Του Ιωάννη Περγαντή,
Η διακυβέρνηση των Φλαβίων αποτέλεσε σωτηρία για τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Το τέλμα στο οποίο είχε επέλθει η αυτοκρατορία μετά το τέλος των Ιουλιοκλαυδίων γρήγορα αντιμετωπίστηκε, ξεκινώντας μια νέα πορεία, πιο αισιόδοξη και ελπιδοφόρα, για το μέλλον. Το θετικό έργο το οποίο προσέφεραν οι Φλάβιοι φάνηκε με την επόμενη δυναστεία, αυτή των Αντωνίνων, φτάνοντας τη σε νέα ύψη, μετατρέποντας τη Ρώμη στην απόλυτη υπερδύναμη.
Το ιδιόμορφο στη δυναστεία των Αντωνίνων είναι ότι από τους 7 αυτοκράτορες που ανέδειξε, μόνο οι 2 τελευταίοι είχαν συγγένεια εξ αίματος. Όλοι οι υπόλοιποι είχαν υιοθετηθεί από τον προγενέστερό τους, αναβιώνοντας έτσι την πρακτική των Ιουλιοκλαυδίων. Επίσης, η συνεχής υιοθεσία διαδόχων προκάλεσε μια σχετική διάσπαση στη δυναστεία, η οποία χωρίζεται σε δύο χρονικές περιόδους. Αρχικά, οι πρώτοι τρεις αυτοκράτορες (Νέρβας, Τραϊανός, Αδριανός) αποτελούσαν μέρος της Ούλπιας δυναστείας, ενώ οι τέσσερις τελευταίοι (Αντωνίνος Πίος, Λούκιος Βέρος, Μάρκος Αυρήλιος και Κόμμοδος) αποτελούν την καθ’ αυτήν δυναστεία των Αντωνίνων.
Η εποχή των Αντωνίνων μπορεί να χαρακτηριστεί με 4 λέξεις: σταθερότητα, επεκτατικότητα, ευημερία και άνθιση. Ενδεικτικότερα, οι σύγχρονοι ιστορικοί έχουν οριοθετήσει μια περίοδο της δυναστείας ως «Η Περίοδος των Πέντε Καλών Αυτοκρατόρων». Οι πέντε πρώτοι αυτοκράτορες (Νέρβας, Τραϊανός, Αδριανός, Αντωνίνος Πίος και Μάρκος Αυρήλιος), λόγω του εξαιρετικού τους έργου και διακυβέρνησης, έχουν γίνει δέκτες μεγάλων τιμών και αναγνωρίσεων, καθώς σε αυτούς οφείλεται το απόγειο της στρατιωτικής, οικονομικής και πολιτικής δύναμης της Ρώμης. Ο κάθε αυτοκράτορας επέδειξε σπουδαίο προσωπικό έργο, το οποίο αθροιστικά έφτασε τη Ρώμη στην κορυφή.
Νέρβας (96 μ.Χ. – 98 μ.Χ.)
Πιστός ακόλουθος των Φλαβίων αυτοκρατόρων, ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας από τη Σύγκλητο την ημέρα της δολοφονίας του Δομιτιανού. Θέλοντας να αποκομίσει τον σεβασμό και τη λατρεία που απολάμβανε ο προηγούμενος αυτοκράτορας, ο Νέρβας προέβη σε πολλές φιλολαϊκές πολιτικές, όπως τη δωρεά χρημάτων στους πολίτες, τη διανομή γης στους ακτήμονες, την απαλλαγή των οικονομικά ασθενέστερων από συγκεκριμένους φόρους, καθώς και πολλά οικοδομικά προγράμματα, τα οποία δεν ολοκληρώθηκαν επί της εξουσίας του. Όλα αυτά τα μέτρα του στέρεψαν το αυτοκρατορικό ταμείο, γεγονός που οδήγησαν σε άμεσες παράδοξες πρακτικές (δημοπράτηση περιουσιακών στοιχείων του Δομιτιανού, μαζί με το λιώσιμο χρυσών αγαλμάτων του, κατάργηση μεγάλων αθλητικών και θρησκευτικών τελετών).
Τραϊανός (98 μ.Χ. – 117 μ.Χ.)
