Της Ξένης Μουστάκα,
Τι μπορεί να θεωρηθεί ως τέχνη και τι πραγματικά είναι η τέχνη στη σύγχρονη εποχή; Τα δύο αυτά ερωτήματα, λοιπόν, όχι απλώς αποτελούν αντικείμενο σκέψης και μελέτης πολλών ανθρώπων παγκοσμίως, αλλά και η απάντησή τους μπορεί, επίσης, να πάρει πολλές και διαφορετικές εκφάνσεις. Τέχνη μπορεί να θεωρηθεί οποιαδήποτε ψυχική ή πνευματική δραστηριότητα και δημιουργία του ανθρώπου, αποτέλεσμα τόσο της νόησης όσο και των συναισθημάτων του. Η ιστορία της χρονολογείται από την Παλαιολιθική περίοδο, με τους ανθρώπους των σπηλαίων να δημιουργούν τοιχογραφίες και να αξιοποιούν λίθους, όπως ο ασβεστόλιθος ή το ελεφαντόδοντο, για να δημιουργήσουν μικρά αγαλματίδια ή ποικίλα σκεύη. Η άνθηση, όμως, αυτού του όρου παρατηρείται, κυρίως, από τα χρόνια του κλασικισμού και έπειτα, όταν γίνεται αισθητή και η διάκριση μεταξύ «υψηλής» και «λαϊκής» τέχνης.
Η «υψηλή» τέχνη άρχισε να καθιερώνεται ως όρος από τον 17ο αιώνα και συνδεόταν με τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, τις ελίτ της εκάστοτε εποχής και το τι αυτές θεωρούσαν ως αρεστό και αποδεκτό, κατά την προσπάθειά τους να εδραιώσουν μια παγκόσμια και απόλυτη ιδέα για το τι αντικειμενικά πρέπει να εκλαμβάνεται ως τέχνη. Καλές τέχνες χαρακτηριζόταν μόνο όσες προσέφεραν αισθητική αξία στον άνθρωπο: η γλυπτική, η αρχιτεκτονική, η ζωγραφική, το θέατρο, η λογοτεχνία, η ποίηση, η μουσική και, αργότερα, η φωτογραφία και ο κινηματογράφος. Οτιδήποτε κοσμούσε τις αίθουσες βασιλικών ανακτόρων και αυλών, μουσείων και θεάτρων αντιμετωπιζόταν ως αντικείμενο δέους και ψυχικής λύτρωσης, ενώ χλευασμό και υποτίμηση δέχονταν έργα της επονομαζόμενης «λαϊκής» τέχνης των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων, του λαού.
Η τέχνη αυτή πηγάζει από τη λαϊκή κουλτούρα κάθε τόπου, καθώς σχετίζεται με τα έθιμα και τις παραδόσεις του. Κύριο χαρακτηριστικό της αποτελεί η προσπάθειά της να εναρμονίσει την αισθητική κάθε περιοχής με τη χρηστικότητα, αξιοποιώντας καθημερινά υλικά. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, πρόκειται για μία μορφή τέχνης που είναι αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής ζωής του ατόμου. Γίνεται αντιληπτή μέσα από παραδοσιακούς χορούς και τραγούδια, ντόπιες δημοτικές φορεσιές και ενδυμασίες, κεντήματα και άλλα αντικείμενα που υποδηλώνουν τον τρόπο ζωής σε μία χώρα ή μια περιοχή. Βασικά παραδείγματα της ελληνικής λαϊκής παράδοσης μπορούν να θεωρηθούν τα ρεμπέτικα τραγούδια, η αρχιτεκτονική των κυκλαδίτικων σπιτιών ή και οι πατροπαράδοτες στολές των ηρώων της Επανάστασης.
Η σημερινή κοινωνία και εποχή, ωστόσο, έχει καταρρίψει σε σημαντικό βαθμό τα όρια της τέχνης, ξεφεύγοντας από τους κλασικούς διαχωρισμούς και δίνοντας στον όρο μία πιο ευρεία έννοια, η οποία με τη σειρά της συμπεριλαμβάνει κάθε είδους δημιούργημα που εμπεριέχει το ταλέντο ενός ατόμου. Η μαγειρική, η γραφιστική, το σχέδιο μόδας και πολλοί άλλοι κλάδοι ονομάζονται σήμερα νέες μορφές τέχνης και στην ίδια κατηγορία ανήκουν και τα graffiti.
