Της Ειρήνης Εξάρχου,
Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο αποτελεί το «νεότερο» μηχανισμό απονομής δικαιοσύνης σε διεθνές επίπεδο, καθώς ιδρύθηκε στην Ρώμη μόλις τον Ιούλιο του 2002. Ακόμα μεγαλύτερη εντύπωση αποτελεί πως τα προηγούμενα χρόνια δεν υπήρχε κάποιο διεθνές δικαστήριο που να επιβάλλει ποινικές κυρώσεις και να εκδικάζει εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Η ίδρυση του δικαστηρίου, όμως, «ήρθε» σε μια εποχή που το ανθρωπιστικό δίκαιο είχε αναπτυχθεί σημαντικά και ο ψυχρός πόλεμος αποτελούσε παρελθόν. Η λειτουργία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου διέπεται από το Καταστατικό της Ρώμης, το οποίο υιοθετήθηκε από τη Διπλωματική Διάσκεψη του Ο.Η.Ε. στις 17 Ιουλίου του 1998. Στη σύσκεψη αυτή συμμετείχαν και ψήφισαν 120 κράτη. Με την ίδρυση του ΔΠΔ καταργήθηκαν τα προηγούμενα ad hoc συσταθέντα ποινικά δικαστήρια, όπως αυτά που δημιουργήθηκαν για την εκδίκαση των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν στη Ρουάντα και την πρώην Γιουγκοσλαβία.
Η μεγάλη διαφορά του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου με το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης είναι ότι στο πρώτο δικάζονται πρόσωπα και όχι κράτη, καθώς μόνο το Δικαστήριο των Ηνωμένων Εθνών έχει δικαιοδοσία να εκδικάζει διαφορές ανάμεσα σε κράτη-μέλη του Ο.Η.Ε. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, λοιπόν, είναι ένας μόνιμος δικαστικός μηχανισμός, αρμόδιος για την ποινική δίωξη προσώπων για εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, γενοκτονίες, αλλά και εγκλήματα περί της απονομής δικαιοσύνης αποτελώντας έτσι καινοτομία για τη διεθνή ποινική δικαιοσύνη. Με λίγα λόγια, το ΔΠΔ ιδρύθηκε για να δικάζει πρόσωπα που διαπράττουν σοβαρές παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Εδρεύει στην Χάγη της Ολλανδίας και ασκεί δικαιοδοσία, όταν τα κράτη, δηλαδή τα εθνικά δικαστήρια κρατών, αδυνατούν η γενικά είναι απρόθυμα να καταλογίσουν ποινικές ευθύνες σε πρόσωπα που κατηγορούνται για τα πιο ειδεχθή εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.
Μέχρι και το 2022 τα συμβαλλόμενα κράτη του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου ήταν 123, ενώ 42 κράτη έχουν υπογράψει, αλλά όχι όμως και επικυρώσει, το Καταστατικό της Ρώμης. Μεγάλο ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός ότι χώρες όπως οι Η.Π.Α., η Κίνα και η Ρωσία δεν είναι μέσα στα συμβαλλόμενα κράτη που έχουν υπογράψει το Καταστατικό. Όσον αφορά τις Η.Π.Α., η κυβέρνηση Clinton είχε υπογράψει το Καταστατικό της Ρώμης το 2000, υπογραφή, όμως, που μετέπειτα απέσυρε η κυβέρνηση του Bush για να μην μπορούν να διωχθούν ποινικά τα στρατεύματά τους για εγκλήματα που διαπράχθηκαν στο Ιράκ ύστερα από στρατιωτική επέμβαση που πραγματοποίησε η χώρα τους. Άρα, προφανώς, κατανοούμε ότι μπορούν να διωχθούν ποινικά μόνο πολίτες των συμβαλλόμενων κρατών που έχουν υπογράψει το Καταστατικό της Ρώμης. Παράλληλες προϋποθέσεις για να στοιχειοθετηθεί δικαιοδοσία του ΔΠΔ είναι η παράνομη πράξη να έχει τελεστεί σε έδαφος κράτους μέλους του Δικαστηρίου ή η υπόθεση να έχει παραπεμφθεί σε αυτό από το Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε. (το Δικαστήριο όμως δεν εξαρτάται νομικά από τον Ο.Η.Ε.), ή κάποιον εισαγγελέα. Τέλος, τα εγκλήματα που δύνανται να εκδικαστούν από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο δεν παραγράφονται.
Για το παραδεκτό της δίωξης και για να μπορέσει να ξεκινήσει η έρευνα πρέπει ο εισαγγελέας: (1) να έχει «εύλογη βάση να πιστεύει ότι έχει διαπραχθεί ή διαπράττεται έγκλημα εντός της δικαιοδοσίας του Δικαστηρίου», (2) η έρευνα να συνάδει με την αρχή της συμπληρωματικότητας και (3) η έρευνα να εξυπηρετεί τα συμφέροντα της δικαιοσύνης. Όπως και στις εθνικές έννομες τάξεις ισχύει το τεκμήριο αθωότητας (μέχρι απόδειξης τουναντίον), αλλά αναγνωρίζονται φυσικά και τα δικαιώματα των κατηγορουμένων -κατοχυρωμένα από διεθνείς συνθήκες- όπως το δικαίωμα παράστασης με συνήγορο, το δικαίωμα ενημέρωσης, το δικαίωμα σε ταχεία δίκη κλπ. Καινοτομία του ΔΠΔ αποτελεί το γεγονός ότι και τα θύματα έχουν ενεργό ρόλο στην ποινική διαδικασία, αφού μπορούν να παρουσιάσουν τις μαρτυρίες τους και τις απόψεις τους και έτσι να συμμετάσχουν με τρόπο που θα προτείνει κάθε φορά ο εκάστοτε δικαστής. Ο στόχος του δικαστηρίου είναι τόσο η επανορθωτική ή αποκαταστατική δικαιοσύνη όσο και η αποτελεσματική και δίκαιη τιμωρία.
Μέχρι σήμερα, από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο έχουν εκδικαστεί 4 υποθέσεις: της Βόρειας Ουγκάντας, του Κονγκό, της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας και του Κονγκό, ενώ έχουν απαγγελθεί κατηγορίες σε 14 άτομα με πιο πρόσφατη την υπόθεση του Ζαν Πιερ Μπέμπα, ο οποίος καταδικάστηκε για εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και για παράνομες προσπάθειες επηρεασμού μαρτύρων.
Γενικά, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο αποτελεί καίριο μηχανισμό απονομής δικαιοσύνης, αφού καταδικάζει μεμονωμένα πρόσωπα για τα πιο ειδεχθή διεθνή εγκλήματα, όμως δεν είναι λίγες οι φορές που έχει αμφισβητηθεί η αποτελεσματικότητα και το αντίκτυπο που έχουν οι αποφάσεις του. Το σίγουρο, όμως, είναι πως αποτελεί ένα σημαντικό και με κύρος δικαστήριο που επιδέχεται βελτιώσεις, αν θέλουμε να δούμε περισσότερες χώρες και δη μεγάλες δυνάμεις να απολογούνται στο εδώλιο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Διεθνές Δικαστήριο, wikipedia.com, διαθέσιμο εδώ
- Καταστατικό της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, refworld.com, διαθέσιμο εδώ
