Του Κωνσταντίνου Κατσούλα,
Ένα από τα λιγότερο γνωστά κεφάλαια της ύστερης Αρχαϊκής εποχής είναι οι παρεμβάσεις των βασιλέων της Λακεδαιμόνος στα κοινά των Αθηνών. Μια από τις πλέον χαρακτηριστικές περιπτώσεις παρέμβασης στάθηκε η ανάμιξη του Κλεομένη Α΄ στα εσωτερικά ζητήματα των Αθηνών, η οποία πραγματοποιήθηκε μετά από πρόσκληση του Αθηναίου Ισαγόρα.
Ο Ισαγόρας, έχοντας νικηθεί στην διαμάχη του με τον Κλεισθένη, επιθυμούσε να τον εκδικηθεί και να επιβληθεί το θέλημά του στην πόλη των Αθηνών. Για τον λόγο αυτό, προσέφυγε στην βοήθεια των Σπαρτιατών, καθώς μεταξύ άλλων ο βασιλιάς τους Κλεομένης Α΄ ήταν παλιός φίλος του Ισαγόρα. Η πρώτη δράση του Λακεδαιμόνα βασιλιά ήταν να αποστείλει αγγελιοφόρο στην Αθήνα, μέσω του οποίου ζήταγε τον εξορισμό του Κλεισθένη, καθώς τον στιγμάτιζαν, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά, τα ανομήματα των προγόνων του, των Αλκμαιωνιδών, εννοώντας το Κυλώνειο Άγος για το οποίο οι Αθηναίοι κατηγορούσαν τους προγόνους του Κλεισθένη. Παράλληλα ζητούσε και τον εξορισμό των φίλα προσκείμενων σε αυτόν πολιτών, ώστε να επικρατήσουν οι φίλοι του Ισαγόρα. Βέβαια, επειδή ο Κλεισθένης είχε ισχυρά ερείσματα στις πλατιές μάζες των Αθηνών, κάτι τέτοιο ήταν αδύνατο να συμβεί στην πράξη. Παρ΄ ότι ο Κλεισθένης αποσύρθηκε μακριά από την Αθήνα, ο Κλεομένης δεν δίστασε να εισβάλλει στην Αθήνα με συνοδεία μικρού τμήματος του στρατού του. Η πρώτη πράξη του ήταν να διώξει εφτακόσιες οικογένειες Αθηναίων, τις οποίες κατηγορούσε ο Ισαγόρας ως φίλα προσκείμενες στον Κλεισθένη. Στη συνέχεια, προχώρησε στην κατάργηση της Βουλής, και στην απόδοση σε τριακόσιους φίλους του Ισαγόρα όλων των αξιωμάτων.
Ο νόμος του Κλεομένη εντός των Αθηνών ξεσήκωσε άμεσα αντιδράσεις από την πλευρά των φίλων του Κλεισθένη. Μεγάλη μάζα φίλων του Κλεισθένη, και όχι μόνο, πολιόρκησαν τον Κλεομένη και τον Ισαγόρα, αποκλείοντάς τους στην Ακρόπολη. Εκεί ο Κλεομένης, προσπαθώντας να προσεταιριστεί τους Αθηναίους (συγκεκριμένα την ιέρεια του ναού της Αθηνάς, όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος), δήλωσε ψευδώς πως είναι αχαϊκής και όχι δωρικής καταγωγής, χωρίς να καταφέρνει να πείσει όμως. Ο Κλεομένης μαζί με τους Σπαρτιάτες επέστρεψαν ατιμασμένοι στην πατρίδα τους, ενώ οι Αθηναίοι που συμμετείχαν στο πλευρό του Κλεομένη φυλακίστηκαν και πολλοί εξ αυτών εκτελέσθηκαν, με τον Ισαγόρα να καταφέρνει να ξεφεύγει.
Ο Κλεομένης είχε κατατροπωθεί και ταπεινωθεί από τους Αθηναίους, με αποτέλεσμα να επιθυμεί να τους εκδικηθεί άμεσα. Στο πνεύμα αυτό συγκέντρωσε τις δυνάμεις των Πελοποννησίων συμμάχων του και προέλασε προς την Αττική, ενώ κατόπιν συνεννόησης μαζί του οι Βοιωτοί και οι Χαλκιδείς εισέβαλαν σε περιοχές της παραμεθορίου τους με τους Αθηναίους. Ωστόσο, μια διαμάχη η οποία ξέσπασε μεταξύ του Κλεομένη και του συμβασιλέα του, Δημαράτου, καθώς και μεταξύ Σπαρτιατών και Κορινθίων, οδήγησε στο να σταματήσει η προέλαση του Πελοποννησιακού στρατεύματος στην Ελευσίνα, και οι στρατιώτες να πάρουν άμεσα τον δρόμο της επιστροφής. Οι δε Αθηναίοι εκμεταλλεύτηκαν την συγκυρία και νίκησαν τους Βοιωτούς και τους Χαλκιδείς οι οποίοι είχαν μείνει αβοήθητοι, με αποτέλεσμα η δύναμη της Αθήνας και του Κλεισθένη για ακόμη μια φορά να αυξηθεί.
