Του Αντώνη Πετρόπουλου,
Ξένοι μεταξύ ξένων, σε μία κοινωνία που συμβιώνει δίπλα–δίπλα, αλλά όχι μαζί. Με άλλα λόγια, πώς η αποστασιοποίηση και η αποξένωση έχουν διαμορφώσει συνθήκες κοινωνικής απομόνωσης στις πόλεις.
Η σύγχρονη αστική συνθήκη καθορίζεται από ένα εδραιωμένο κοινωνικό φαινόμενο, τόσο οικείο, το οποίο παραδόξως δεν ενέχει το αίσθημα της οικειότητας. Η ταυτόχρονη συνύπαρξη των ανθρώπων και παράλληλα η απομόνωση, η ουσιαστική και ψυχική αποστασιοποίηση. Οι άνθρωποι ζουν ο ένας δίπλα στον άλλον, «στοιβαγμένοι» σε πολυκατοικίες, σε γειτονιές και παρόλα αυτά η απουσία ουσιαστικών σχέσεων είναι έντονη και πάγια. Η ανάγκη για ιδιωτικότητα, η καχυποψία ή τουλάχιστον η επιφυλακτικότητα, και το ακανθώδες βάρος της καθημερινότητας, ιδίως στα μεγάλα αστικά κέντρα, διαμορφώνουν μία κατάσταση αποξένωσης και απόσυρσης από την ανθρώπινη σύνδεση. Είναι πλέον κανόνας η αποστασιοποίηση ενός τρόπου ζωής που αποδυναμώνει τους ανθρώπινους δεσμούς.
Η σύγκριση των παλαιότερων και νέων μορφών αστικής ζωής δεν είναι απαραίτητη, εφόσον οι πολυεπίπεδες κοινωνικές αλλαγές επισύρουν αυτή την αναπόφευκτη μετάβαση. Η συνύπαρξη των ανθρώπων βασίζεται στην ατομικότητα και —ας επιτραπεί ο όρος— στην αορατότητα. Οι κάτοικοι της ίδιας πολυκατοικίας σπάνια γνωρίζονται μεταξύ τους, πόσο μάλλον σε επίπεδο γειτονιάς. Αυτό που θαρρώ ότι οφείλουμε να εξετάσουμε είναι η ανθρωπιά που έχει απομείνει. Η ανωνυμία είναι η κανονικότητα και η γειτονιά είναι ένα ουδέτερο πεδίο στο οποίο συνυπάρχουν οι άνθρωποι. Το ζητούμενο είναι να μην εκλείψει κάθε, έστω και μικρή, πράξη κοινωνικής και ανθρώπινης επαφής. Ένας χαιρετισμός, η προσφορά βοήθειας, το αυθεντικό ενδιαφέρον για τον συνάνθρωπο που ζει δίπλα μας. Οι συνθήκες διαβίωσης καλλιεργούν την αμυντική στάση και την επιφυλακτικότητα, αλλά ας μην ξεχάσουμε την ανθρωπιά και την καλοσύνη μας.
Η εδραίωση της κοινωνικής αποξένωσης έχει συνέπειες που υπερβαίνουν το προσωπικό επίπεδο. Εκτός από το αίσθημα μοναξιάς, την ψυχική και ουσιαστική αποστασιοποίηση, αποσαθρώνονται και τα θεμέλια μιας ομαλής κοινωνικής λειτουργίας. Η αποδυνάμωση των δεσμών έχει ως συνεπακόλουθα την έλλειψη εμπιστοσύνης, την απουσία αλληλεγγύης και το αίσθημα της ασφάλειας. Ο μηχανισμός της αλληλοϋποστήριξης είναι αδρανής και το συλλογικό έχει ατροφήσει. Είναι τουλάχιστον ανησυχητική μία στάση ζωής που δεν περιμένει τίποτα από τον πλησίον, αλλά και δεν έχει τη διάθεση για προσφορά. Δεν είναι μόνο θέμα σύνδεσης, αλλά πρωταρχικά επιβίωσης.
Μπορούμε να κάνουμε την αλλαγή; Η απάντηση είναι ναι, ξεκινώντας την αλλαγή. Επαναπροσδιορίζοντας την έννοια της κοινότητας και το αίσθημα του «ανήκειν». Η αναγνώριση του συνανθρώπου μας ως συμμέτοχο είναι ο πρώτος τρόπος να σπάσουμε την «αλυσίδα» της κοινωνικής αποστασιοποίησης. Ένας ευγενικός χαιρετισμός, μία ερώτηση και μία σύντομη συζήτηση έχει τη δύναμη να δημιουργήσει μία μικρή ρωγμή στην ανωνυμία. Το αξιακό πρόσημο αυτών των πράξεων είναι μεγάλο, καθώς υπενθυμίζει την κοινή μας ύπαρξη και την ανάγκη μας για επικοινωνία.
Οι πρωτοβουλίες σε επίπεδο κοινότητας είναι ένα πιο απαιτητικό εγχείρημα, όμως μπορεί να διαδραματίσει κομβικό ρόλο στην αναβίωση της αλληλεγγύης και της συλλογικότητας. Μαζώξεις και εκδηλώσεις, έστω σε επίπεδο γειτονιάς, ενισχύουν τους δεσμούς της κοινότητας και δημιουργούν χώρους για ουσιαστική συνάντηση και συλλογική σύνδεση. Με κοινές εμπειρίες σε κοινούς χώρους ερχόμαστε εγγύτερα και αναπτύσσουμε σχέσεις εμπιστοσύνης, αυθεντικότητας και πραγματικής αλληλεπίδρασης. Η υπέρβαση της ανεκτικής συνύπαρξης μπορεί να αποκαταστήσει την κοινωνική συνοχή.
Σαφώς και δεν είμαστε καταδικασμένοι να ζούμε σε μία κοινωνία «ξένων μεταξύ ξένων». Δεν έχουμε τη δυνατότητα να επιστρέψουμε στις «παλιές γειτονιές» και δε μπορούμε να τις χτίσουμε ξανά. Άλλωστε, δε χρειάζεται. Μέσα από μικρές πράξεις αλληλεπίδρασης, μέσα από συλλογικές δράσεις και πραγματικό ενδιαφέρον, μπορούμε να ανακτήσουμε την ανθρώπινη σύνδεση και την αμοιβαία εμπιστοσύνη. Ας ξεκινήσουμε εμείς την αλλαγή, προκειμένου να αντικαταστήσουμε την απομόνωση με τους ισχυρούς δεσμούς. Από την πόρτα μας, στην πολυκατοικία, στη γειτονιά και… έως την πόλη!
