Του Κυριάκου Χατζησάββα,
Έχοντας αναλύσει στο προηγούμενο άρθρο την απόφαση για εμπλοκή, καθώς και τα αίτια που οδήγησαν σε αυτή, παρακάτω θα μελετήσουμε την απόφαση απεμπλοκής των ΗΠΑ, την κατάληξη του πολέμου και τις συνέπειες αυτού.
Ο πόλεμος του Βιετνάμ προκάλεσε δύο καίρια προβλήματα για την αμερικανική ηγεσία, ένα εσωτερικό και ένα εξωτερικό. Στο εσωτερικό, οι συνεχείς βομβαρδισμοί του Βόρειου Βιετνάμ, οι μαζικές δολοφονίες αμάχων από εμπρηστικές βόμβες, οι πολυάριθμες απώλειες της αμερικανικής πλευράς από την κομμουνιστική αντίσταση καθώς και η τηλεοπτική κάλυψη των γεγονότων οδήγησαν σε μία ισχυρή αντίδραση από την αμερικανική κοινωνία. Με πρωτοστάτες τη νεολαία, το αντιπολεμικό κίνημα μην έχοντας πειστεί για το δίκαιο του πολέμου οργάνωσε, από το 1965 και με κορύφωση το 1968-69, μεγάλο αριθμό διαδηλώσεων. Στο εξωτερικό και συγκεκριμένα στο πολεμικό μέτωπο του Βιετνάμ οι πολεμικές δυνάμεις των ΗΠΑ δεν μπορούσαν να επικρατήσουν παρά την υλική και τεχνολογική τους υπεροχή.
Οι βορειοβιετναμέζικες δυνάμεις υπό τον στρατηγό Τζιάπ κατάφεραν να περιορίσουν τους Αμερικανούς, οι οποίοι δεν κατάφερναν να αναπτυχθούν στα τεράστια δάση που κάλυπταν την χώρα. Το καθοριστικότερο πλήγμα, κυρίως επικοινωνιακό παρά στρατιωτικό, ήρθε τον Ιανουάριου και τον Φεβρουάριο του 1968 όταν ο στρατηγός Τζιάπ εξαπέλυσε μαζική επίθεση κατά των αμερικανικών στρατιωτικών θέσεων. Στην περίφημη «επίθεση Τετ» οι κομμουνιστικές δυνάμεις επιτέθηκαν σε όλες τις μείζονες αμερικανικές βάσεις, ακόμη και στη Σαϊγκόν. Το μήνυμα ήταν εκκωφαντικό, με τους Αμερικανούς να αντιλαμβάνονται πως μετά από τόσα χρόνια δεν είχαν καταφέρει να επικρατήσουν ούτε καν στην πρωτεύουσα του Νότιου Βιετνάμ. Αποτέλεσμα υπήρξε η απόσυρση του Προέδρου Τζόνσον από τις επερχόμενες εκλογές, στις οποίες επικράτησε ο Ρίτσαρντ Νίξον.
Ο Νίξον ήθελε να τερματίσει όσο το δυνατόν πιο σύντομα την αμερικανική εμπλοκή στον πόλεμο, χωρίς ωστόσο να δεχτεί ισχυρό πλήγμα το κύρος των ΗΠΑ. Γνώριζε άλλωστε πως ο μόνος πιθανός τρόπος επικράτησης θα ήταν με την αποστολή περαιτέρω αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων στο Βιετνάμ, κάτι που η αμερικανική κοινωνία δεν επρόκειτο να ασπαστεί. Υπό αυτές τις συνθήκες οι συνομιλίες που είχαν ξεκινήσει ήδη από το 1968 προχωρούσαν αργά, με τις πρώτες αμερικανικές δυνάμεις να αποχωρούν το 1970.