Διάδοχος του Νέρβα, ο οποίος τον υιοθέτησε ως γιο, ήταν ο Τραϊανός. Το ιδιαίτερο με τον Τραϊανό είναι ότι αποτελεί τον πρώτο αυτοκράτορα ο οποίος γεννήθηκε εκτός της ιταλικής χερσονήσου και συγκεκριμένα στην πόλη Ιτάλικα της Ιβηρίας. Αυτό αποτελεί κάτι το ριζοσπαστικό, καθώς η περιφέρεια της αυτοκρατορίας άρχισε να διαδραματίζει πιο σημαντικό ρόλο στη πολιτική ζωή της Ρώμης. Προτού αναλάβει την εξουσία, είχε διακριθεί στο στρατό, κάτι που τον έκανε αρκετά δημοφιλή μεταξύ των λεγεώνων. Η διακυβέρνησή του χαρακτηρίζεται από τρεις παράγοντες: πόλεμος, κατασκευές και σχέσεις με τις ελληνικές πόλεις-κράτη. Αρχικά, επί του Τραϊανού διεξήχθησαν οι πολύ σημαντικοί Δακικοί Πόλεμοι (σημερινή Ρουμανία), το 101-102 μ.Χ. και το 105-106 μ.Χ. Η έκβαση του πολέμου ήταν επιτυχής, καθώς για τη μνημόνευση της νίκης κατασκευάστηκε η περίφημη Στήλη του Τραϊανού, η οποία εξιστορεί τα στρατιωτικά και πολιτικά δρώμενα της περιόδου. Επί του Τραϊανού, η αυτοκρατορία έφτασε στη μεγαλύτερη εδαφική της έκταση.
Οι κατασκευές της περιόδου του Τραϊανού περιλαμβάνουν κυρίως οδικά δίκτυα, γέφυρες και φρούρια, οι οποίες αποσκοπούν στην βελτίωση των συγκοινωνιών για εμπορικούς αλλά και για στρατιωτικούς, κυρίως, λόγους. Τέλος, η προσφορά του Τραϊανού στις ελληνικές πόλεις ήταν μεγάλη, καθώς τις ανέσυρε από τα οικονομικά και πολιτικά προβλήματα τα οποία τις βάραιναν, προβαίνοντας σε εσωτερικές μεταρρυθμίσεις. Έτσι, οι πόλεις κατάφεραν να σταθούν ξανά στα πόδια τους, εγκαινιάζοντας μια νέα ανθηρή για αυτές περίοδο.
Αδριανός (117 μ.Χ. – 138 μ.Χ.)
Ο Αδριανός, επίσης, υιοθετημένος από τον Τραϊανό, γεννήθηκε και αυτός στην Ιτάλικα της Ιβηρίας. Η διακυβέρνησή του χαρακτηρίζεται από τις πολυετείς περιοδείες του στις περιφέρειες, μαζί και με τις ευεργεσίες του προς αυτές. Ο Αδριανός είχε έναν ιδιαίτερο δεσμό με τον ελληνικό χώρο, τον οποίο μάλιστα επισκέφθηκε δύο φορές, καθώς ήταν μεγάλος υποστηρικτής του ελληνικού πνεύματος και γραμματείας. Αυτός ο δεσμός επηρέασε ακόμη και την ίδια του την προσωπικότητα, καθώς αποτελεί τον πρώτο Ρωμαίο αυτοκράτορα ο οποίος παρουσιάζεται σε έργα με γένια και βοστρύχους, κάτι που οι προηγούμενοι το απέφευγαν.
Τα κυριότερα μέρη επίσκεψης, εκτός από την Ελλάδα, ήταν η Βρετανία, την οποία θωράκισε με το γνωστό Αδριάνειο Τείχος, το οποίο προστάτευε την κεντρική Βρετανία από τις βαρβαρικές φυλές του βορρά. Επίσης, ο Αδριανός διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στον Γ´ Ιουδαϊκό Πόλεμο του 132 μ.Χ., ο οποίος προέκυψε μετά από μια μεγάλη εξέγερση των Εβραίων, ο οποίος όμως πόλεμος έληξε νικηφόρα λίγα χρόνια αργότερα. Επιπλέον, μεγάλη ήταν η συμβουλή του στο στρατό, καθώς με τις μεταρρυθμίσεις του (όπως την ένταξη στο στράτευμα βαρβαρικών σωμάτων, τα numeri), οδήγησαν στη περαιτέρω ενδυνάμωση των λεγεώνων.
Αντωνίνος Πίος (138 μ.Χ. – 161 μ.Χ.)
Μετά τον γάμο του με την ανιψιά του Αδριανού Φαυστίνα, υιοθετήθηκε στην οικογένεια. Το προσωνύμιό του Πίος, δηλαδή ευσεβής, αποδόθηκε από τη Σύγκλητο λόγω της προσφοράς του προς αυτή, όταν διετέλεσε αξιωματούχος του Αδριανού. Το κυριότερο χαρακτηριστικό της εξουσίας του ήταν η απόλυτη εξωτερική ειρήνη που επικρατούσε, καθώς ορισμένοι ιστορικοί αναφέρουν πως στα 23 χρόνια διακυβέρνησής του δεν διοίκησε ποτέ κάποια λεγεώνα. Παρ’ όλα αυτά, ήταν δεινός γραφειοκράτης, καθώς επί της ηγεμονίας του το αυτοκρατορικό θησαυροφυλάκιο γέμισα, παρά τα πολλαπλά οικοδομικά έργα σε όλη την έκταση της αυτοκρατορίας.
