγαρικής μεραρχίας. Επέτρεψε μόνο την είσοδο 2 ταγμάτων των οποίων ηγούνταν οι πρίγκιπες Βόρις και Κύριλλος.
Ο διάδοχος Κωνσταντίνος έμπαινε θριαμβευτής στην πόλη στις 28 Οκτωβρίου του 1912 επικεφαλής της Ɪ Μεραρχίας. Ακολούθησε δοξολογία στον Άγιο Μηνά και παρέλαση των στρατιωτικών τμημάτων που επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο μέχρι και σήμερα. Στις 29 Οκτωβρίου φτάνει στη Θεσσαλονίκη και ο βασιλιάς Γεώργιος, ο Βενιζέλος, υπουργοί και πολιτικοί αξιωματούχοι.
Η Θεσσαλονίκη η οποία βρισκόταν πλέον σε ελληνική κατοχή ύστερα από 482 χρόνια οθωμανικής κατοχής θα συνεχίσει να αποτελεί μήλον της έριδος μεταξύ Βουλγάρων και Ελλήνων. Η νικηφόρα όμως έκβαση του Β΄ βαλκανικού πολέμου για την ελληνική πλευρά θα επιφέρει οριστική λύση στο ζήτημα και τη Θεσσαλονίκη επισήμως και νομίμως στα χέρια των Ελλήνων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
– ΓΙΑΝΝΗΣ Ν. ΓΙΑΝΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ, << Η ευγενής μας τύφλωσις…>>
– ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΗΤΤΑ ΤΟΥ 1897 ΕΩΣ ΤΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ, εκδόσεις ΒΙΒΛΙΟΡΑΜΑ
– Λ.Σ. ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ, ΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ Από το 1453 και μετά ΤΟΜΟΣ ꞮꞮ, εκδόσεις ΒΑΝΙΑΣ
– ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ ΠΗΓΑΣΟΣ ΕΚΔΟΤΙΚΗ
– ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ, 1770- 2000, ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑ, Αθήνα 2003 τ.6
– ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΕΥΧΟΣ 160