Οι Αμερικανοί, ωστόσο, θέλοντας να αποτρέψουν το τεράστιο επικοινωνιακό πλήγμα που θα σήμαινε η αποδοχή μιας πλήρης ήττας, επιχειρούσαν να αναδιοργανώσουν το Νότιο Βιετνάμ καθώς αυτοί θα αποχωρούσαν σταδιακά. Η κατάσταση έγινε ακόμη χειρότερη για τις ΗΠΑ όταν το 1970 ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος στην Καμπότζη μετά την ανατροπή της κομμουνιστικής κυβέρνησης από φιλοαμερικανούς, με τους Αμερικανούς να μεταφέρουν τον πόλεμο στο Λάος και την Καμπότζη όπου έπληξαν βάσεις ανεφοδιασμού των Βορειοβιετναμέζων.
Παρά τη συνέχιση των εχθροπραξιών, η σταδιακή αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων συνεχιζόταν, με την ανακωχή τελικά να υπογράφεται το 1973 και με τις τελευταίες αμερικανικές δυνάμεις να αποχωρούν οριστικά από την χώρα. Το 1975 ο πόλεμος μεταξύ του Βόρειου και του Νότιου Βιετνάμ επαναρχίζει. Τον Απρίλιο του ίδιου έτους οι κομμουνιστικές δυνάμεις κατέλαβαν τη Σαϊγκόν και επανένωσαν τη χώρα. Τρία χρόνια αργότερα το Βιετνάμ συνήψε συνθήκη συνεργασίας με τη Σοβιετική Ένωση η οποία προέβλεπε την χορήγηση μεγάλης οικονομικής και στρατιωτικής βοήθειας προς το επανενωμένο κράτος.
Οι συνέπειες του πολέμου υπήρξαν καθοριστικές για τη διαμόρφωση του παγκόσμιου ψυχροπολεμικού σκηνικού. Πρώτον, η επικράτηση των κομμουνιστικών δυνάμεων στο Βιετνάμ προκάλεσε εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή της Ινδοκίνας. Συγκεκριμένα, στο Λάος μέχρι το 1975 το Πάθετ-Λάο κατάφερε να ελέγξει ολόκληρη τη χώρα με αυτήν ωστόσο να βρίσκεται τα επόμενα χρόνια υπό ολοένα και αυξανόμενη βιετναμέζικη επιρροή. Παράλληλα, στην Καμπότζη επικράτησαν οι Ερυθροί Χμερ εγκαθιστώντας ένα βίαιο καθεστώς. Το παλαιότερα φίλιο καθεστώς ήρθε σε ρήξη με το Βιετνάμ μετά την υπογραφή της συνθήκης με τη Σοβιετική Ένωση, με τις βιετναμέζικες δυνάμεις να εισβάλλουν και να καταλαμβάνουν την Καμπότζη. Στη συγκεκριμένη ενέργεια αντέδρασε το Πεκίνο, το οποίο τον Φεβρουάριο του 1979 εισέβαλε στο Βιετνάμ, στο πλαίσιο αντιποίνων. Οι συγκρούσεις διήρκεσαν μόλις ένα μήνα, με τις κινεζικές δυνάμεις να αποχωρούν από το Βιετνάμ τον Μάρτιο.
Όσον αφορά την Καμπότζη, οι Βιετναμέζοι θα αποχωρήσουν το 1988 μετά κι από την ενίσχυση των Ερυθρών Χμερ από τους Αμερικανούς. Η σημασία των γεγονότων αυτών υπήρξε σημαντική σχετικά και με τον φόβο, από πλευράς ΗΠΑ, εξάπλωσης του κομμουνισμού στην ευρύτερη περιοχή σε πιθανή επικράτηση των κομμουνιστικών δυνάμεων στο Βιετνάμ. Η συμπαράταξη του Βιετνάμ με τη Σοβιετική Ένωση καθώς και η σύγκρουση του με την Κίνα περισσότερο ευνόησε τελικά τις ΗΠΑ αφού φαίνεται να προκάλεσε μια επίταση στον σινοσοβιετικό ανταγωνισμό.
