Του Γιώργου Κουτσονίκα,
Βασική έννοια των εγκλημάτων κατά της ιδιοκτησίας είναι η αυτή του πράγματος. Για τον ορισμό του πράγματος, ο Ποινικός Κώδικας χρησιμοποιεί τον ορισμό του άρθρου 947 παρ.1 του Αστικού Κώδικα, σύμφωνα με το οποίο πράγμα είναι ενσώματο αντικείμενο, αυθύπαρκτο και απρόσωπο, δεκτικό εξουσιάσεως από τον άνθρωπο. Ερμηνευτικά ζητήματα, ωστόσο, ανακύπτουν στη περίπτωση του λογιστικού χρήματος.
Η αρχική προβληματική περιστρεφόταν γύρω από το εξής ερώτημα: Ο εντολοδόχος τραπεζικού λογαριασμού που αναλαμβάνει χρήματα του εντολέα του και τα δαπανά για τον εαυτό του, τελεί υπεξαίρεση ιδιοποιούμενος ξένο πράγμα που βρίσκεται στη κατοχή του ή αποκτά κυριότητα επί των χρημάτων;
Ο Άρειος Πάγος με μία σειρά αποφάσεων (ΑΠ 598/1985, ΑΠ ΛΕ/884, ΑΠ 1183/1985) είχε δεχτεί πως ο εντολέας τραπεζικού λογαριασμού, με τη κατάθεση των χρημάτων στη τράπεζα, χάνει τη κυριότητα επί αυτών. Η κυριότητα μεταβιβάζεται στη τράπεζα, με τον εντολοδόχο να αποκτά ενοχική αξίωση επί του ποσού, με την ανάληψη του οποίου καθίσταται κύριος. Επομένως, ο εντολοδόχος δεν τελεί υπεξαίρεση καθώς το πράγμα δεν θεωρείται ξένο.
Η κατάσταση όμως αυτή έθιγε το κοινό περί δικαίου αίσθημα, καθώς άφηνε τον εντολοδόχο ατιμώρητο. Για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος μεταγενέστερες αποφάσεις (ΑΠ1175/2013, ΑΠ1266/1989) δέχτηκαν ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση υπάρχει τέλεση υπεξαίρεσης από τον εντολοδόχο. Σύμφωνα με αυτές τις αποφάσεις, με την ανάληψη των χρημάτων, ο εντολοδόχος του λογαριασμού καθίσταται απλώς κάτοχος και η κυριότητα επιστρέφει στον εντολέα. Συνεπώς, εδώ, το πράγμα θεωρείται ξένο και η μη χρησιμοποίηση των χρημάτων από τον εντολοδόχο για την εκτέλεση της εντολής θεωρείται παράνομη ιδιοποίηση ξένου πράγματος.
Κοινός παρονομαστής των δύο παραπάνω προσεγγίσεων ήταν η θεώρηση του λογιστικού χρήματος ως πράγμα. Η άποψη αυτή αντιμετωπίζει το λογιστικό χρήμα ως πράγμα υπό ποινική έννοια και εκκινεί από την αρχή ότι εφόσον κινητό πράγμα είναι και το χρήμα και ως χρήμα, κατά τα συναλλακτικά ήθη, θεωρείται και το λογιστικό, τότε το λογιστικό χρήμα μπορεί να περιληφθεί στην έννοια του κινητού πράγματος. Γνώμη της πλειοψηφίας της Ολομέλειας του Αρείου Πάγου (ΟλΑΠ 1093/1991) δέχτηκε ότι δύναται να υπάρξει κατοχή επί λογιστικών μονάδων τραπεζικού λογαριασμού, υπάγοντας το λογιστικό χρήμα στο γλωσσικό νόημα του όρου πράγμα.
Η άποψη ωστόσο αυτή είναι επιδεκτική κριτικής. Αρχικά, ερμηνεύοντας γραμματικά το άρθρο 947 παρ. 1 του Αστικού Κώδικα, είναι ξεκάθαρο πως το πράγμα είναι, πρώτα από όλα, ενσώματο αντικείμενο. Σύμφωνα με την αρχή της ενότητας της τάξης, η έννοια αυτή του πράγματος πρέπει να ισχύει και στον Ποινικό Κώδικα. Αποδεχόμενοι, διαφορετικό ορισμό του πράγματος από αυτόν του ΑΚ μας οδηγεί σε αναπροσαρμογή του περιεχομένου βασικών εννοιών. Υπό αυτό το πρίσμα, ο δανειολήπτης που δεν επιστρέφει τα χρήματα στον δανειστή θα έπρεπε να τελεί υπεξαίρεση, καθώς τα δανεισθέντα χρήματα ανήκουν στον τελευταίο, είναι, δηλαδή, «δικά του».
Άξιο αναφοράς είναι, επίσης, το γεγονός πως η θεώρηση του λογιστικού χρήματος ως πράγματος υποπίπτει σε μια petitio principii. Η προαναφερθείσα πλειοψηφική γνώμη της Ολομέλειας του Αρείου Πάγου, δέχτηκε ότι οι λογιστικές μονάδες είναι πράγματα, επειδή είναι δεκτικές κατοχής. Όμως, δεκτικά κατοχής μπορούν να είναι μόνο πράγματα. Συνεπώς, λογικώς αναγκαία είναι πρώτα η διαπίστωση ότι οι λογιστικές μονάδες είναι πράγματα, έπειτα ότι είναι δεκτικές κατοχής και όχι vice versa.
Ερευνώντας το ζήτημα από πρακτική σκοπιά, η αναγνώριση του λογιστικού χρήματος ως πράγματος οδηγεί σε απόκλιση από την αρχή της νομιμότητας. Για να κατανοήσουμε τις συνέπειες της παραπάνω προσέγγισης κρίσιμη είναι η απόφαση 742/2012. Στην εν λόγω απόφαση, το Ακυρωτικό δέχτηκε ότι η κατηγορούμενη, η οποία μετέφερε χρήματα από τον εταιρικό λογαριασμό στο δικό της, χρησιμοποιώντας το σύστημα web-banking, τέλεσε κλοπή. Εδώ, το δικαστήριο θεώρησε την χρήση του συστήματος web banking ως αφαίρεση και τις λογιστικές μονάδες ως ξένο κινητό πράγμα, με αποτέλεσμα η συμπεριφορά της κατηγορουμένης να πληροί τη αντικειμενική υπόσταση του εγκλήματος της κλοπής (ΠΚ 372). Η διεύρυνση της έννοιας της αφαίρεσης και, ιδίως, του πράγματος με διασταλτική ερμηνεία συνιστά εν προκειμένω απαγορευμένη αναλογία in malam partem.
Συμπερασματικά, η προβληματική γύρω από τη φύση του λογιστικού χρήματος είναι καίριας σημασίας για την υπαγωγή εγκληματικών συμπεριφορών στον σωστό κανόνα δικαίου. Ο ισχύων Ποινικός Κώδικας φαίνεται να ενστερνίζεται την σκοπιά της μη αναγνώρισης του λογιστικού χρήματος ως πράγματος, αναγνωρίζοντας τη μεταφορά λογιστικού χρήματος ως απάτη με υπολογιστή (ΠΚ 386Α παρ.1 περ. ε΄) και όχι ως κλοπή ή υπεξαίρεση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Χρίστος Χ. Μυλωνόπουλος, Ποινικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2021
