Του Θανάση Μπούτσικα,
Τα πρώτα χρόνια του 19ου αιώνα στην Ευρώπη ήταν ακόμα μία περίοδος αναταραχής. Υπό την ηγεσία του σπουδαίου Ναπολέοντα Βοναπάρτη, η νέα Γαλλική Δημοκρατία κατάφερε δύο φορές να αντισταθεί και να υπερισχύσει έναντι των συνασπισμένων μοναρχιών της ηπείρου και να κερδίσει πίσω τη χαμένη της αίγλη, προωθώντας την ιδέα της Επανάστασης στις Κάτω Χώρες, την κοιλάδα του ποταμού Ρήνου και τα βόρεια εδάφη της ιταλικής χερσονήσου. Παρόλα αυτά, οι ευρωπαϊκές δυνάμεις δε θα δεχτούν την ήττα και έπειτα από μια σύντομη περίοδο ανακωχής θα ενωθούν ξανά, καταλήγοντας στη δημιουργία του Τρίτου Συνασπισμού. Είχε έρθει η στιγμή της σύγκρουσης με τον Βοναπάρτη στο Austerlitz, τον Δεκέμβριο του 1805.
Ας δούμε πρώτα τι προηγήθηκε της μάχης, όσον αφορά το διεθνές πολιτικό και στρατιωτικό παρασκήνιο της Ευρώπης. Μετά τη λήξη του Πολέμου του Δεύτερου Συνασπισμού (1798-1802), η Γαλλία είχε ισχυροποιηθεί τόσο στο δυτικό πολιτικό παρασκήνιο όσο και στο εσωτερικό. Ο Ναπολέοντας, ακόμα και μετά την επιτυχία του, ήθελε να αυξήσει περισσότερο την επιρροή του, καθώς και τον πόλεμο των διεκδικήσεων. Τον Αύγουστο του 1802 ανακήρυξε τον εαυτό του Ισόβιο Ύπατο, ενδυναμώνοντας ακόμα περισσότερο την αυταρχική εξουσία του. Έθεσε, μάλιστα, σε λειτουργία ένα σύνταγμα δικής του επινόησης, που του επέτρεπε να κυβερνά στο όνομα του γιου του, χωρίς, όμως, να έχει ακόμη παιδιά. Επρόκειτο για το τέλος της δημοκρατίας στη Γαλλία και την αρχή μιας συγκεντρωτικής, προσωποπαγούς διακυβέρνησης, που δε διέφερε και πολύ από την ανεπιθύμητη προ της Γαλλικής Επανάστασης μοναρχία.
Και δε σταμάτησε εκεί. Τον επόμενο χρόνο, ήρθε σε επικοινωνία με τον τότε Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, Τόμας Τζέφερσον, με σκοπό την πώληση γαλλικών αποικιών στον Καναδά έναντι 3.000.000 φράγκων. Στόχος αυτών των συζητήσεων ήταν η συγκέντρωση ενός εκστρατευτικού σώματος που, σε συνεννόηση με τους Ισπανούς συμμάχους της Γαλλίας, θα πραγματοποιούσε εισβολή στη Μεγάλη Βρετανία (είχε ονομάσει κιόλας αυτή τη δύναμη «Στρατό Μεγάλης Βρετανίας»).
Οι Βρετανοί, βλέποντας αυτή τη στρατιωτική προετοιμασία, καθώς και την παρέμβαση των Γάλλων στις εμπορικές τους δραστηριότητες, αποφάσισαν να λήξουν την ανακωχή που όριζε η Συνθήκη της Αμιένης (1802) και κήρυξαν τον πόλεμο στη Γαλλία. Παράλληλα, ξεκίνησαν να διαπραγματεύονται με άλλες δυνάμεις της Ευρώπης, όπως την Αψβουργική Αυστρία, τη Ρωσία των Ρομανώφ, την Πρωσία και τη Σουηδία. Με εξαίρεση την πρωσική πλευρά, οι υπόλοιπες κήρυξαν την επόμενη χρονιά τον πόλεμο στον Ναπολέοντα, σχηματίζοντας έναν νέο, Τρίτο Συνασπισμό.
Ο Ναπολέων, όντας πια Αυτοκράτορας από το 1804, αποφάσισε να μετατοπίσει το πεδίο των επιχειρήσεών του από τη Βρετανία στην Κεντρική Ευρώπη, μετονομάζοντας τη δύναμή του σε «Μεγάλη Στρατιά» και να αντιμετωπίσει τη νέα συμμαχία. Οι συμμαχικές χώρες, επειδή θεωρούσαν μια γαλλική εισβολή αναπόφευκτη, είχαν ήδη συγκεντρώσει μεγάλα στρατεύματα, για να αμυνθούν κατά του γαλλικού στρατού.