Δεύτερον, παρά την προσπάθεια αποφυγής του από την κυβέρνηση Νίξον, το αμερικανικό κύρος είχε πληγεί ισχυρά. Ο πόλεμος του Βιετνάμ αποτελούσε την πρώτη επικράτηση μιας μικρής χώρας επί μιας υπερδύναμης. Παρά την πίστη της αμερικανικής ηγεσίας για μια επανάληψη του πολέμου της Κορέας οι αμερικανικές δυνάμεις δεν μπόρεσαν να επικρατήσουν σε μία ιδιόμορφη γεωγραφικά περιοχή και απέναντι σε έναν αξιόμαχο στρατό υπό τον ικανότατο στρατηγό Τζιάπ.
Τρίτον, η αμερικανική εμπλοκή στο Βιετνάμ είχε δημιουργήσει ένα έντονο αίσθημα αντιαμερικανισμού διεθνώς και ειδικότερα στις χώρες του Τρίτου Κόσμου, οι οποίες περιήλθαν σε μεγάλο βαθμό υπό τη σφαίρα επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης. Λόγω της τηλεοπτικής μετάδοσης του πολέμου, εκατομμύρια ανθρώπων παρακολουθούσαν την επιχείρηση των ΗΠΑ να υποστηρίξουν ένα αυταρχικό, διεφθαρμένο και αντιλαϊκό καθεστώς, χρησιμοποιώντας κάθε μέσο, όπως βομβαρδισμούς αμάχων, βασανισμούς και εκτελέσεις.
Το παραπάνω σε συνδυασμό με τα αισθήματα συμπάθειας που γεννούσε η αντίσταση του μικρού αυτού έθνους απέναντι στην υπερδύναμη ανέπτυξαν αμφιβολίες σε μεγάλο μέρος του κόσμου σχετικά με τις αμερικανικές μεθόδους και ιδέες. Ο πόλεμος του Βιετνάμ σε συνάρτηση με την υποστήριξη απολυταρχικών καθεστώτων στη Λατινική Αμερική, με σκοπό να καταπνιγούν οι εκάστοτε επαναστάσεις, καταδείκνυαν στην αντίληψη των χωρών του Τρίτου Κόσμου πως οι ΗΠΑ αποτελούσαν εχθρό τους.
Τέλος, σημαντικές συνέπειες παρατηρήθηκαν και στο εσωτερικό των ΗΠΑ. Η αρχική δυσπιστία σχετικά με το δίκαιο του πολέμου καθώς και οι μέθοδοι διεξαγωγής του προκαλούσαν μια συνεχή αντίδραση της κοινής γνώμης και κυρίως των νέων, με μεγάλο μέρος τους να ριζοσπαστικοποιείται. Η αμερικανική κοινωνία συγκλονίστηκε από τις μαζικές διαδηλώσεις, τις συγκρούσεις με την αστυνομία και την άρνηση στράτευσης μεγάλης μερίδας νέων. Κυρίως, όμως, συνταράχθηκε από τις τεράστιες ανθρώπινες απώλειες και από την επιστροφή πολλών βετεράνων με σωματικά αλλά κυρίως ψυχολογικά προβλήματα.
Οι αντιλήψεις που διαμορφώθηκαν, καθώς και η λογοτεχνική και καλλιτεχνική παραγωγή της εποχής, άφησαν σοβαρά τραύματα στην αμερικανική κοινωνία. Αυτά αφορούσαν κυρίως την αμφιβολία για την ορθότητα κάθε αμερικανικής επέμβασης αλλά και για την αποτελεσματικότητα της, με την κοινή γνώμη να θέλει να αποφύγει μελλοντικά την επανάληψη ενός αντίστοιχου πολέμου καθώς και τα αποτελέσματα του αναφορικά με τις τεράστιες ανθρώπινες απώλειες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Χατζηβασιλείου Ευάνθης (2001), Εισαγωγή στην ιστορία του μεταπολεμικού κόσμου, εκδ. Πατάκη
- Anthony Short (2013), The origins of the Vietnam War, εκδ. Routledge
- Max Hastings (2018), Vietnam: An Epic Tragedy, 1945-1975, εκδ. Harper