Ο βασιλιάς της Σπάρτης, πριν φύγει από την Αθήνα όταν την είχε καταλάβει, είχε προλάβει να πάρει μαζί του, σύμφωνα με τις πηγές της εποχής, κάποιους χρησμούς από το μαντείο των Δελφών, τους οποίους είχε αφήσει εκεί ο τύραννος Ιππίας κάποια χρόνια νωρίτερα. Οι χρησμοί αυτοί, οι οποίοι προφανώς και χρησιμοποιήθηκαν ως “casus belli” κατά των Αθηνών, έγραφαν πως οι Λακεδαιμόνιοι θα πάθαιναν μεγάλο κακό τα επόμενα χρόνια από τους Αθηναίους. Οι Σπαρτιάτες, αφού διάβασαν τους χρησμούς αυτούς κατέληξαν πως για να κρατηθεί η Αθήνα αδύναμη πρέπει να επιβάλλουν σε αυτήν την τυραννία, καθώς έβλεπαν ήδη πως η διακυβέρνηση του Κλεισθένη, που στάθηκε ο προπομπός ουσιαστικά της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, οδηγούσε στην ραγδαία ανάπτυξη των Αθηνών.
Ο εκλεκτός τους για να αποκαταστήσει την τυραννία στην Αθήνα ήταν ο Ιππίας, γιος του Πεισίστρατου, τον οποίο όμως οι ίδιοι οι Σπαρτιάτες είχαν διώξει από την Αθήνα κάποια χρόνια νωρίτερα, παρεμβαίνοντας τότε ενάντια στην εξουσία του. Καθώς ήθελαν να πείσουν τους Πελοποννήσιους συμμάχους τους για την σημασία της παλινόρθωσης του Ιππία, συγκέντρωσαν εκπροσώπους τους ώστε να τους εξηγηθεί η σημασία της επιστροφής του έκπτωτου τυράννου στην Αθήνα, ενώ και ο ίδιος ήταν παρών στην συνάντηση. Οι σύμμαχοι δεν ενέκριναν την πρόταση αυτή των Σπαρτιατών, ενώ ο Κορίνθιος Σωκλής καυτηρίασε το γεγονός πως οι Σπαρτιάτες θέλησαν να εγκαταστήσουν τυραννία, αγνοώντας τα δεινά τα οποία είχαν προκαλέσει οι τύραννοι σε πολλές πόλεις της Ελλάδας παλαιότερα και ιδίως στην δική του.
Καθώς οι Πελοποννήσιοι δεν είχαν την πρόθεση να βοηθήσουν τον Ιππία, εκείνος κατέφυγε ξανά στο Σιγείο (στην ασιατική πλευρά του Ελλήσποντου), στο οποίο είχε εξοριστεί η οικογένειά του. Στη συνέχεια ζήτησε την βοήθεια του Πέρση κυβερνήτη Αρταφέρνη ώστε να ανακτήσει τον έλεγχο της Αθήνας, ενώ παράλληλα επιδόθηκε στην συκοφαντία του Κλεισθένη και των δημοκρατικών Αθηναίων. Ο Κλεισθένης όταν πληροφορήθηκε τις εξελίξεις αυτές έστειλε στις Σάρδεις διπλωμάτες του, ώστε να πείσουν τους Πέρσες να μην δώσουν σημασία στα λεγόμενα του Ιππία, ωστόσο η απάντηση που έλαβαν από τον Αρταφέρνη ήταν πως αν δεν δοθεί η εξουσία πίσω στον Ιππία, δεν θα υπάρξει καμία συμφωνία με τους Αθηναίους. Τα δύο κράτη και οι δύο διαφορετικές κοσμοθεωρίες, η περσική-ανατολική και η ελληνική-ευρωπαϊκή, ήταν έτοιμα να δώσουν τον πρώτο τους πόλεμο για την κυριαρχία στην θάλασσα του Αιγέα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ηρόδοτος (1992), Ηρόδοτος: Άπαντα (Πέμπτος Τόμος: Τερψιχόρη), Αθήνα: Εκδόσεις Κάκτος
- Will Durant (1939), Η παγκόσμια ιστορία του πολιτισμού – Τόμος Β΄: Η ζωή της Ελλάδας, Νέα Υόρκη: Εκδόσεις Simon & Chuster