Μάρκος Αυρήλιος (161 μ.Χ. – 180 μ.Χ.)
Πιθανότατα ο πιο γνωστός Ρωμαίος αυτοκράτορας και ο τελευταίος από τους «Πέντε Καλούς Αυτοκράτορες», υιοθετημένος από τον Αντωνίνο. Είχε λάβει το προσωνύμιο φιλόσοφος-αυτοκράτορας, λόγω της βαθιάς ενασχόλησής του με τη φιλοσοφία και πιο συγκεκριμένα την τάση των στωικών. Το έργο του, Τα Εις Εαυτόν, το οποίο έγραψε κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του στη περιοχή του Ρήνου, αποτελεί την επιτομή της στωικής φιλοσοφίας. Χαρακτηριστικά, ο ίδιος είχε αναφέρει ότι δεν τον συγκινούσε η διακυβέρνηση ή ο πόλεμος και προτιμούσε να περάσει τη ζωή του φιλοσοφώντας. Παρ’ όλα αυτά, ηγήθηκε δύο σημαντικών εκστρατειών, μια στο Ρήνο και μια στη Παρθία, ενώ προέβη σε μεταρρυθμίσεις και αναθεωρήσεις νομικού περιεχομένου, καθώς και επανεκτίμηση του νομίσματος.
Λούκιος Βέρος (161 μ.Χ. – 169 μ.Χ.)
Αποτελούσε τον θετό αδερφό του Μάρκου Αυρηλίου, καθώς συγκυβέρνησαν εξίσου ως αυτοκράτορες μέχρι το 169 μ.Χ. Ο Λούκιος ανέλαβε κυρίως στρατιωτικά καθήκοντα, όπως τον πόλεμο με τους Πάρθους, καθώς και διοικητικά μικρότερης κλίμακας. Ο θάνατός του το 169 μ.Χ, πιθανότατα λόγω αρρώστιας, μετέτρεψε τον Μάρκο Αυρήλιο σε απόλυτο μονάρχη.
Κόμμοδος (177 μ.Χ. – 192 μ.Χ.)
Βιολογικός γιος του Μάρκου Αυρηλίου και ο τελευταίος της δυναστείας των Αντωνίνων. Δεν αποτελεί «μέλος» των «Πέντε Καλών Αυτοκρατόρων», καθώς σε αντίθεση με τους προγενέστερούς του, η διακυβέρνησή του δεν ήταν τίποτα άλλο παρά καταστροφική. Η μεγαλομανία και η ανάγκη για αυτοπροβολή που επέδειξε ήταν υπέρμετρα, ενώ και η αδιαφορία του για ζητήματα εξουσίας ήταν χαρακτηριστική. Το χείλος στο οποίο είχε φέρει την αυτοκρατορία, καθώς και τα σενάρια για μαζικές εκτελέσεις στελεχών, ώθησε τον στενότερο κύκλο του να τον δολοφονήσει. Η Σύγκλητος, ως τιμωρία προς τον Κόμμοδο, τον καταδίκασε σε Damnatio Memoriae (καταδίκη μνήμης), καταστρέφοντας όλα τα αγάλματά του και διαγράφοντας το όνομά του από όλα τα δημόσια έγγραφα.
Μετά από περίπου έναν αιώνα εξουσίας, η δυναστεία των Αντωνίνων έφτασε στο τέλος της. Το απόγειο στο οποίο έφεραν την αυτοκρατορία ήταν τόσο μεγάλο, το οποίο κανένας άλλος δεν θα μπορεί να υλοποιήσει ξανά. Η θάνατος του Κόμμοδου σηματοδοτεί μια νέα φάση στην ιστορία της αυτοκρατορίας, η οποία είναι γεμάτη αποσταθεροποίηση, εξωτερικές απειλές και παρακμή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κώστας Μπουραζέλης (2021), Οι Τρόφιμοι της Λύκαινας, Αθήνα: ΜΙΕΤ
- Antonines, britannica.com, Διαθέσιμο εδώ
- NERVA-ANTONINE DYNASTY, historyguild.org, Διαθέσιμο εδώ
- The Antonine Dynasty (138–193), metmuseum.org, Διαθέσιμο εδώ