Οι Αυστριακοί είχαν χωρίσει τον δικό τους στρατό σε τρεις μικρότερες στρατιές: Η πρώτη, υπό τον Αρχιδούκα Κάρολο, αποτελούμενη από 95.000 στρατιώτες, στάλθηκε στην Ιταλία κατά του στρατηγού Massena. Η δεύτερη, με αρχηγό τον Κάρλ Μακ, θα εισέβαλε στη Βαυαρία, με στόχο να ενωθεί με τις ρωσικές δυνάμεις υπό τον στρατηγό Κουτούζοφ και να επιχειρηθεί η κατάληψη του Στρασβούργου. Μία τρίτη, υπό τον Αρχιδούκα Ιωάννη με 23.000 στρατιώτες, θα επενέβαινε ως εφεδρεία, όταν χρειαζόταν. Την ίδια στιγμή, ένα εκστρατευτικό σώμα Ρώσων, Σουηδών και Βρετανών, που αριθμούσε 100.000 στρατιώτες, στάλθηκε στον Βορρά για να κατατροπώσει το Βασίλειο της Δανίας, το οποίο ήταν σύμμαχος του Ναπολέοντα.
Για να απαντήσει σε αυτή την κίνηση, ο Ναπολέοντας προτίμησε να δράσει με τρόπο που οι αντίπαλοί του δε θα μπορούσαν να φανταστούν. Επιτέθηκε κατά μήκος του ποταμού Ρήνου για να διαλύσει τον στρατό του Μακ και έπειτα τους Ρώσους, πριν ο Κάρολος επιστρέψει από το ιταλικό μέτωπο, με την ελπίδα ότι δε θα ενωθούν οι στρατοί. Το σχέδιο πέτυχε. Η προέλαση των Γάλλων στη Γερμανία ήταν γρήγορη, καταφέρνοντας να φθάσουν ανατολικά του Ουλμ, στις πηγές του Δούναβη, όπου είχε στρατοπεδεύσει ο Μακ με 72.000 στρατό. Η επίθεση στα αυστριακά νώτα που ακολούθησε οδήγησε στην παράδοση 27.000 αυστριακών στις 20 Οκτωβρίου 1805. Μια εκπληκτική νίκη των Γάλλων, αλλά πρόσκαιρη.
Ο Κουτούζοφ, τη στιγμή της παράδοσης του Μακ μετά τη διάσχιση του Δούναβη, ακολουθούσε πορεία δυτικά του Ουλμ και, έτσι, βρέθηκε ενώπιον των Γάλλων, περνώντας τις όχθες του ποταμού στα βόρεια και δυτικά της αυστριακής πρωτεύουσας. Ο Ναπολέων, μετά την κατάληψη της πόλης και μιας γέφυρας στρατηγικής σημασίας στον Δούναβη, ακολούθησε τον Κουτούζοφ βόρεια της Βιέννης και έφτασε στο Όλμουτς, για να ενωθεί με τα ρωσικά στρατεύματα του Buxhoevden, τα οποία ενίσχυσαν τις τάξεις τους με αυστριακούς στρατιώτες, ενώ ο ίδιος έκανε στάση στο Μπρουν, νότια και δυτικά της τοποθεσίας των συμμάχων. Η ζυγαριά εκείνη τη στιγμή δεν έγερνε υπέρ των Γάλλων, οι οποίοι πληροφορήθηκαν και για την ήττα του γαλλοϊσπανικού στόλου στο Τραφάλγκαρ από τον έμπειρο Βρετανό ναύαρχο Οράτιο Νέλσον, την επομένη της νίκης τους επί του Μακ.
Ο Ναπολέοντας βρισκόταν σε δυσμενή θέση. Ο στρατός του, μικρότερος σε αριθμό, μετά από κουραστική και συνεχόμενη πορεία είχε απομακρυνθεί αρκετά από τις αρχικές θέσεις ανεφοδιασμού και ετοιμαζόταν να αντιμετωπίσει έναν εχθρό που διέθετε το ποσοτικό πλεονέκτημα. Ήξερε ότι έπρεπε να παρασύρει τους συμμάχους σε ανοικτή μάχη και να κερδίσει μια αποφασιστική νίκη. Για αυτό και επινόησε ένα τέχνασμα. Έστειλε αιτήματα στον Ρώσο Αυτοκράτορα Αλέξανδρο Α΄ και στον Φραγκίσκο Β΄ της Αυστρίας, ζητώντας ανακωχή, ενώ, ταυτόχρονα, προσπαθούσε να παρουσιάσει τον γαλλικό στρατό ως αποδιοργανωμένο, για να κάνουν αυτοί πρώτοι την επίθεση, απέσυρε τους 50.000 στρατιώτες του από τα υψώματα Πράτσεν κοντά στο Austerlitz και διέταξε 17.000 στρατιώτες του Δ΄ Σώματος υπό τον Σουλτ να μείνουν κρυμμένοι στους πρόποδές τους, ζητώντας, επίσης, και ενισχύσεις 25.000 ανδρών από τον Νταβού, ο οποίος βρισκόταν στη Βιέννη.
