Του Γιώργου Ναθαναήλ,
1. Η καταγωγή των αρχαίων Μακεδόνων
Στα εδάφη της σημερινής Μακεδονίας δεν κατοικούσε εξ αρχής το ελληνικό φύλο των Μακεδόνων. Στην ευρύτερη περιοχή υπήρχαν πολλά φύλα που διεκδικούσαν έναν τόπο για να εγκατασταθούν. Το σημαντικότερο και γνωστότερο φύλο ήταν οι Βρύγες, θρακικής καταγωγής, εγκατεστημένο στην Πελαγονία (βλ. εικ. 2). Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο στο έβδομο (Ζ’) βιβλίο του οι Βρύγες ήταν πρόγονοι των Φρυγών (Μικρά Ασία). Γύρω στα 1130-1100, σύμφωνα με το Στράβωνα, εγκαταστάθηκαν στα ανατολικά τού Αξιού, στη μεγάλη πεδιάδα της περιοχής. Το 700, σύμφωνα με τις πληροφορίες του Σκύμνου από τη Χίο, το συγκεκριμένο φύλο εγκατέλειψε την περιοχή της Μακεδονίας, και απλώθηκε στην περιοχή τής Ιλλυρίας.
Γύρω στα 1200 εγκαθίστανται οι Μακεδόνες στην βόρεια Πιερία, κατά το Στράβωνα, και ιδρύουν την πρώτη πόλη τους, το Ηράκλειο. Επίσης, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, μακεδνός σημαίνει μακρύς/ψηλός. Ας σημειωθεί πως οι Μακεδόνες ταυτίζονταν με τους Δωριείς, ένα αρχαίο ελληνικό φύλο, συχνά μετακινούμενο, το οποίο μετακινήθηκε προς την Πελοπόννησο από την Πίνδο, στην οποία κατοικούσε. Μάλιστα ο Ηρόδοτος ,στο πρώτο του βιβλίο (Α’), αποκαλεί τους Δωριείς Μακεδνούς, στα χρόνια που κατοικούν στην Πίνδο. Ακόμα, θεωρεί Μακεδονίδα Γη την περιοχή τής Πιερίας έως τον Αλιάκμονα. Φυσικά, οι Δωριείς πίστευαν πως κατάγονταν από τον γνωστό ήρωα, Ηρακλή. Έτσι, λοιπόν, και οι Μακεδόνες πίστευαν σε αυτή τους την καταγωγή, κάτι που φαίνεται και από το όνομα της πρώτης τους πόλης. Γύρω στα 1100 οι Βρύγες κατέλαβαν τις Αιγές και πιέζοντας άλλα τοπικά φύλα (Ορέστες, Τυμφαίοι και Ελιμιώτες), τα ανάγκασαν να εγκατασταθούν σε ομώνυμες περιοχές. Το 800 ο βασιλιάς Ημάθιος, ημιμυθικό πρόσωπο, έγινε βασιλιάς των Μακεδόνων με αποτέλεσμα οι Βρύγες να φύγουν από τις Αιγές (το όνομα του Ημαθίωνα αναφέρεται στο έργο του Ησιόδου, Θεογονία, στο στίχο 985). Από τον Ημαθίωνα και έπειτα, οι Μακεδόνες θα εκδιώξουν διάφορα τοπικά φύλα και θα εδραιώσουν την κυριαρχία τους στην περιοχή.
Ωστόσο, τα ευρήματα της αρχαιολογικής σκαπάνης έχουν άλλη άποψη. Εικάζεται πως οι Μακεδόνες έφθασαν στην περιοχή γύρω στα 800. Η πρώτη τους πόλη ήταν οι Αιγές (δεν ξέρουμε την ακριβή τους θέση) και η ανέγερσή της ολοκληρώθηκε γύρω στα 700.
Ο πιο γνωστός βασιλικός οίκος του Μακεδονικού βασιλείου στην ιστορία του ήταν αυτός των Τημενιδών ή Αργεάδων. Οι Τημενίδες ήταν απόγονοι του Τημένου, γνωστοί αλλιώς ως Ηρακλείδες. Ουσιαστικά, ο Τήμενης ήταν αυτός που ίδρυσε την βασιλική δυναστεία του Άργους. Ποια ήταν, όμως, η σχέση τους με τους Μακεδόνες; Οι Μακεδόνες βασιλείς υποστήριζαν πως είναι και αυτοί απόγονοι του βασιλικού οίκου των Αργεαδών και πως συνδέονταν άμεσα με μία από τις αρχαιότερες ελληνικές πόλεις, έτσι ώστε να επιβεβαιώσουν την ελληνικότητά τους στους υπόλοιπους Έλληνες, που την αμφισβητούσαν. Βέβαια, υπάρχει και η εκδοχή ο βασιλικός οίκος να πήρε το όνομά του από τον Αργέο, γιο του Μακεδόνος που ήταν γενάρχης του ομώνυμου ελληνικού φύλου.