Τις περισσότερες φορές, τα graffiti είναι ζωγραφιές σε τοίχους μεγαλουπόλεων με στόχο να δώσουν χρώμα και ένταση στο γκρίζο των αστικών κέντρων. Παρ’ όλα αυτά, πολύ συχνά, πέρα από τις ζωγραφιές και τις εικόνες, βλέπουμε τα graffiti να αποτελούνται από συνθήματα και διαφόρων ειδών μηνύματα, αναφερόμενα στην καθημερινότητα, αλλά και σε κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα. Εκφράζουν συναισθήματα, ιδέες, ενώ την ίδια στιγμή κριτικάρουν και σατιρίζουν το κατεστημένο. Σε τοίχους, υπόγειες διαβάσεις, σταθμούς μετρό, κολώνες και τηλεφωνικούς θαλάμους, χιλιάδες καλλιτέχνες του δρόμου, κυρίως νεαρών ηλικιών, αφήνουν το δικό τους προσωπικό στίγμα, περνώντας μηνύματα κατά του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, στίχους αγάπης, εκφράσεις προώθησης της ειρήνης.
Το σύμβολο αυτό εναντίωσης στο κατεστημένο, όμως, χρονολογείται παλαιότερα από ό,τι πιστεύουν οι περισσότεροι. Η πρώτη εμφάνιση μιας μορφής graffiti γίνεται ήδη από τη Λίθινη εποχή, με τους ανθρώπους να ζωγραφίζουν στα τοιχώματα των σπηλαίων απλές παρατηρήσεις για τον κόσμο και αναπαραστάσεις της καθημερινής τους ζωής, όπως σκηνές κυνηγιού. Σε άλλες περιπτώσεις, θεωρείτο πως μέσω των τοιχογραφιών, οι άνθρωποι έρχονταν σε επικοινωνία με τον κόσμο των νεκρών και διέπρατταν πνευματικές τελετές. Λόγω, ωστόσο, ιστορικών ανακριβειών, η κύρια παρουσία τους στην ιστορία παρατηρείται μετά το πέρας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, με συνθήματα αντίστασης και ελευθερίας κατά του φασισμού. Αργότερα, στα τέλη της δεκαετίας του ’60 και στις αρχές του ’70, στους δρόμους της Νέας Υόρκης, όλο και πιο πολλοί έφηβοι ζωγραφίζουν στους τοίχους, διανθίζοντας ένα είδος τέχνης, το οποίο δεν βρίσκεται πλέον μέσα στους τοίχους του MOMA, αλλά, αντιθέτως, εκτίθεται σε κάθε γειτονιά της πόλης. Στην Ελλάδα το graffiti κάνει την εμφάνισή του μια δεκαετία μετά, στα τέλη του ‘80, ενώ η ακμή του γίνεται με την έναρξη του hip–hop συγκροτήματος Terror X Crew.
Αποτελώντας, επομένως, ένα από τα τέσσερα στοιχεία της hip–hop κουλτούρας, το graffiti σήμερα κάνει όλο και περισσότερο την εμφάνισή του σε φεστιβάλ τέχνης και μουσικής, αποτελώντας στοιχείο ενός πιο underground πολιτισμού. Ακόμα και στον χώρο του αθλητισμού, διάφορα γήπεδα ανά τον κόσμο κοσμούν τους τοίχους τους με graffiti συμβόλων της ομάδας, ενώ, ταυτόχρονα, φίλαθλοι και οπαδοί αυτά τα σύμβολα τα μεταφέρουν σε διάφορες γειτονιές και συνοικίες. Ένα μέσο, κατά συνέπεια, προώθησης αντιρατσιστικών κινημάτων και ιδεών, το graffiti, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στον πολιτικό και κοινωνικό χώρο, καθώς εκφράζει την αντίθετη φωνή από αυτή που κυριαρχεί στον 21ο αιώνα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η ιστορία του Graffiti και η θέση του στο σήμερα, citycampus.gr, διαθέσιμο εδώ
- Graffiti… Τα τατουάζ των δρόμων, world-look.blogspot.com, διαθέσιμο εδώ