Η μάχη ξεκίνησε στις 2 Δεκεμβρίου 1805, ώρα όγδοη πρωινή, με επίθεση του Τσάρου στις θέσεις Τέλνιτς και Ζοκόλνιτς και την κατάληψή τους ύστερα από μία ώρα περίπου. Τότε ήταν η στιγμή που το σχέδιο του Ναπολέοντα τέθηκε σε εφαρμογή. Από τις προηγούμενες μέρες κιόλας είχε τοποθετήσει την 3η Μεραρχία του Δ΄ Σώματος Στρατού ανάμεσα στα χωριά αυτά, τα οποία και βρίσκονταν στις γραμμές ανεφοδιασμού στη δεξιά πλευρά της παράταξης, για να απορροφήσει τα ισχυρότερα πυρά του αντιπάλου, ώστε οι υπόλοιπες τρεις μεραρχίες του Σουλτ που ήταν κρυμμένες, να πραγματοποιήσουν επίθεση στο εχθρικό κέντρο, αναγκάζοντάς το να διαφύγει προς τα πλαϊνά, ενώ είχε ζητήσει 25.000 στρατιώτες από τη Βιέννη, για να μη διαλυθεί η δεξιά του πλευρά.
Τα όσα συνέβησαν έπειτα επιβεβαίωσαν τις προβλέψεις των Γάλλων. Η επίθεση των Ρώσων δεν κατάφερε να διαλύσει τη δεξιά πτέρυγα του Λεγκράν, που εκείνη την ώρα δεχόταν ενισχύσεις από τον Νταβού και ο Σουλτ, μετά από ισχυρή αντίσταση στο συμμαχικό κέντρο, έθεσε υπό τον έλεγχό του τα υψώματα. Σε μια κίνηση απελπισίας, ο τσάρος στέλνει τον αδερφό του, Κωνσταντίνο, με τη Ρωσική Αυτοκρατορική Φρουρά, η οποία απώθησε τη γαλλική αντεπίθεση και άρπαξε έναν «Χρυσό Αετό» από το 4ο Τάγμα του Ε΄ Συντάγματος, μίας εκ των μεραρχιών του Σουλτ. Παρόλα αυτά, η προέλαση αναχαιτίστηκε από το 1ο Σώμα του Μπερναντότ, με τη βοήθεια πυροβολικού της Γαλλικής Αυτοκρατορικής Φρουράς και από τους στρατηγούς Λαν και Μυρά στη δεξιά πλευρά του εχθρού. Οι σύμμαχοι τράπηκαν σε φυγή.
Ο απολογισμός της μάχης ήταν 1.300 νεκροί, 7.000 τραυματίες και 600 αιχμάλωτοι από πλευράς Γάλλων έναντι 27.000 νεκρών και 30.000 αιχμαλώτων από πλευράς αντιπάλων. Η νίκη αυτή αποτελεί έως σήμερα το αποκορύφωμα της ναπολεόντειας μηχανής πολέμου. Οι πόλεμοι της Γαλλίας με την Ευρώπη συνεχίστηκαν, έχοντας ως αποτέλεσμα τη διάλυση της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους το επόμενο έτος, την εισβολή του Ναπολέοντα στη Ρωσία και την τελική ήττα του στο Βατερλώ το 1815.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Britannica, Treaty of Amiens, France [1802]. Διαθέσιμο εδώ
- Goetz, Robert (2005), 1805: Austerlitz: Napoleon and the Destruction of the Third Coalition, Pennsylvania: Greenhill Books Press
- Fremont-Barnes, Gregory & Fisher, Todd (2004), Napoleonic Wars: Rise and Fall of an Empire, Bloomsbury: Osprey Publishing
- Χείλων (2022), Μάχη του Αούστερλιτς (2 Δεκ. 1805). Διαθέσιμο εδώ