2. Γεωγραφικά στοιχεία και άλλοι κάτοικοι στην περιοχή
Η Μακεδονία σαν περιοχή έχει εκτενή πρόσβαση στη θάλασσα, πράγμα που βοηθά στην ανάπτυξη του θαλάσσιου εμπορίου, και πολλά ποτάμια, που κάνουν τα εδάφη της εύφορα. Φυσικά, υπάρχουν και ορεινοί όγκοι, που καθιστούν ορισμένες περιοχές δυσπρόσιτες. Εν πρώτοις, σημαντικά ποτάμια είναι ο Στρυμόνας ανατολικά, ο Αξιός, ο Λουδίας, ο Αλιάκμωνας και ο Εχείδωρος. Όλοι καταλήγουν στην Κεντρική Μακεδονία και κάποιοι απ’ αυτούς πηγάζουν από τη Δυτική. Επίσης, υπάρχει και ο Σκίρτος, που διασχίζει την Έδεσσα και ενώνεται με τον Αστραίο, ο οποίος δέχεται τα νερά τού Βήρι (ποταμός της Βέροιας) και του Όλγανου της Νάουσας.
Αναφορικά με τις λίμνες, γνωρίζουμε την ύπαρξη της Λυδίας λίμνης, του Χαλαστραίου κοντά στον Αξιό και της λίμνης των Γιαννιτσών. Σημαντικά βουνά είναι ο Όλυμπος, τα Πιέρια και το Βέρμιο προς τα δυτικά και τα νότια. Πηγαίνοντας βόρεια στην περιοχή τής Αλμωπίας, υπάρχουν κυρίως λόφοι, αλλά το τοπίο θα αλλάξει και με την παρουσία του όρους Βόρα. Ανάμεσα στο Λουδία και στον Αξιό, υπάρχουν τα όρη Πάικο και Τζένα.
Η πεδιάδα της Μακεδονίας ήταν ιδιαίτερα εύφορη και μπορούσε να θρέψει τους Μακεδόνες. Για παράδειγμα, δε χρειάστηκε να εισάγουν σιτηρά από την Σκυθία σε αντίθεση με τους Αθηναίους. Τέλος, τα πυκνά δάση βοήθησαν στην παραγωγή ξυλείας και στην κατασκευή αντικειμένων ναυσιπλοΐας, που εξάγονταν σε άλλες περιοχές.
Οι Μακεδόνες χωρίζονταν σε επιμέρους φύλα. Ονομαστικά αναφέρω τους Μακέτες, τους Μακεδνούς, τους Αργεάδες, απόγονοι του Αργέου, και τους Αέροπες. Ωστόσο, οι γνώσεις μας γι’ αυτά έρχονται από συγγραφείς μεταγενέστερους και δε μπορούμε να ελέγξουμε τις πηγές των πληροφοριών.
3. Η τοπική επέκταση του βασιλείου
Η αρχή τού βασιλείου της Μακεδονίας μπορεί να τοποθετηθεί γύρω στο 700 με την ανάρρηση στο θρόνο του Περδίκκα του Α’. Ωστόσο, και πριν υπήρχε βασίλειο, αλλά δεν έχουμε πολλές πληροφορίες γι’ αυτό. Ο πυρήνας του βασιλείου ήταν η Ημαθία επί Περδίκκα του Α’ και εκτεινόταν στην Πιερία, στη Βοττιαία, στη Μυγδονία, στην Εορδαία και στην Αλμωπία. Πρέπει να τονίσουμε πως οι Μακεδόνες μπορεί να έδιωχναν τα τοπικά φύλα από τις περιοχές αυτές, αλλά πολλές φορές αυτά γυρνούσαν πίσω βλέποντας την αδυναμία του μακεδόνα βασιλιά να τα ελέγξει. Συνεπώς, ο πυρήνας ήταν η παρά θάλασσαν Μακεδονία και όχι η Άνω Μακεδονία (ορεινές βορειοδυτικές περιοχές). Στα χρόνια του Αλέξανδρου του Α’ προσαρτήθηκε η Κρηστωνία, η Βισαλτία, η Ελιμία, η Ορεστίδα και η Λυγκηστίδα. Ο Φίλιππος ο Β’ προσάρτησε την Πελαγονία, την Παιονία, την Σιντική, την Οδομαντική, την Ηδωνίδα και την Χαλκιδική (βλ. εικ. 2).
Συμπερασματικά, οι Μακεδόνες ήταν ένα δωρικό ελληνικό φύλο, περιπλανούμενο στον ελλαδικό χώρο. Βρήκε διέξοδο στην Μακεδονία, όπου εγκαταστάθηκε, αφού κυριάρχησε επί των άλλων τοπικών φύλων. Ωστόσο, δε μπορούμε να είμαστε εντελώς σίγουροι μιας και οι πηγές μας δε μπορούν να αξιολογηθούν για την ακρίβειά τους.
Πηγές
1. Η αρχαία Μακεδονία κατά το Στράβωνα, Θανάσης Γεωργιάδης
2. Ιστορία της Μακεδονίας, Hammond Nicholas, πρώτος τόμος.
Γεννημένος το 1999 και μεγαλωμένος στη Βέροια. Απόφοιτος Γενικού Ενιαίου Λυκείου. Είναι φοιτητής του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ. Αρθρογραφεί για την αρχαιότητα, ελληνική και ρωμαϊκή, την μεσαιωνική και βυζαντινή Ιστορία και διετέλεσε αρχισυντάκτης στην ομώνυμη κατηγορία του OffLine Post για έξι μήνες (Ιούλιος-Δεκέμβριος 2019).
